Dyskalkulia Cz. 1

Dyskalkulia, czyli trudności w obszarze umiejętności matematycznych są coraz częściej diagnozowane u uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Z pewnością jest to wynik większej wiedzy o dyskalkulii wśród nauczycieli, specjalistów i rodziców, ale też dostępności wystandaryzowanych narzędzi diagnostycznych. Po czym rodzic może poznać, że obserwowane u jego dziecka trudności w matematyce mają postać dyskalkulii? Jakie są jej objawy i przyczyny? W jaki sposób wspierać dziecko?

Dyskalkulia jest zaliczana do tzw. grupy specyficznych trudności w uczeniu się, obok dysleksji, dysgrafii i dysortografii. Uczniowie, którzy otrzymują diagnozę dyskalkulii nie są w stanie osiągnąć adekwatnych do wieku umiejętności matematycznych pomimo:
  • odpowiedniej motywacji do nauki matematyki i przedmiotów pokrewnych,
  • sprawności procesów poznawczych w normie (iloraz inteligencji w normie),
  • braku występowania u ucznia zaburzeń natury emocjonalnej.
Dyskalkulia nie jest zjawiskiem nowym, czy jak niektórzy sądzą, wymysłem współczesności. Pierwsze badania nad ten temat sięgają lat 70. ubiegłego wieku. Ma ona swoje źródło w genach, a więc wrodzonych nieprawidłowościach tych części mózgu, które są bezpośrednim anatomiczno-fizjologicznym podłożem dojrzewania zdolności matematycznych, zgodnych z wiekiem. Tak więc, co się często zdarza, rodzice ucznia z diagnozą dyskalkulii też mieli w szkole trudności w nauce matematyki. W dyskalkulii nietypowe geny przekładają się na nieprawidłowe struktury i funkcje centralnego układu nerwowego (CUN).

Diagnoza dyskalkulii

Diagnozę dyskalkulii przeprowadza się w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, a sam proces diagnozy jest kilkuetapowy:
  • 1 etap – diagnoza ryzyka dyskalkulii w klasach 1-3,
  • 2 etap – diagnoza podejrzenia dyskalkulii od klasy 4,
  • 3 etap – diagnoza dyskalkulii po około 2 latach od drugiej diagnozy, co zwykle przypada na koniec szkoły podstawowej lub początek szkoły ponadpodstawowej.
Jak widać, jest to proces długotrwały i wymaga kilku badań w poradni w określonych odstępach czasowych, pomiędzy którymi zarówno rodzice, jak i nauczyciele powinni wykonywać zalecenia zawarte w opinii poradni. Głównym wskazaniem jest udział ucznia w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych, podczas których ćwiczy on zaburzone funkcje. Jeżeli pomimo intensywnej pracy nadal występują deficyty, specjalista diagnozuje dyskalkulię.

a_dyskalkulia_1_LR_graf_1.jpg

Objawy dyskalkulii

Najbardziej charakterystyczne objawy, które wskazują, że problemy matematyczne dziecka mogą mieć swoje źródło w dyskalkulii to trudności:
  • z orientacją w schemacie relacji przestrzennych – nad, pod, obok, lewa, prawa, itp.,
  • z nazywaniem kierunku,
  • w odczytywaniu i zapisywaniu podobnie wyglądających liczb, symboli np. 9-6, 1-7, znaków plus-minus, mniejszy-większy, itp.,
  • z czytaniem liczb wielocyfrowych, szczególnie tych, w których występuje zero oraz odczytywaniem liczb od tyłu, gubieniem zera np. 1002 jest zapisywane jako 102,
  • z przecinkami przy zapisywaniu liczb dziesiętnych,
  • z szacowaniem wyniku działania, czyli podaniem przybliżonego wyniku bez liczenia,
  • w prawidłowym umieszczeniu liczb w kolumnach (w tym chaotyczny zapis operacji matematycznych),
  • w uczeniu się tabliczki mnożenia,
  • z liczeniem wstecz np. co 4, zaczynając od 100,
  • z wybraniem właściwej strategii w rozwiązywaniu zadań, co może też wiązać się ze zmianą strategii, jeśli poprzednio wybrana okazuje się błędna (tzw. sztywność myślenia),
  • w rozwiązywaniu zadań z treścią; w rozumieniu zadań wielowątkowych z dużą ilością danych oraz wybraniem odpowiednich działań, które należy wykonać; problem z zapamiętaniem kolejności operacji matematycznych, ale też z wyobrażeniem sobie treści zadania,
  • z tempem liczenia; stosowanie mało dojrzałych strategii liczenia np. na palcach, kreskach (jeszcze w klasach starszych),
  • w zrozumieniu odwrotności działań rachunkowych, np. dodawanie i odejmowanie oraz mnożenie i dzielenie jako działania odwrotne,
  • w werbalizowaniu myśli – np. dziecko rozwiązało poprawnie zadanie, ale nie potrafi opisać sposobu, w jaki to zrobiło,
  • z uszeregowaniem liczb ze względu na ich wartość, np. czy 17 poprzedza 18, czy występuje po 18,
  • z obliczaniem pamięciowym, co jest spowodowane kłopotami z pamięcią krótkoterminową np. dziecko nie pamięta przed chwilą użytej strategii obliczania,
  • z zapamiętywaniem wzorów matematycznych,
  • z zastosowaniem obliczeń matematycznych w praktyce np. uczeń nie potrafi wypłacić odpowiedniej sumy pieniędzy, podając jej wielokrotność, ma kłopot z obliczeniem reszty z zakupów itp.

Błędne koło porażki

Każde zadanie matematyczne jest pewnego rodzaju sytuacją problemową, dość trudną i wymagającą namysłu, uważności, cierpliwości, determinacji, czyli odporności emocjonalnej. W nauce matematyki bardzo duże znaczenie mają doświadczenia szkolne zdobyte na początku edukacji. Jeśli dziecko w klasach młodszych doświadczyło niepowodzeń w liczeniu to zrozumiałe, że zacznie unikać zadań matematycznych i nie będzie podejmowało kolejnych prób, nie będzie doskonalić swoich umiejętności. W klasach starszych lęk i obawa nasilają się jeszcze bardziej, szczególnie że zadania matematyczne są coraz trudniejsze. Skutkuje to tzw. błędnym kołem porażki. Dziecko zaczyna nawykowo unikać zadań matematycznych, a nawet lekcji z tego przedmiotu. Pojawia się lęk, a jego skutkiem jest niechęć do matematyki oraz brak treningu, co tylko utrwala niepowodzenia. Możemy mieć wówczas do czynienia z uogólnionymi trudnościami w uczeniu się matematyki, które najczęściej są spowodowane:
  • zaniedbaniami dydaktycznymi – zaległościami programowymi, które uniemożliwiają skuteczną naukę,
  • brakiem treningu, co powoduje, że te kompetencje nie są utrwalane.
Jeżeli w domu z rodzicem czy korepetytorem dziecko rozwiązuje zadanie matematyczne, a w szkole podczas odpytywania czy sprawdzianu ma trudności, to warto zastanowić się nad przyczynami natury emocjonalnej. Dość często zdarza się, że uczeń ma negatywne doświadczenia związane z uczeniem się matematyki lub z samym nauczycielem, co powoduje tzw. pseudo-dyskalkulię, czyli brak możliwości prawidłowego rozwiązania zadania w wyniku blokad emocjonalnych lub z powodu niskiej samooceny i braku wiary w swoje kompetencje.

Sprawdź drugą część artykułu.




Źródła:
  • Zaburzenia rozwoju umiejętności arytmetycznych. Program diagnozy i terapii. Urszula Oszwa. Wydawnictwo Impuls. Kraków 2005.
  • Jak tłumaczyć dzieciom matematykę. Poradnik nie tylko dla rodziców. Wydawnictwo Helion, Gliwice 2014.
  • Dyskalkulia – przyczyny, charakterystyka, sposoby pomocy. M. Kurczab, E. Kurczab, P. Tomaszewski. Instytut Edukacji Matematycznej ARS Mathematica. 2006.

Marzena Jasińska
Trener, dyplomowany coach, doradca rodzinny. Od lat wspiera rodziców w konsultacjach indywidualnych oraz warsztatach psychoedukacyjnych. Swoją pracę opiera na filozofii Jespera Juula, założeniach Rodzicielstwa Bliskości oraz Porozumienia Bez Przemocy. Specjalizuje się w zakresie neurodydaktyki oraz uczenia się uczniów. Ekspert rozwoju osobistego, komunikacji, negocjacji. W swojej pracy zajmuje się także tematyką mediacji szkolnych, procesów grupowych, zarządzania zmianą w organizacji i zarządzania zespołem. Prywatnie mama dwóch dorosłych synów.


Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:

Najbardziej aktualne artykuły: