Rozprawka to rodzaj pracy naukowej, w której odpowiadamy na zadane pytanie, rozważamy swój stosunek do postawionego problemu lub domniemania, coś udowadniamy lub o czymś przekonujemy. To trudna forma wypowiedzi, wymagająca nie tylko rzetelnego przygotowania w zakresie kompozycji i stylu, ale – przede wszystkim – wiedzy z zakresu poruszanego tematu.

Terminy podstawowe

W zależności od tego, czy postawiona na początku została teza czy hipoteza, rozróżniamy dwa rodzaje rozprawki.

1. Dedukcyjna: we wstępie zawiera tezę, co do której jestem jako autor przekonany. W dalszej części tekstu przytaczam argumenty, które moje zdanie potwierdzają. Ważne, aby unikać stwierdzeń typu: Wydaje mi się… Nie wiem, czy to jest słuszne… Rozprawka to przytaczanie argumentów za (lub przeciw), ale zawsze jasno podkreślających zdanie piszącego. Nie muszę się znać na sprawie, o której piszę, mogę przytaczać fakty naukowe, opinie specjalistów, cytaty popierające moje zdanie, jednak cały czas bazuję na jasno określonym stanowisku: zgadzam się lub nie zgadzam się.
   
   
2. Indukcyjna: w tym rodzaju wypowiedzi we wstępie postawiona zostaje hipoteza, czyli stwierdzenie, które wymaga sprawdzenia, jest domniemaniem, a nie faktem. Tutaj także niezwykle ważne jest, aby piszący jasno określił swoje stanowisko. Może skupić się na wnioskowaniu lub próbować argumentami zmienić hipotezę w tezę, a więc w stwierdzenie, które – zdaniem autora – jest pewne  oraz potwierdzone dowodami, jakie w tekście przytacza. 

Przygotowanie do pisania rozprawki

Jeśli piszę rozprawkę dedukcyjną, zaczynam przygotowanie od gromadzenia argumentów. Jednak zanim się za to zabiorę, muszę odpowiedzieć sobie na pytanie, jaki jest mój stosunek do zadanej tezy. Mogę się z nią zgodzić lub nie. Mogę pisać za lub przeciw albo pokazać argumenty zarówno potwierdzające, jak i negujące dane podejście do tematu. Ważne, aby na zakończenie jasno wyrazić swoje stanowisko wobec postawionej we wstępie tezy.

W brudnopisie przygotowuję listę argumentów, jeśli za i przeciw, to z odpowiednim podziałem. Powinno ich być minimum po trzy dla obu stron. Gdzie szukać? W swoich zasobach (czyli w tym, co wiem na dany temat), w literaturze (tutaj ważne jest, aby sprawdzić autora, tytuł, ewentualnie dosłowność cytatu), w opracowaniach naukowych (koniecznie należy sprawdzić źródło).  Kiedy mam już przygotowaną listę, oceniam jakość dostępnych argumentów. Nie muszę wykorzystać wszystkich, wybieram te, które - w mojej ocenie - mają największą siłę przebicia. Mogę uporządkować je wg kolejności od najsilniejszych do najsłabszych i tak umieścić w tekście rozprawki.

Ostatnim etapem przygotowania jest plan wypowiedzi, ze szczegółowym wypisaniem kolejności argumentów i cytatów. Dobrze jest przemyśleć także środki stylistyczne, jakie mogę zastosować we wstępie i zakończeniu, aby moja rozprawka była dla czytelnika przyjemną i ciekawą lekturą. 

Podczas pisania

Zaczynam od ogólnego wstępu, w którym dzielę się z czytelnikiem refleksją na temat przygotowań do pisania, okoliczności, które towarzyszą postawionej w temacie tezie bądź hipotezie. Np. W wielu publikacjach naukowych pojawia się temat… Czytając ostatni numer (…), zwróciłam uwagę na artykuł dot. segregacji śmieci… W komentarzach czytelników portalu (…) przewija się zdanie…,  ja jednak uważam, że…

W rozwinięciu wprowadzam kolejne argumenty. Ważne jest, aby nie stanowiły one swoistej wyliczanki: Kolejny argument to… Następnie… Dla spójności i atrakcyjności tekstu lepsze będą różne formuły wprowadzające argumenty: Zwolennicy tej tezy wskazują na…, przeciwnicy zaś na…  Chcę zatrzymać się chwilę nad faktem, o którym pisał (…), cytuję:… Chce zauważyć, że… Dla mnie istotne jest… Przekonuje mnie… Nie przekonuje mnie… Dla mnie ważne jest…

Pisząc rozprawkę, wypowiadam się w pierwszej osobie liczby pojedynczej i nieustannie nawiązuję do tezy lub hipotezy. Pomocne mogą być zwroty, takie jak: Teza sformułowana w temacie jest dla mnie… Nawiązując do tematu… Zastanawiając się nad tezą sformułowaną w temacie doszedłem do wniosku, że… Teza stwierdza: (…) jednak ja mam wątpliwości, ponieważ… Analizując argumenty zawarte w publikacji (…), doszedłem do wniosku, że…

Zakończenie rozprawki to podsumowanie moich przekonań: Na zakończenie chcę jasno podkreślić, że zgadzam się z tezą… Dla mnie postawiona w temacie hipoteza, w świetle przytoczonych w tekście argumentów, staje się tezą, którą udowodniłem… Wracając do postawionej we wstępie hipotezy… Przekonują mnie argumenty zwolenników… Wobec postawionej tezy staję po stronie (…), autora słów: (…), ponieważ dokładnie wyrażają moje stanowisko w tej sprawie…

Po zakończeniu

Zanim oddam (opublikuję) tekst, czytam go ze zrozumieniem. Pierwszy raz po to, aby sprawdzić, czy jest spójny, a więc, czy – zaczynając od postawionej tezy lub hipotezy – tekst jest adekwatny do początkowej opinii lub poddający w wątpliwość prawdziwość początkowego stwierdzenia. To ważne, aby jasno wynikało z tekstu, czy autor zgadza się z postawioną tezą czy nie. Nie może być tak, że balansuję pomiędzy wiem/nie wiem/wydaje mi się/zgadzam się/nie zgadzam się. Raz przyjęte stanowisko stanowi oś rozprawki, wokół której osadzam kolejne argumenty. Drugi raz czytam, sprawdzając poprawność ortograficzną, językową, stylistyczną i  gramatyczną. W trakcie tego sprawdzania ponownie koryguję poprawność cytatów, źródeł i autorów. A trzeci raz czytam po to, aby zastanowić się, czy podczas pracy nad rozprawką nie zrodził się w mojej głowie jeszcze jakiś istotny argument. Często takie przemyślenia bywają głębsze i ciekawsze, bo poparte refleksją nad wcześniej użytymi argumentami. 





Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.