Wykonywanie zadań w grupach sprzyja zaangażowaniu całej klasy w uczenie się. Pracując w grupach, uczniowie mają znacznie więcej okazji do wypowiadania się, podejmowania inicjatyw i dokonywania wyborów. Im częściej będziemy proponowali uczniom pracę w grupie jako formę działania lekcyjnego, tym większe szanse na to, że praca z czasem będzie coraz bardziej efektywna.

Zanim zaczniemy

Decydując się na zastosowanie pracy grupowej warto pamiętać, że jest ona nastawiona na proces. Trzeba wielu powtórzeń, aby efekty nas zadowoliły. Natomiast same zadania, jakie w ramach tej formy działania proponujemy uczniom, powinny realizować cel lekcyjny – naukę zakończoną, domkniętą w ramach jednostki lekcyjnej.

Klasa to grupa. Dlatego zanim zaczniemy pracę w mniejszych zespołach, warto ustanowić wspólne zasady, które będą organizować pracę w grupie klasowej i mniejszych podgrupach. Nie powinny być to jednak zasady nauczyciela, a reguły stworzone wspólnie z uczniami.

Wielkość grup

Praca w grupach jest kojarzona przez uczniów i nauczycieli z działaniem w zespołach, złożonych z kilkorga uczniów. Tymczasem praca w grupie zaczyna się już od 2 osób! Warto docenić tę liczbę, bo wyniki pracy dwójek są podobne do wyników pracy czwórek. Przeprowadziłam eksperyment, w którym podzieliłam osoby szkolące się na 3 grupy dwuosobowe i 3 grupy czteroosobowe. Zadaniem grup było wypisanie zalet i wad segregacji śmieci: pary wypisały odpowiednio 7, 13 i 15 zalet i wad, a grupy 10, 13, 17 cech. Mój eksperyment pozwala sformułować wniosek, że w tym przypadku jakość pracy nie zależała od liczby osób – wyniki zależą  przede wszystkim od zaangażowania uczestników.

Dobór członków grupy

Pomysłów na dobór członków grupy może być wiele.

• Gdy nie ma znaczenia dla pracy uczniów, kto z kim będzie współpracował, warto skorzystać z losowania. Można losować karteczki w różnych kolorach, cukierki, liczby, działania matematyczne, które wskażą odpowiedni wynik.
  
  
• Osoby w grupach mogą też połączyć wspólne upodobania. Osobno zgromadzą się wielbiciele rosołu, a osobno – zupy pomidorowej, miłośnicy lody śmietankowe staną przeciw czekoladowym.
  
  
• Można też polecić uczniom policzenie liter w nazwisku, dobranie w grupy pod względem liczby samogłosek w imieniu czy podczas wejścia do klasy polecić odliczanie do tylu, ile grup utworzymy.
  
  
• Mój szybki sposób na grupy, gdy nie muszę zastanawiać się, kto będzie z kim pracował, to wylosowanie patyków z imionami uczniów. Na co dzień używam ich do losowania uczniów, którzy odpowiadają na pytania związane z lekcją. Losuję patyki i rozkładam na odpowiednich ławkach. Uczeń siada w tej ławce, gdzie leży patyk z jego imieniem. Zdarza się również, że uczniowie znając zamysł losowania, zamieniają się losami, bo chcą być w grupie z konkretnym uczniem. Gdy taką sytuację zauważę, proszę o wrzucenie swojego losu z powrotem do koperty, pudełka czy skrzynki i losowanie na końcu. Nie ma to nic wspólnego z karą nakładaną na ucznia, tylko poszerzeniem jego możliwości pracy z różnymi osobami. W dorosłym życiu uczeń nie zawsze będzie miał okazję pracować z tymi, których darzy sympatią. 
  
  
• Czasami warto też pozwolić uczniom samodzielnie dobrać się w grupy lub pary.
  
  
• Inny sposób, który wymaga od nauczyciela większego zaangażowania, to tworzenie grup pod kątem uzdolnień. Taki model będzie trudny do zastosowania na początku naszej pracy z klasą. Jednak im bardziej poznajemy uczniów, ich sposób pracy, problemy, dysfunkcje, cechy charakteru, i możliwości percepcyjne, tym lepiej możemy zarządzać grupą.

Równomierne zaangażowanie w pracę

Każdy nauczyciel marzy o sytuacji, w której wszyscy uczniowie angażują się w zadania. Czy jednak takie sytuacje są możliwe i jak zwiększyć efektywność uczenia się? Rozwiązaniem, które warto przyjąć, jest poprowadzenie grupy w taki sposób, by wskazać etapy pracy. Wymaga to od nauczyciela zaplanowania zadań.

Poniżej przykład polecenia z kryteriami sukcesu do wykonania lapbooka z informacjami na temat świata przedstawionego w lekturze:

• Podajesz autora i tytuł książki.
• Wskazujesz bohaterów głównych i pobocznych.
• Określasz narratora i wskazujesz jego cechy.
• Wskazujesz czas i miejsce.
• Prezentujesz w formie planu najważniejsze wydarzenia.
• Wskazujesz wydarzenia związane z zawiązaniem akcji, rozwinięciem oraz rozwiązaniem akcji oraz punkt kulminacyjny
• Zapisujesz słowa kluczowe, które kojarzą się z lekturą.

Uczniowie mając konkretne zadania do wykonania, są w stanie lepiej planować i rozdzielić pracę. Podanie autora i tytułu książki oraz zapisanie tego w lapbooku na pewno nie pochłania tyle czasu, ile ułożenie w formie planu wydarzeń do lektury. Ważne jest, by zadania, które otrzymują grupy, były konkretne. Każdy z nas lubi wiedzieć, co ma konkretnie zrobić. Uczniowie także. Sprzymierzeńcem angażowania uczniów w wykonywanie zadań jest także wskazanie czasu. Można ustawić stoper lub minutnik do jajek. Zaangażowanie uczniów można zwiększyć także poprzez prośbę, by wspólnie jako grupa zapisali zadania, które każdy z nich wykonywał.

W grupach zdarzają się jednak i uczniowie, którzy nie chcą pracować. Co wtedy? Moim sposobem bywa stworzenie grupy z takim uczniem. Nauczyciel może też dołączyć do grupy, w której znalazł się uczeń niechętny pracy i wesprzeć go w wykonaniu zadania. Można też stworzyć grupę z uczniami o obniżonej motywacji zadaniowej lub z problemami w nauce. Istotne jest wtedy różnicowanie zadań. Inne zadania dostaną uczniowie z problemami w nauce, inne uczniowie zdolni, a jeszcze inne uczniowie radzący sobie z nauką bez większych osiągnięć. Zadania najsłabszej grupy mogą być polem do wyjścia dla trudniejszych zadań.

Hałas i spacery po klasie…

Wprowadzaniu pracy w grupach może towarzyszyć na początku trochę hałasu, jednak trening czyni mistrzem. Im częściej proponujemy uczniom pracę w grupach, tym jest ciszej. W klasie, z którą pracuję, sprawdza się metoda podniesionej ręki. Warto umówić się z uczniami, że gdy jest za głośno, mogą oni podnieść rękę do góry. W tym momencie wszyscy w klasie są zobowiązani podnieść rękę do góry, a podczas podniesienia jej, nie wolno nic mówić. Na początku to często nauczyciel jest inicjatorem dbania o spokój w klasie, ale z czasem to uczniowie przejmują tę rolę.

Nauczyciele zgłaszają również problem chodzenia po klasie podczas pracy w grupie. Czasem zaplanowane zadania tego wymagają. Jeśli grupie brakuje wiedzy, umiejętności czy materiałów, uczeń może pójść do innej grupy i poprosić o pomoc. Także metoda stacji zadaniowych wymusza niejako ruch poszczególnych grup. Czy jest w tym coś złego? To kwestia otwartości na potrzeby uczniów i gotowości nauczyciela na zmierzenie się z tym. Warto zadać sobie pytanie, czy rzeczywiście chodzenie po klasie podczas pracy w grupach przeszkadza w uczeniu się.

Ocenianie pracy w grupach

Ocena pracy w grupie nastręcza wielu trudności. Jeśli ocenimy zadanie wykonane przez konkretnego ucznia, to ocenimy jego wiedzę. Jak ocenić jednak współpracę, pomoc koleżeńską, zaangażowanie? Nie oceniam pracy w grupie oceną sumującą. Natomiast zawsze opatruję ją komentarzem ustnym lub pisemnym. Czasem przygotowuję też informację zwrotną do wykonanego zadania. Najczęściej oceniam w taki sposób wypowiedzi pisemne przygotowane w grupie. Podaję wtedy uczniom, co zrobili dobrze, co źle, jak należy to poprawić i jak pracować w przyszłości, by nie popełnić tego błędu.

Dobrze sprawdza się także ocena koleżeńska. Uczniowie mogą wymienić się przygotowanymi w grupie materiałami i napisać komentarz do nich lub zaznaczyć światłami, czy zadanie zostało wykonane dobrze (kolor zielony) czy trzeba jeszcze nad nim popracować (kolor czerwony), a może są w nim tylko drobne usterki (kolor pomarańczowy). Można też zaproponować uczniom, przed rozpoczęciem działań lub po ich zakończeniu, zapisanie tego, co wykonali.

Praca grupowa czy zespołowa

Praca zespołowa to nie tylko praca w grupie. Aby praca w klasie przebiegała według modelu pracy zespołowej, nauczyciel powinien zadać sobie pytania:

• Czy podczas wykonania zadania uczniowie pracują w grupach?
• Czy uczniowie dzielą odpowiedzialność?
• Czy uczniowie podejmują wspólnie decyzje?
• Czy praca uczniów jest zależna?

Jeśli odpowiedź na wszystkie cztery pytania jest twierdząca, to znaczy, że uczniowie pracują według kryteriów pracy zespołowej.

Ten model pracy zastosowałam podczas cyklu lekcji kształtujących umiejętność pisania i wygłaszania przemówień oraz pisania oficjalnego listu na temat recyklingu. Moi uczniowie w taki sposób zorganizowali także kiermasz części mowy, który służył jako powtórzenie wiadomości. W grupach stworzyli zadania, które miały na celu wykorzystanie wiadomości o częściach mowy. Najpierw sami je testowali, a potem zaprosili innych uczniów klas szóstych do sprawdzenia się. 

Praca w grupie – zbędny trud?

Jeśli podejdziemy do pracy w grupie jako procesu, który ma wyposażyć naszych uczniów między innymi w kompetencje społeczne, to odpowiedź jest przecząca. Gorzej jeśli spojrzymy na pracę w grupie z perspektywy trudności: hałasu, nierównomiernego zaangażowania uczniów, rozbudowanego przygotowania się do lekcji, określenia zadań dla grup lub pozwolenia uczniom na samodzielne przejęcie odpowiedzialności za własne uczenie się. To trud wart podjęcia. Jednak każdy nauczyciel musi sam odpowiedzieć, czy jest na to gotowy?




Dorota Kujawa-Weinke 
Nauczyciel z 12-letnim stażem. Pracuje w bibliotece szkolnej, uczy języka polskiego, prowadzi zajęcia terapii pedagogicznej i zajęcia filozoficzne dla uczniów szkoły podstawowej. Na lekcjach stosuje ocenianie kształtujące, jest mentorem dla nauczycieli wdrażających ocenianie kształtujące w 3 edycji kursu „OK zeszyt” prowadzonego przez Centrum Edukacji Obywatelskiej. Uczestniczka ogólnopolskich projektów edukacyjnych, pomysłodawczyni m.in. ogólnopolskiego projektu edukacji integrującej matematykę z językiem polskim „Matematycznie na języku polskim.” Działa jako ambasadorka we Wiośnie Edukacji. Współpracuje z magazynem wychowawcy „Sygnał”. Prowadzi bloga edukacyjnego http://inspirowniaedukacyjna.blogspot.com/. Uczenie jest jej pasją.