Problem nadużywania urządzeń ekranowych w czasie pandemii 1/2

Sytuacja epidemiczna sprawiła, że dzieci i młodzież spędzają większość czasu przy komputerach. Nauczanie zdalne jest rozwiązaniem koniecznym, jednocześnie wymagającym przebywania przed ekranem w dawce, która nie wpływa korzystnie na zdrowie i rozwój najmłodszych. Szkodliwy wpływ zbyt częstego kontaktu z ekranem może się wzmacniać w związku z wydłużaniem się okresu kwarantanny. Tymczasem do prawidłowego rozwoju mózgu i układu nerwowego dziecka oraz nastolatka potrzebne są różnorodne doświadczenia. Zapraszamy do przeczytania pierwszego z cyklu artykułów przygotowanych przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę.

Przejdź do drugiej części artykułu - tutaj.

Negatywne skutki zbyt częstego i intensywnego udostępniania najmłodszym ekranów

Wady postawy — stwierdza się u 90% polskich dzieci. Zbyt dużo czasu w pozycji siedzącej oraz mało ruchu wpływają na nieprawidłowości kształtowania się układu kostnego i osłabienie mięśni głębokich.

Problemy ze wzrokiem — częstą konsekwencją są problemy ze zmianą ostrości widzenia obiektów, które są położone dalej i obiektów znajdujących się bliżej.

Otyłość — w krajach europejskich nadwaga i otyłość występują u co czwartego dziecka i nastolatka w wieku szkolnym. Za jedną z przyczyn takiego stanu przyjmuje się powszechne zmniejszenie poziomu aktywności fizycznej i spędzanie czasu głównie w pozycji siedzącej.

Problemy ze snem — mózg stymulowany wieczorem światłem tabletu czy telefonu nie potrafi prawidłowo wejść w cykl snu.

Słabszy rozwój umiejętności poznawczych — bajki i gry skupiają uwagę, gdyż angażują podstawowe zmysły. Jednak odbiór treści pojawiających się na ekranie jest bierny. Nie aktywuje wyższych procesów poznawczych, które mogą rozwijać się słabiej niż u dzieci, które są zaangażowane w inne zadania.

Problemy z zachowaniem i koncentracją uwagi — dzieci nie potrafią jeszcze kontrolować siebie w taki sposób, jak dorośli. Płaty czołowe dojrzewają nawet w wieku nastoletnim, zatem słabszą kontrolę impulsów możemy obserwować również u młodzieży. Korzystając zbyt często z urządzeń ekranowych, młody człowiek nie uczy się samokontroli, a co się z tym wiąże — nie umie skupić się na innych treściach, które w mniejszym stopniu angażują jego zmysły. W związku z tym mogą się pojawiać trudności w koncentracji uwagi.

Agresja, lęki — ekrany stymulują układy zmysłów wzroku i słuchu, ale również wywołują emocje, za które odpowiada specjalna struktura w mózgu zwana ciałem migdałowatym. Ze względu na niedojrzałość układu nerwowego dzieci i młodzież nie zawsze są w stanie opanować silne emocje, których doświadczają podczas korzystania z urządzeń ekranowych. Dziecko może reagować agresją i lękiem na niemożność skorzystania z urządzenia lub próbę odebrania urządzenia przez rodziców, opiekunów.

Trudności w relacjach społecznych — dziecko potrzebuje dobrych relacji z rówieśnikami, rodzicami i bliskimi osobami, aby mogło prawidłowo wykształcić system kompetencji społecznych. Żadne urządzenie nie jest w stanie zastąpić tych kontaktów. Dzieci, które spędzają większość czasu z ekranem, mogą mieć różne braki w zakresie umiejętności społecznych i przez to doświadczać trudności w kontaktach z rówieśnikami.

Przyzwyczajenie do wysokiej stymulacji — mózg przyzwyczaja się do atrakcyjnych, silnych bodźców. Uczy się, angażować w bardzo szybką aktywność, która poprawia nastrój. Z tego wynikają późniejsze trudności z pracą nad czynnościami, które wymagają włożenia wysiłku w to, aby uzyskać oczekiwany efekt. Wszystkie inne zajęcia poza korzystaniem z urządzenia ekranowego mogą się wydawać dziecku nudne i nie sprawiać mu satysfakcji.

Rozregulowanie układu nagrody w mózgu — urządzenia ekranowe dostarczają silnej stymulacji, a korzystanie z nich często wiąże się z odczuwaniem przyjemności. Młode osoby, które zbyt często mają kontakt m.in. z telefonem, tabletem czy komputerem przyzwyczajają się do tego stanu. Korzystanie z określonych aktywności staje się dla nich ważną potrzebą regulującą nastrój oraz zbyt często stymulującą układ nagrody w mózgu.

