Termin „niebezpieczne zachowania” jest dość szeroki. Obejmuje zarówno autodestrukcję werbalną, jak i okaleczania fizyczne, ale też sięganie po substancje zmieniające świadomość oraz podejmowanie prób samobójczych. W każdej z wymienionych sytuacji należy szukać wsparcia specjalistów, ponieważ podłożem takich zachowań są problemy psychiczne, a te diagnozować może i powinien lekarz psychiatra

Depresja u dzieci i młodzieży

Depresja jest chorobą psychiczną, która rozwija się w sprzyjających okolicznościach, stąd tak wiele przypadków tej choroby właśnie teraz. Mogą na nią chorować nawet małe dzieci, a grupą szczególnie narażoną są nastolatki. Przedłużający się czas pandemii powoduje, że żyjemy w nieustającej niepewności jutra. Dla dorosłych jest to coraz trudniejsze do zniesienia, tym bardziej dla młodych, którym brakuje przecież kompetencji radzenia sobie z emocjami, których jeszcze nie zdążyli nabyć. Rośnie liczba dzieci i nastolatków z zaburzeniami nastroju lub z już zdiagnozowaną depresją. Nie radzą sobie z codziennością, żyją z przeświadczeniem, że nie kontrolują swojego życia. Cierpią i rozpaczliwie szukają środków, które to cierpienie zmniejszą. Ucieczką mogą stać się alkohol, dopalacze, narkotyki, ale także autoagresja (okaleczanie), a w końcu podjęcie próby samobójczej. 

Jak rozpoznać niebezpieczne zachowania

Uważny rodzic może zareagować na wczesnym etapie problemów dziecka. Jakie zachowania powinny zwrócić uwagę rodzica?

• Używanie przez dziecko stwierdzeń świadczących o niskiej samoocenie i pogłębiających się schematach depresyjnego myślenia: “Jestem do niczego”, “Wszystko jest bez sensu…”, “Nikt nie może mi pomóc”, “Nic się już nie da zrobić”.

• Wzrost impulsywności, nadmierna drażliwość, a nawet zachowania agresywne.

• Częste skargi na złe samopoczucie: bóle głowy, brzucha, ogólne rozbicie (u młodszych: biegunki, moczenie nocne).

• Zmiana rytmu dobowego – problemy ze snem różnego rodzaju: bezsenność lub nadmierna senność. 

• Zaburzenia odżywiania: brak lub nadmierny apetyt.

• Porzucenie wcześniejszych zainteresowań, obniżenie wyników w szkole, problemy z koncentracją, z tokiem myślenia i zapamiętywaniem. 

• Zmiany w sposobie ubierania: brak dbałości o ubiór, nieadekwatność ubioru (długie rękawy i nogawki spodni podczas upałów lub do ćwiczeń WF – może to być próba ukrycia śladów po okaleczeniach), dziwny zapach ubrań lub unoszący się w pokoju dziecka (może świadczyć o sięganiu po substancje psychoaktywne).

• Izolowanie się od rodziny, wietrzenie pokoju, używanie odświeżaczy powietrza, kadzidełek itd. 

• Akcesoria związane z dopalaczami, narkotykami czy lekami: tabletki z dziwnymi wzorkami, foliowe torebki z suszem, kryształkami lub proszkiem, leki bez recepty, fifki, fajki, tuby, kleje, strzykawki itd. 

• Fascynacja śmiercią: pisanie bloga, opowiadań, wierszy związanych ze śmiercią, pisanie testamentów, listów pożegnalnych, oddawanie ulubionych rzeczy lub zwierząt, mówienie o samobójstwie, planowanie samobójstwa.

Jak wspierać dziecko z problemami psychicznymi

Im szybciej dziecko otrzyma pomoc specjalistów, tym szybciej psychoterapia pozwoli wrócić dziecku do normalnego funkcjonowania. Trzeba sobie jednak uświadomić, że sytuacje, w których rodzic widzi u dziecka symptomy uzależnienia od narkotyków czy leków, ślady okaleczania, dowiaduje się o planach samobójczych są silnie naznaczona emocjami, które mogą utrudnić podjęcie skutecznych form pomocy dziecku. Dlatego najpierw dobrze jest ochłonąć, dać sobie możliwość przepracowania tej informacji, aby potem móc skupić się na wsparciu swojego dziecka. Co konkretnie robić?

