Jak wspierać dziecko podczas rozwodu rodziców

Według danych GUS w 2017 r. rozwiodło się 65 257 par (co stanowi 33,8% zawartych w tym roku małżeństw), z czego ponad 58,6% małżeństw posiadało dzieci. Dla dzieci to trudny czas, w którym wymagają one szczególnego zainteresowania.

Czym w istocie jest rozwód? Jak dochodzi do podjęcia decyzji o rozwodzie? Jak pomóc dziecku zrozumieć decyzję rodziców i zwolnić je z poczucia odpowiedzialności za ich rozwód? Co można zrobić, by rozwód przebiegał dla dzieci jak najmniej boleśnie? Na te pytania postaram się odpowiedzieć w tym artykule.

Decyzja o rozwodzie a dobro dzieci

Rozwód jest wyrokiem sądu powodującym, że małżeństwo przestaje istnieć. Brzmi to prosto i bezproblemowo, jednak w rzeczywistości rozwód nie jest jednym, szczególnym wydarzeniem, lecz długim i emocjonalnie wyczerpującym procesem dla wszystkich osób biorących w nim udział. Nie tylko małżonków, ale także ich dzieci, rodziców, rodzeństwa, dalszych krewnych, wspólnych przyjaciół i znajomych. Proces ten w naturalny sposób jest bolesny, bo wiąże się ze stratą i wymaga czasu, by życie wszystkich wróciło do normalności. Dlaczego dorośli podejmują decyzję o rozwodzie? Decyzja ta najczęściej jest konsekwencją ujemnego bilansu pożycia małżeńskiego – narasta niezadowolenie jednego lub obojga partnerów, zanika zaufanie i pozytywne perspektywy dla związku. Małżonkowie nie radzą sobie ze stresem, który towarzyszy byciu w bliskich relacjach – ich relacje małżeńskie stają się trudne, pojawiają się próby pojednania przeplatane silnymi konfliktami. Następnie małżeństwo wchodzi w okres separacji – krytyczny dla pary ze względu na pojawienie się lęku, bezradności, wrogości, odrzucenia oraz niższych wartości. Ten wyczerpujący emocjonalnie okres najczęściej prowadzi do rozpadu małżeństwa – następuje zakomunikowanie otoczeniu decyzji i podjęcie kroków prawnych.

Oczywistym jest, że rozwód wpływa negatywnie na dzieci, nie tylko w krótkiej, ale i długiej perspektywie. Z drugiej strony życie w domu, w którym rodzice są ze sobą skonfliktowani, gdzie dzieci są mimowolnymi świadkami kłótni pomiędzy nimi, również wpływa negatywnie na życie najmłodszych, m.in. zaburzając ich sen i wywołując silne napięcie emocjonalne. Z badań wynika, że dzieci czują się zestresowane nawet wtedy, kiedy rodzice mają „ciche dni” w nadziei, że dzieci nie dostrzegą, że są na siebie źli. Zaangażowanie dzieci w istniejący konflikt małżeński staje się niejako automatyczne. Nawet jeśli postawa każdego z rodziców wobec dzieci jest pozytywna, to sam fakt istnienia konfliktu pomiędzy nimi jest dla dziecka obciążający emocjonalnie. O tym, jakie emocje towarzyszą dzieciom, kiedy ich rodzice się rozwodzą, można przeczytać w artykule: Kiedy rodzice się rozchodzą… Co czuje dziecko rozwodników.

Co jest zatem lepsze dla dzieci – życie w rodzinie dysfunkcyjnej czy rozwiązanie rodziny? Godząc dwa przeciwstawne bieguny – zwolenników i oponentów rozwodów, należy stwierdzić, że prawda na temat tego, czy dzieci ucierpią czy nie wskutek rozwodu, leży gdzieś pośrodku. Tam, gdzie rodzice nie mają ze sobą dobrych relacji, rozwód może być ulgą dla dzieci, ponieważ nie muszą dłużej przeżywać napięcia, którego doświadczały. Okazuje się, że dzieci sprawiają mniej kłopotów wychowawczych, jeśli mieszkają tylko z jednym z rodziców lub w prawidłowo funkcjonującej rodzinie powstałej w wyniku powtórnego małżeństwa rodzica niż w skonfliktowanej rodzinie pierwotnej.

a_rozwod_LR_graf.jpg

Planowanie rozwodu i przygotowanie dziecka do rozwodu rodziców

Negatywne skutki rozwodu można zminimalizować poprzez właściwe przeprowadzenie procesu rozwodowego. Oczywiście zasadnicze znaczenie ma to, w jaki sposób do rozwiązania małżeństwa podchodzą partnerzy, jak dobrze zaplanują zakończenie małżeństwa, zarówno pod względem formalnym, jak i organizacyjnym oraz to, jaki będzie ich stosunek do siebie nawzajem po rozwodzie. Dzieci rozwodzących się rodziców narażone są na działanie wielu czynników stresogennych: konflikt prowadzący do rozwodu, wyprowadzenie się jednego z rodziców z domu, pogorszenie się sytuacji finansowej rodziny, brak stabilności i struktury rodzinnej, nadmierne obciążenie wynikające z braku opieki przez dłuższy czas i konieczności dbania o samego siebie. 
  • W okresie separacji i rozwodu ważne jest przedstawienie dziecku sytuacji małżeństwa i istniejącego w nim kryzysu odpowiednio do jego wieku i możliwości poznawczych. Należy powiedzieć dziecku o rozstaniu, najlepiej wspólnie z drugim rodzicem, tak by nie odniosło wrażenia, że traci jednego z rodziców bezpowrotnie. Celem rozmowy z dzieckiem jest doprowadzenie do tego, aby zrozumiało decyzję swoich rodziców odnośnie rozwodu i nie musiało obarczać siebie winą za ich niepowodzenia ani też doświadczać lęku przed odrzuceniem przez jednego z rodziców czy też poczucia braku lojalności wobec któregoś z nich. 
  • Dziecko musi mieć możliwość porozmawiania z kimś bliskim o swojej trudnej sytuacji. Często trudno mu rozmawiać o tym z rodzicami. Pomocni wtedy mogą być bliscy krewni, nauczyciele lub koledzy. Ważne, aby nie obarczać dziecka tajemnicą i nie zmuszać do milczenia oraz samodzielnego radzenia sobie z problemem.
  • Ważne jest również wytworzenie w dziecku poczucia, iż dla swoich rodziców jest ono nadal najważniejsze i ma nieograniczoną możliwość kontaktowania się z każdym z nich, czyli przekonanie dziecka o rozłączności problemów małżeńskich od spraw rodzicielskich
  • Dzieci najczęściej czują się emocjonalnie związane z obojgiem rodziców, dlatego oczekiwanie, a niekiedy konieczność opowiedzenia się po stronie jednego z nich jest okolicznością, która wyzwala w nich konflikt emocjonalny, poczucie winy, niemocy, braku lojalności. Pojawia się także lęk przed odrzuceniem, utratą oparcia emocjonalnego i utratą poczucia bezpieczeństwa. Dlatego, jeśli to możliwe, należy chronić dzieci przed sytuacją, w której miałyby brać odpowiedzialność za decyzję dorosłych, dokonywać wyborów, które przerastają ich możliwości poradzenia sobie z ich konsekwencjami. 

Podsumowanie

Dla dziecka rozwód rodziców i wyprowadzenie się z domu jednego z nich jest bardzo bolesnym przeżyciem. Dziecko w sytuacji poprzedzającej rozstanie i w jego trakcie staje się świadkiem wielu konfliktów między dorosłymi, a jego poczucie bezpieczeństwa zostaje naruszone. Od wrażliwości dorosłych na dobro dziecka i ich mądrego postępowania będzie zależał stan emocjonalny dziecka, które wymaga w tym czasie ogromnego wsparcia i ochrony. Ważna jest rozmowa, która pozwoli mu zrozumieć, co się dzieje w jego rodzinie i jak prawdopodobniej będzie wyglądało jego życie po rozwodzie. 

