Nasi rodzicie i dziadkowie trochę z przymrużeniem oka mawiali, że „paluszek i główka to szkolna wymówka”. Lęk przed wyjściem do szkoły znamy niemal wszyscy, większość z nas spotkała się z nim na pewnym etapie edukacji. Niektórzy bali się lekcji matematyki, inni odpowiedzi ustnych z angielskiego. Czasem jednak obawa przed szkołą może skutkować długotrwałym odczuwaniem objawów psychosomatycznych. Czy zgłaszane przez dziecko dolegliwości przed wyjściem do szkoły są przez nie rzeczywiście odczuwane? Co wtedy robić? Wyjaśniamy, czym są objawy psychosomatyczne i jak można pomóc dziecku.

Zaburzenia psychosomatyczne

Zaburzenia i choroby psychosomatyczne charakteryzują się tym, że mają swoje źródło w psychice, ale objawy ujawniają się na poziomie somatycznym (fizycznym). Ciało oddziałuje na psychikę, a proces psychiczny wpływa na funkcjonowanie ciała. Objawy te szczególnie w przypadku dzieci, zwłaszcza młodszych, są istotnym problemem, ponieważ dzieci w tym wieku nie mają jeszcze wykształconej umiejętności werbalizowania uczuć. Dlatego mogą pojawić się u nich różne dolegliwości. Doświadczane emocje przejawiają się w zachowaniu, mimice, gestach, ale również nie pozostają bez wpływu na przebieg czynności fizjologicznych i pracę narządów. Na przykład strach manifestuje się w ciele blednięciem, poceniem się, wzrostem ciśnienia krwi oraz przyspieszoną pracą serca. Skumulowanie emocji, „zamrożenie” ich w ciele czy ich niespożytkowanie może z czasem doprowadzić do rozwoju chorób psychosomatycznych.

Objawy psychosomatyczne

Zaburzenia psychosomatyczne przejawiają się w przeróżny sposób, choć przeważają bóle brzucha i głowy. Co powinno wzbudzić naszą czujność? Mogą to być:

• bóle brzucha, głowy, bóle mięśniowe bez wyraźnej przyczyny o charakterze medycznym;
• nudności i wymioty;
• biegunki oraz zaparcia;
• brak sił witalnych, apatia, osłabienie, zmęczenie;
• zaburzenia apetytu – jego utrata lub nagły wzrost;
• zaburzenia snu – trudności z zasypianiem, koszmary nocne;
• częstsze infekcje;
• zauważalne zmiany w zachowaniu, np. wycofanie lub agresywność.

Dzieci doświadczające symptomów psychosomatycznych często unikają szkoły, ale również innych miejsc publicznych, a nawet porzucają wszelką aktywność fizyczną.

Diagnoza zaburzeń psychosomatycznych

Diagnoza zaburzeń psychosomatycznych jest najczęściej trudna i wieloetapowa. Ponieważ symptomy sugerują najczęściej wystąpienie innych schorzeń, działania diagnostyczne w pierwszej kolejności powinny zmierzać do ich wykluczenia. W przeprowadzaniu badań potrzeba więc dużo uważności, wiedzy i doświadczenia oraz rzetelnej analizy zgłaszanych przez dziecko objawów. To, co może z dużym prawdopodobieństwem wskazywać na zaburzenia psychosomatyczne dotyczy:

• nawracania objawów;
• braku wyraźnych przyczyn medycznych – rozeznania dokonuje najczęściej lekarz pediatra oraz konkretni specjaliści;
• braku poprawy, jeśli zostało podjęte leczenie medyczne;
• powiązania objawów somatycznych z emocjami – gdy symptomy pojawiają się lub intensyfikują wraz z doświadczanymi emocjami, takimi jak stres, lęk czy depresja; głowy czy ból brzucha występuje w sytuacji sprawdzania wiedzy, na przykład przed kartkówką lub przed koniecznością publicznego zabierania głosu;
• trudna sytuacja rodzinna, z wysokim poziomem stresu (choroba, śmierć, problemy, konflikty).

Gdy dziecko doświadcza objawów psychosomatycznych, rodzic może i powinien zasięgnąć porady lekarza i specjalisty. Bagatelizowanie symptomów czy przytaczanie wspomnianego wcześniej powiedzenia o paluszku i główce nie są żadnym rozwiązaniem. Dziecko pozostanie wtedy niezrozumiane, a brak realnego wsparcia może przyczynić się do intensyfikacji problemu.

Jak pomóc dziecku z objawami psychosomatycznymi

Na początek symptomy psychosomatyczne warto skonsultować z pediatrą, który zleci ewentualne dalsze badania i poszerzy diagnostykę. Wykluczenie innych chorób może wskazywać na konieczność konsultacji z psychologiem dziecięcym. Diagnoza jest tym samym dość rozbudowana i wieloetapowa. Nie wystarczy bowiem wykluczenie podstawy medycznej, ale trzeba też znaleźć powiązania objawów somatycznych z podłożem emocjonalnym i psychologicznym. Konieczna jest duża uważność co do tego, co dzieje się w życiu psychicznym dziecka. Równie ważne jest środowisko rodzinne dziecka, w którym dziecko się rozwija.

Widząc, że dziecko wzbrania się przed wyjściem do szkoły, powinniśmy skupić się na przyczynie. Nie lekceważmy sygnałów, które wysyła nam dziecko. Choć mogą one inaczej wyglądać u nastolatka, a inaczej u malucha, bądźmy na nie uważni. Słuchajmy i rozmawiajmy, nie uciekajmy od problemu. Pomóżmy dziecku wrócić do szkoły.

Leczenie objawów psychosomatycznych jest złożone, w znacznej mierze uzależnione od stopnia ich nasilenia. Pomoc specjalistyczna powinna być maksymalnie dopasowana do dziecka, w oparciu o skrupulatnie przeprowadzoną diagnostykę, we współpracy i w uzgodnieniu z rodzicami bądź opiekunami prawnymi. Najczęściej łączy się farmakoterapię (leki przeciwbólowe, przeciwdepresyjne, przeciwhistaminowe) z psychoterapią. Zadaniem psychoterapii jest, w zależności od potrzeb dziecka, wyrażenie emocji, doświadczanie ich, jak również poznanie sposobów radzenia sobie z trudnościami. Nierzadko wsparcia terapeutycznego potrzebują też osoby w systemie rodzinnym, jeśli doświadczają traumatycznych czy trudnych przeżyć (rozwód, choroba, przeprowadzka).

Czy terapia symptomów psychosomatycznych może być skuteczna? Jak najbardziej! Najważniejsze jest, aby nie bagatelizować nawracających objawów i nie wzbraniać się przed koniecznością podjęcia terapii. Leczenie podjęte jak najwcześniej, jednak po przeprowadzeniu dogłębnej diagnostyki, daje szansę na szybszy powrót do zdrowia.





Anna Chmielewska
Nauczyciel dyplomowany, pedagog, terapeuta pedagogiczny, surdopedagog, terapeuta ręki. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą, w tym z różnego typu zaburzeniami. Stosuje elementy Dialogu Motywującego i mediacji. Specjalizuje się w terapii pedagogicznej, technikach szybkiego zapamiętywania i uczenia się oraz w kinezjologii edukacyjnej.