• Najważniejsze to zauważyć problem. Nie lekceważyć symptomów w błędnym przekonaniu, że to minie, że „nastolatki tak mają” itd. 

• Podjąć rozmowę z dzieckiem i spokojnie, rzeczowo odnieść się do zaobserwowanego symptomu: “Obserwuję u Ciebie bardzo wysoką drażliwość, możemy o tym porozmawiać? Chciałabym zrozumieć przyczynę i pomóc…”, “Zauważyłam blizny i świeże rany, możemy o tym porozmawiać? Chcę Cię wspierać…”, “Ostatnio wiele razy nawiązywałaś do tematu śmierci, skąd taka fascynacja? Powiesz mi?”, “W kieszeni Twojej kurtki, którą chciałam uprać, znalazłam ten woreczek. Możesz mi to wyjaśnić? Pamiętaj, że jestem, aby Cię wspierać…”.

• Szukać wsparcia specjalistów. Młody człowiek może nie mieć pełnej świadomości zagrożenia (rodzic też nie ma specjalistycznych możliwości określenia rzeczywistego niebezpieczeństwa, np. etapu uzależnienia i poziomu szkód, jakie już zaszły w ciele dziecka). Gdzie szukać pomocy? W poradniach zdrowia psychicznego, u lekarzy psychiatrów, psychologów w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Pomóc mogą w tym specjaliści pracujący w infolinii: 800 080 222. Także fundacje organizujące wsparcie dla dzieci i młodzieży z depresją: Życie Warte Jest Rozmowy – informacje i wsparcie finansowe dla tych dzieci, których rodziców nie stać na opłacenie terapii, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę – telefon zaufania 116 111, pomoc psychologiczna i prawna dla dzieci i rodziców. 

• Nie krzycz i nie mów, że autodestrukcja to słabość. Jest wprost przeciwnie, dziecko walczy o siebie tak, jak umie. Doceń i bądź przy nim.

Rozwiń u dziecka umiejętności chroniące

Zarówno dla tych dzieci, które już mają poważne problemy psychiczne, jak i dla wszystkich innych, działaniem wspierającym będzie zadbanie o rozwijanie kompetencji, które mogą ich chronić. Jakie to są umiejętności?

• Wysoka samoocena i poczucie własnej wartości.

• Asertywność rozumiana jako prawo do własnej wolności (przekonań, zdania, opinii, szacunku dla siebie i odpowiedzialności tylko za swoje emocje) i szacunku dla wolności innych osób. To ważne, aby dzieci nie miały poczucia, że są powodem negatywnych emocji rodziców, np. zmartwień, złości, rozczarowań. 

• Poczucie bycia ważnym, akceptowanym i kochanym przez rodziców. Niech dziecko często słyszy „kocham Cię”, szczególnie wtedy, gdy zachowuje się nie tak, jak rodzic oczekuje. 

• Umiejętność krytycznego weryfikowania informacji, podejmowania dyskusji na każdy temat, opierania dyskusji na argumentach, a nie na emocjach. 

• Umiejętność nawiązywania i podtrzymywania relacji z dorosłymi i rówieśnikami. 

• Zainteresowania, hobby, pasje, ciekawość świata.

Nie zwlekaj z pomocą

Być rodzicem to często trudne zadanie. Nikt nie jest nadczłowiekiem. Pozwolenie sobie na odpoczynek, skupienie na regenerowaniu sił, przepracowanie własnych emocji to ważne zadania, aby móc podejmować wyzwania bycia rodzicem. Każdy popełnia błędy. Jeśli dzisiaj Twoje dziecko ryzykuje niebezpiecznym zachowaniem, skupiaj się na znalezieniu sposobu wsparcia, zaufaj specjalistom i zadbaj o siebie. Obwinianie siebie lub dziecka zabiera i Tobie, i dziecku czas, który mógłby już pracować dla Was obojga. Nie zwlekaj z szukaniem pomocy. I dbaj także o siebie. Powodzenia!






Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.