Na zakończenie przytoczę sugestie dotyczące ochrony i wsparcia dziecka w trakcie i po rozwodzie, którą autorzy poradnika pt. “Dziecko w rozwodzie” ujęli w listę następujących zaleceń: 
  • Unikaj sporów sądowych o dziecko. 
  • Odłóż na bok urazy, gdy rozmawiasz z byłym mężem/żoną o dziecku.
  • Nie kłóć się z byłym żoną/mężem w obecności dziecka. 
  • Nie rób z dziecka szpiega czy posłańca. 
  • Nie rób z dziecka swego sojusznika (w walce z byłą żoną/mężem). 
  • Nie mów dziecku, czego ma nie mówić – ponieważ to wywiera na nie dotkliwą presję i jest inną formą robienia z dziecka powiernika czy sojusznika.
  • Nie mów źle o drugim rodzicu przy dziecku. 
  • Wciągaj drugiego rodzica w wychowywanie dziecka. 
  • Dbaj o regularne i przewidywalne spotkania z drugim rodzicem. 
  • Naucz się dobrze planować – bądź przewidujący(a), punktualny(a), planuj z dużym wyprzedzeniem. A przede wszystkim: dotrzymuj słowa!
  • Regularnie płać na rzecz dziecka – po rozstaniu pieniądze to jedna z najbardziej zapalnych kwestii.
  • Rozważnie i taktownie wprowadzaj Twoich nowych partnerów do życia Twojego dziecka – dziecko może się obawiać utraty Twojej miłości, odrzucenia, utraty dotychczasowej wyłączności Twoich uczuć.
  • Nie łudź dziecka możliwością powrotu – na pytania o to, kiedy znowu „wszyscy” będziecie razem, odpowiadaj jednoznacznie, że już nie będziecie razem, ale że zarówno Ty, jak i mama/tata bardzo kochacie swoje dziecko.
  • Pogódź się z podobieństwem dziecka do byłej żony/męża – czy tego chcesz, czy nie, Twoje dziecko ma geny drugiego rodzica i z czasem może przejawiać nawet duże podobieństwo do niego/niej. Powstrzymaj się i nie rób nieprzychylnych porównań czy komentarzy na ten temat.
  • Staraj się podtrzymywać kontakty dziecka z dalszą rodziną – przede wszystkim z dziadkami z obu stron oraz z innymi członkami rodziny. 




Źródła:
  • Błażek, M., Lewandowska-Walter, A. (2017). Rozwód jako proces. Perspektywa dorosłych i dzieci. Warszawa: Difin SA.
  • Davies, P. T., Martin, M. J., Cummings, E. M. (2018). Interparental Conflict and Children’s Social Problems: Insecurity and Friendship Affiliation as Cascading Mediators. Developmental Psychology, 54(1).
  • Dziecko w rozwodzie. Poradnik dla rodziców (2017). Gdańsk: Stowarzyszenie Rodzin Pelikan. https://brpd.gov.pl/dziecko-w-rozwodzie-poradnik
  • Rocznik demograficzny 2018 (2019). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.


Barbara Czarnota-Palenik
Doktor nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki. Adiunkt w GWSH w Katowicach, wykładowca z SWPS w Katowicach, wykładowca w ISP w Tychach. Pracuje jako pedagog i psychoterapeuta rodzinny w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Tychach, a także w Centrum Zdrowia Psychicznego w Tychach jako psychoterapeuta systemowy rodzin, par i małżeństw. Członek Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.


Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:

Najbardziej aktualne artykuły: