Doradztwo zawodowe i coaching wydają się wykluczać z definicji. Jednak coraz częściej ich połączenie pojawia się z dużym sukcesem w przestrzeni edukacyjnej.

  

Cel coachingu (coaching kariery, life coaching/osobisty) i doradztwa zawodowego w pracy z młodzieżą może być taki sam: określenie, jaką wybrać szkołę? zawód? kierunek studiów? Jednak droga dojścia do odpowiedzi będzie się w tych dwóch metodach różnić.

Doradca doradza, przekazuje konkretną wiedzę (na temat rodzajów szkół, profili klas, kierunków studiów, zawodów, umiejętności miękkich oraz gdzie i jak się ich nauczyć itd.) Może np. doradzić rodzaj szkoły, profil klasy lub typ zajęć pozalekcyjnych młodemu człowiekowi, który nie ma pojęcia, co dalej robić. W tym doradztwie może sugerować się np. jedynie jego wynikami w nauce z danego przedmiotu i opiniami nauczycieli czy rodziców.

Coach natomiast nie przekazuje żadnej wiedzy ani nie doradza. Coaching to jedna z metod rozwoju osobistego. Założeniem w coachingu jest przekonanie, że klient posiada w sobie wszelkie kompetencje i zasoby pomocne w rozwiązaniu problemu, który go nurtuje. I rolą coacha jest właśnie wydobycie na światło dzienne tego potencjału. Dzieje się to między innymi dzięki zadawaniu odpowiednich pytań, uważnej obecności coacha, byciu „tu i teraz”, udzielaniu informacji zwrotnej i stosowaniu wielu adekwatnych do sytuacji narzędzi coachingowych.

Jeśli uczeń już wie, czego chce i potrzebuje tylko konkretnych odpowiedzi – to kontakt z doradcą zawodowym jest jak najbardziej na miejscu. Uczeń zadaje wtedy pytanie (która konkretnie szkoła?), a doradca udziela odpowiedzi. Jako ekspert, doradca powinien oczywiście również pokazać i omówić różne propozycje i ich ewentualne skutki. Jednak na tym etapie nie dowiemy się (zarówno uczeń, jak i doradca zawodowy), czy to, co wybrał uczeń, to jest rzeczywiście jego cel czy np. nie jego rodziców, dziadków, przyjaciela. Dzieje się tak, ponieważ zadaniem doradcy jest skoncentrowanie się na rozwiązaniu danej kwestii (w tym przypadku wybór szkoły, zawodu), a nie na rozwoju danej osoby, byciu z nią w relacji, aktywnym słuchaniu i zadawaniu odpowiednich pytań, aby tę odpowiedź wydobyć z rozmówcy.

Jeśli uczeń nie wie, czego chce i co wybrać – to kontakt z coachem również nie będzie do końca trafiony. Młodzież nie ma jeszcze na tyle doświadczenia życiowego i predyspozycji, by podołać klasycznemu procesowi coachingowemu.

Dlatego też stosowanie doradztwa zawodowego z elementami coachingu jest świetnym rozwiązaniem. Aktywnie słuchając i zadając odpowiednie pytania naszym uczniom, możemy pomóc w wykrzesaniu i nazwaniu ich potencjału. Następnie warto przedstawić w sposób interesujący wachlarz możliwości i propozycji, które dany uczeń może wypróbować i z nich wybrać – niczego przy tym nie narzucając.

„Każdy jest geniuszem. Ale jeśli zaczniesz oceniać rybę pod względem jej zdolności wspinania się na drzewa, to przez całe życie będzie myślała, że jest głupia.”

Cytat podobno błędnie przypisywany A. Einstein’owi

Z narzędzi coachingowych można śmiało korzystać podczas zajęć z doradztwa zawodowego, jak i również podczas lekcji przedmiotowych. Wykorzystywanie narzędzi coachingowych w pracy doradcy jest bardzo pomocne podczas towarzyszenia uczniom w odkrywaniu przez nich swych mocnych stron, preferencji, zainteresowań i pasji.

Między innymi dzięki nim mamy szansę na zmotywowanie uczniów, pobudzenie ich kreatywności i wyobraźni oraz poszerzenia ich horyzontów. Stosowanie narzędzi coachingowych pomocne jest w holistycznym rozwoju uczniów oraz podczas poszukiwania ich indywidualnej ścieżki edukacyjno-zawodowej.

„Choć pokażę Ci, ile i co wiem, a Ty sobie wybierz” zamieniamy na: „Choć pokażę Ci, ile i co wiesz Ty, a ja pokażę Ci, co wiem w tym temacie i spróbuję Cię zainspirować, a Ty sobie wybierzesz”.

Istotne jest, aby zadawać otwierające i pobudzające do myślenia pytania, aby aktywnie słuchać i nie dawać rad, nie oceniać ani nie pouczać. Jak również pozwolić na samodzielne podejmowanie decyzji przez ucznia. To uczy między innymi odpowiedzialności za własne życie i buduje poczucie własnej wartości, bez którego dokonywanie słusznych życiowych wyborów może być trudniejsze.

„Powiedz mi, a zapomnę. Pokaż mi, a zapamiętam. Pozwól mi zrobić, a zrozumiem”. Konfucjusz

Zgodnie ze stwierdzeniem, że człowiek najefektywniej uczy się poprzez działanie, dobrze by było, gdyby zarówno doradca zawodowy, jak i nauczyciel (na swojej lekcji przedmiotowej) wykorzystywał też takie techniki uczenia się jak scenki, drama, modelowanie zachowań, symulacje czy odgrywanie ról.

Narzędzi coachingowych dostępnych w literaturze czy Internecie jest bardzo wiele. Zachęcam Was, doradców zawodowych i nauczycieli, do testowania i intuicyjnego wybierania odpowiednich narzędzi, które najbardziej w tym momencie pasują do Was i do Waszej grupy docelowej, bo tylko wtedy mają one szansę zadziałać.

Poniżej przedstawię krótko parę z takich znanych i mniej znanych narzędzi coachingowych, które często wykorzystuję w pracy z młodzieżą.

   

Fajne pytania

Narzędzie znane jako pytania coachingowe, magiczne, mocne.

Pytania te nie powinny sugerować żadnej odpowiedzi i powinny być pytaniami otwartymi: Kto? Co? Gdzie? Dlaczego? Ile? Jak? Jaki? Za pomocą czego? Kto? Który? W jaki sposób? Po co? Kiedy?

Przykładowe pytania, które doradca zawodowy/nauczyciel może zadać:

  • Jak ważne jest to dla Ciebie w skali od 1 do 10?
  • Dlaczego to jest takie ważne dla Ciebie?
  • Ile masz siły, aby rozwiązać ten problem?
  • Jakie są konsekwencje (dla Ciebie, dla innych) pozostawienia tematu i nie ruszania go?
  • Po co próbować?
  • Co Tobą kieruje?
  • Wyobraź sobie, że problem już się rozwiązał...
  • Co przeszkadza, aby to osiągnąć?
  • Kto może Ci w tym pomóc? Kto jeszcze Ci może w tym pomóc?
  • Jaki będzie Twój pierwszy krok? Jaki następny?

Etc.

  

Koło szkoły

Narzędzie znane jako Koło życia, wartości, pracy.

Rysujemy koło i dzielimy je na 8 części:

  • zdrowie i sprawność fizyczna,
  • rodzina i przyjaciele,
  • nauczyciele,
  • koledzy i koleżanki z klasy,
  • hobby, pasje, co lubię robić,
  • wybór szkoły/ścieżki edukacyjno-zawodowej,
  • nauka,
  • wypoczynek i rozrywka.

Uczeń zaznacza, na ile zadowolony jest z danego obszaru. Sam środek koła to 0% satysfakcji z danego obszaru, a zakolorowanie całej ósemki oznacza 100% poziomu zadowolenia z danego obszaru. W kole, według potrzeb, można umieścić np. zarządzanie sobą w czasie, pracę zespołową, komunikację z rodzicami, komunikację z rówieśnikami, znajomość swoich mocnych stron, znajomość swoich słabych stron etc.

Następnie uczeń zastanawia się, czego potrzebuje, żeby jego zadowolenie i satysfakcja z danego obszaru było większe. Co musiałoby się zmienić/zadziać, aby ta satysfakcja wzrosła?

Przykładowe pytania, które doradca zawodowy/nauczyciel może zadać:

  • Co widzisz? (Uczeń przygląda się swojemu kołu i temu, co i jak w nim zaznaczył.)
  • Który z wymienionych obszarów jest dla Ciebie najważniejszy?
  • W których obszarach chciałbyś zwiększyć poziom swojej satysfakcji?
  • Co możesz zrobić, aby osiągnąć oczekiwany poziom zadowolenia?
  • Co jeszcze możesz zrobić?
  • Którymi z tych obszarów chcesz się zająć najpierw?
  • Wypisz przy każdym z 8 obszarów dwie czynności, które będą Twoim zdaniem potrzebne, aby Twoja satysfakcja w danym obszarze się zwiększyła.

   

Żeby chciało się osiągnąć cel

Narzędzie znane jako Metoda Smart.

Założeniem tej metody jest, aby dobrze sformułować, wypowiedzieć i następnie zapisać swój cel. Jego dokładne określenie to klucz do sukcesu. Każda z liter w wyrazie SMART oznacza jedną z cech, jakie powinien posiadać dobrze wyrażony cel.

Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego, czyli aby zrealizowanie celu było możliwe, należy spełnić warunki wszystkich literek.

Cel powinien być:

S: Specyficzny, czyli konkretny. Należy unikać ogólnych stwierdzeń typu „Chcę się lepiej uczyć”. Zamiast tego należy wskazać np. „Chcę poprawić moją średnią o 1 ocenę w górę w ciągu dwóch miesięcy.” Im mniej miejsca na domniemywanie , tym lepiej.

M: Mierzalny, czyli musimy mieć możliwość zmierzenia efektów działań, monitorowania ich na bieżąco („…o 1 ocenę w górę…”).

A: Atrakcyjny, czyli taki, który będzie nie za trudny i nie za łatwy dla nas. Zbyt ambitny cel i cel nie wymagający zbyt dużo wysiłku demotywuje.

R: Rzeczywisty, czyli realny.

T: Terminowy, czyli taki, w którym podajemy konkretną datę zakończenia celu („…w ciągu dwóch miesięcy…”).

  

Jak mam osiągnąć ten mój cel?

Narzędzie znane jako Metoda GROW, czyli metoda osiągania ważnych celów i rozwiązywania problemów.

Model Grow wskazuje na porządek (kolejność literek), w jakim warto omawiać i analizować dany problem. Przy każdym z tych etapów należy zadawać pytania, aktywnie słuchając.

G (goal) – cel

Jak chcesz, żeby było?

  • Czego pragniesz?
  • Czego chcesz?
  • Jak ma być
  • Jak ma wyglądać efekt?
  • Co ma się zmienić?
  • Jak ma wyglądać stan docelowy?
  • Po czym poznasz, że to osiągnąłeś?

R (reality) – rzeczywistość (przeprowadzenie diagnozy, aktualna sytuacja)

Jaka jest obecna sytuacja?

  • Jak jest teraz?
  • Co się dzieje?
  • Co czujesz?
  • W czym jest problem?
  • Jak wygląda sytuacja w...?

O (options) – opcje (możliwe sposoby na osiągnięcie celu, strategie i plany działania)

Jakie są opcje rozwiązań?

  • Jakie masz opcje?
  • Jakie masz pomysły?
  • Co można z tym zrobić?
  • Kto może ci pomóc?
  • Jak to robią inni?
  • Jak do tego można podejść jeszcze inaczej?

W (will / way forward) – wola, wybór (plan działania, czyli co, kiedy i przez kogo ma być zrobione)

Jaki masz plan działań?

  • Co wybierasz?
  • Co zamierzasz zrobić?
  • Od czego zaczniesz?
  • Jaki będzie twój pierwszy krok?
  • A następny...?
  • Co trzeba jeszcze wziąć pod uwagę?
  • Jak te działania rozłożysz w czasie?
  • Jakie przeszkody możesz napotkać na swojej drodze?
  • Jak możesz sobie z nimi poradzić?

Jeśli praca z uczniem podczas stosowania tego narzędzia będzie szła opornie i uczeń nie będzie miał motywacji, by układać plan działań do swojego pomysłu, to znaczy, że jest to coś głębszego. Być może nadającego się do pracy z psychologiem bądź psychoterapeutą. Albo po prostu nie jest to jego cel tylko mamy, taty lub babci.

   

Historia z życia

Narzędzie znane pod nazwą Ile kawałków papieru.

Celem tego narzędzia jest zintegrowanie uczniów i przygotowanie ich do wspólnej pracy.

Należy przygotować 3 razy więcej „losów” (np. cukierki w różnych smakach) niż jest uczniów w danej klasie. Następnie każdy z uczestników losuje dowolną ilość smakołyków.

Gdy już każdy będzie trzymał w ręku swoje łakocie, czekając z ciekawością, co dalej, informujemy, że każdy cukierek, to konkretna historia z naszego życia, którą na dzisiejszych zajęciach się podzielimy. Na początku zapewne napotkamy opór wśród uczestników zajęć – więc możemy zacząć jako pierwsi.

Tematy oczywiście można modyfikować według potrzeb. Oprócz historii z życia, można zaproponować np.:

  • Jeden cukierek to jedna moja mocna strona.
  • Jeden cukierek to jedna rzecz, za którą lubię i cenię siebie.
  • Jeden cukierek to zawód, który bym chciał/a bardziej poznać i więcej się o nim dowiedzieć (i dlaczego)?

  

Sam/a tego nie ogarnę

Narzędzie znane pod nazwą Pomocnik.

Kiedy będziemy przygotowywać scenariusz zajęć, zaznaczmy jak najwięcej momentów, w których moglibyśmy potrzebować pomocy uczniów, np. podczas zapisywania czegoś na tablicy/flipcharcie, przedstawiania scenki, rozdawania potrzebnych materiałów, nagrywania, robienia zdjęć, ustawienia stołów etc.

Powołanie uczniów do takich ról sprawi, że poczują się oni docenieni i dowartościowani oraz wzmocni się w nich poczucie sprawczości.

***

Zarówno kluczowe kompetencje coacha, jaki i podstawowe narzędzia coachingowe zdecydowanie nadają się do stosowania na każdym etapie edukacji.

Skuteczne korzystanie z metod coachingowych obliguje do bycia otwartym, odważnym, wiernym swoim wartościom, elastycznym, odpowiedzialnym, ale i ciekawym. Tych samych cech oczekuje się przecież również od osób wykonujących zawód nauczycielski. Nauczyciele, jako osoby pracujące z drugim człowiekiem, z natury posiadają predyspozycje do zadawania pytań, do zastanawiania się nad słabościami i mocnymi stronami drugiej osoby. Często nie zdając sobie z tego sprawy, stosują te metody zupełnie nieświadomie.

Jeśli jednak nie będziemy wystarczająco uważni i nie będziemy starali się być w relacji z drugim człowiekiem, to nawet najlepsze scenariusze zajęć i inspirujące narzędzia coachingowe nic nie pomogą. Bycie „tu i teraz”, wysłuchanie i akceptacja są początkiem tej jakże wspaniałej i wspólnej drogi.

Jeśli dopiero zacząłeś swoją przygodę z doradztwem zawodowym lub już pracujesz jako doradca zawodowy, a potrzebujesz inspiracji, motywacji, nowych narzędzi – przeczytaj następny artykuł.

   

Polecamy również:

Jak zorganizować doradztwo zawodowe w szkole

Ratunku! Mam prowadzić doradztwo zawodowe

Wewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego krok po kroku

  

Anna Konkel-Zając

Certyfikowany doradca edukacyjno-zawodowy, coach kariery, trenerka biznesu i nauczycielka. Pracuje z młodzieżą i dorosłymi w formie indywidualnej i grupowej. Członek Stowarzyszenia Doradców Szkolnych i Zawodowych. Koordynator doradztwa zawodowego w warszawskim gimnazjum. Współprowadzi warsztaty dla młodzieży z nowoczesnego doradztwa edukacyjno-zawodowego z elementami coachingu i z zarządzania sobą w czasie. Jako ekspert współpracuje z pismem młodzieżowym COGITO, portalem poświęconym nowoczesnej edukacji Edunews.pl oraz z Wydawnictwami Szkolnymi i Pedagogicznymi (WSiP).