Problematyczne korzystanie z urządzeń ekranowych — chociaż dla większości użytkowników Internet jest narzędziem, które ułatwia realizowanie zadań związanych z pracą czy szkołą, urozmaicającym formy komunikacji z bliskimi i przyjaciółmi lub stanowiącym jedną z form spędzania wolnego czasu, to w przypadku grupy internautów korzystanie z sieci może wymykać się spod kontroli. Problematyczne używanie Internetu (PUI) jest przedmiotem ożywionej dyskusji naukowej specjalistów z wielu dziedzin. Do tej pory zjawisko to nie zostało jednoznacznie rozpoznane i zdefiniowane. Specjaliści potwierdzają jednak, że dzieci i młodzież ze względu na swoje uwarunkowania rozwojowe i brak utrwalonych mechanizmów samokontroli mogą być bardziej podatna na utratę kontroli nad dostępem do bodźców, których dostarczają im urządzenia ekranowe.

a_zasady_ekranowe_cz_1_LR_graf.jpg

Problematyczne używanie Internetu

Termin „nadużywanie Internetu” czy „problematyczne używanie” odnosi się do sytuacji, w której człowiek traci kontrolę nad czasem spędzonym on-line, co negatywnie wpływa na inne sfery jego życia. Zachowania, które zidentyfikowano wśród osób doświadczających tego problemu to:

  • silne pragnienie/poczucie przymusu powtarzania zachowań dotyczących korzystania z mediów cyfrowych,
  • utrata kontroli nad swoim zachowaniem,
  • objawy stanu abstynencyjnego, pojawiające się w momencie przerwania zachowania w postaci negatywnych emocji, takich jak drażliwość, złość, wściekłość, smutek czy agresja,
  • konieczność zwiększenia ilości czasu spędzanego w sieci,
  • utrata zainteresowania innymi aktywnościami,
  • zaniedbywanie podstawowych obowiązków domowych czy szkolnych,
  • uporczywe kontynuowanie zachowania pomimo negatywnych konsekwencji, np. ciągłego zwracania uwagi przez rodziców, kłótni z tego powodu czy pogorszenia wyników w nauce.
Specjaliści twierdzą, że tło nadużywania Internetu mogą stanowić inne problemy, których doświadcza dziecko. Są to m.in. niezaspokojone potrzeby emocjonalne, brak uwagi rodziców, trudności w relacjach rówieśniczych, deficyty w kompetencjach społecznych, niska tolerancja na frustrację, trudności emocjonalne, problemy z tożsamością, niskie poczucie własnej wartości, odczuwanie silnego stresu szkolnego, negatywny stosunek do szkoły oraz doświadczanie przemocy rówieśniczej.

Skala problemu przed pandemią

Badania dotyczące problematycznego używania Internetu przez młodzież, przeprowadzone w 2019 r. przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę potwierdziły, że problematyczne używanie Internetu (PUI) występuje u 11,9% polskich nastolatków w wieku 12-17 lat. W tej grupie 11,4% to osoby z częściowymi objawami PUI, a 0,5% – z nasilonymi objawami PUI. Okazało się, że problem dotyczy w większym stopniu grupy starszych nastolatków w wieku 15-17 lat, a problematyczni użytkownicy Internetu to częściej dziewczęta. Wyniki badań potwierdziły też, że nastolatki nadużywające telefonu czy komputera częściej korzystają z portali społecznościowych, udostępniają na nich zdjęcia, oglądają filmiki, słuchają muzyki on-line, ściągają pliki, oglądają filmy i seriale, robią zakupy przez Internet oraz grają w gry hazardowe w sieci. Nierzadko mają też kontakt z niebezpiecznymi treściami, w tym dotyczącymi okaleczania się i sposobów popełniania samobójstwa, a także częściej podejmują zachowania autoagresywne. Rzadziej natomiast spędzają czas off-line – aktywnie uprawiając sport, czytając książki lub grając w gry planszowe.

Czas pandemii sprawił, że młode osoby wiele godzin dziennie wykorzystują urządzenia ekranowe. Może to budzić niepokój rodziców i opiekunów. Warto pamiętać, że diagnozy problemu powinien podjąć się przede wszystkim specjalista. Jeśli rodzic zauważył, że u dziecka pojawiły się określone symptomy, mogące wskazywać na to, że używa Internetu w sposób problematyczny powinien skorzystać z pomocy eksperta. Rodzic może również skontaktować się z bezpłatnym telefonem dla rodziców i profesjonalistów w sprawie bezpieczeństwa dzieci 800 100 100 i uzyskać wsparcie lub umówić się na konsultację bezpośrednią lub on-line w Poradni Dziecko w Sieci Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę. Więcej na temat czynników ochronnych, które pomogą zapobiegać nadmiernemu korzystaniu z urządzeń ekranowych znajdziesz w drugim z cyklu artykułów.



a_fdds_logo.png






Opracowała: Marta Wojtas, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę

źródła:
  • "Problematyczne używanie internetu. Raport z badań" FDDS, 2019
  • World Health Organization. (2019). Guidelines on physical activity, sedentary behaviour and sleep for children under 5 years of age. World Health Organization.
  • American Academy of Pediatrics, Pediatrics November 2016, 138 (5) e20162593; „Children and Adolescents and Digital Media”Yolanda (Linda) Reid Chassiakos, Jenny Radesky, Dimitri Christakis, Megan A. Moreno, Corinn Cross and COUNCIL ON COMMUNICATIONS AND MEDIA


Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:

Najbardziej aktualne artykuły: