Wywiad to forma tekstu dziennikarskiego, która jest zapisem rozmowy z jakąś osobą (często znaną). Znaczące jest to, że w wywiadzie nie zamieszczamy własnych przemyśleń i stwierdzeń, a zapisujemy wypowiedzi osoby, z którą wywiad przeprowadzamy. Czytający zapis wywiadu nie jest zainteresowany naszą opinią, ale czyta tekst po to, by poznać zdanie i poglądy osoby, a którą wywiad przeprowadzamy.

Przygotowanie wywiadu

Wydawać by się mogło, że to takie proste: siadamy naprzeciwko ciekawej dla nas osoby i rozmawiamy. No właśnie. Rozmawiamy… o czym? Jeśli nie ustalimy wcześniej tematu, może się okazać, że… rozmawiamy o niczym. Zaplanowanie tematu i pytań (ciekawych, zaskakujących, niecodziennych) pozwoli nie tylko na przeprowadzenie faktycznego wywiadu, ale także na uniknięcie niezręczności, gdy np. zapada cisza i nie wiemy, jak poprowadzić rozmowę dalej. Dobrze jest przemyśleć kolejność i liczbę pytań, a także sformułować do każdego pytania głównego, jakieś dodatkowe, szczegółowe. To daje przeprowadzającemu wywiad swobodę w trakcie samej rozmowy, aby kierować wypowiedzi dokładnie do tematu.

Jeszcze przed wywiadem, kiedy już mamy ustalony temat i pytania, dobrze jest uprzedzić o nich rozmówcę. Da mu to szansę na ich przemyślenie, przypomnienie różnych faktów związanych z okolicznościami, o które pytamy, uporządkowanie myślenia o problemach, na temat których chcemy rozmawiać.

Dbając o wiarygodność, trzeba zgromadzić dostępne na temat rozmówcy informacje. Np. wykształcenie, tytuły, które mu przysługują, pochodzenie, wykonywany zawód, miejsce zamieszkania obecne i przeszłe, inne wywiady, których nasz rozmówca udzielił wcześniej itd. Łatwo wtedy nawiązać do np. wcześniejszych wypowiedzi, mówiąc: Podczas wywiadu, który miał miejsce w ubiegłym roku, powiedziała Pani, cytuję: (…). Jak Pani dzisiaj ocenia tę wypowiedź?... W swojej książce pt.: (…), napisał Pan: (…). Mógłby Pan rozwinąć to zdanie? Oczywiście przeprowadzający wywiad powinien dysponować co najmniej podstawową wiedzą o zakresie tego, o co pyta. Np. jeśli przeprowadzam wywiad z dyrektorem szkoły, muszę znać zapisy prawa dot. kompetencji dyrektora.

Podobnie przebiega przygotowanie do przeprowadzenia wywiadu z bohaterem literackim, z tą różnicą, że nie pytamy o zgodę i sami decydujemy o temacie, liczbie i rodzaju pytań. 

Przebieg

Wywiad odbywa się w ustalonym wcześniej terminie. Jest nagrywany (za zgodą wypowiadającego się) lub zapisywany w trakcie rozmowy. Po zakończonym spotkaniu, redagujemy tekst.

Dobrze jest zacząć od opisu sytuacji, w której spotykamy się z rozmówcą. Np. Z panem (…) spotykamy się w przytulnym gabinecie gospodarza, który mieści się na piętrze drewnianego domu przy ulicy (…) w (…). Jest słoneczne popołudnie, przez okno dobiega śpiew ptaków i śmiech dzieci bawiących się na pobliskim placu zabaw… Spotykamy się w małej kawiarni przy deptaku… Rozmawiamy przez wideopołączenie. Za plecami mojego rozmówcy widzę ścianę z półkami pełnymi książek…

Zapis wywiadu ma formę pytań i odpowiedzi. Zaznaczone są inicjałami osoby, które prowadzą ze sobą rozmowę. Jeśli podczas redakcji tekstu, uznamy za istotne dodać komentarz dodatkowy, opisujący zachowanie pytanej przez nas osoby, zapisujemy to kursywą i w nawiasach. Np. Cytujemy wypowiedź i dopisujemy: (śmiech). Tego typu komentarze nie powinny zdominować tekstu, ale wprowadzone pojedynczo pozwalają czytelnikowi lepiej odczuć atmosferę wywiadu. Podobnie działają różne formy zaznaczania ważnych (z naszego punktu widzenia) fragmentów tekstu, np. przez pogrubienie czcionki.

Kończąc, dodajemy formułę pożegnania, zdanie opisujące atmosferę całego spotkania: Dziękuję za rozmowę, mam nadzieję, że znowu się spotkamy w równie miłej atmosferze… Jestem wdzięczna za poświęcony mi czas i szczerość wypowiedzi, czytelnicy to na pewno docenią…

W wywiadzie z postacią fikcyjną rzecz jest łatwiejsza, ale czasem bywa i trudniejsza. Łatwiejsza - ponieważ sami decydujemy o przebiegu wywiadu. Trudniejsza - ponieważ „odpowiadając” na pytania, wcielamy się niejako w postać bohatera literackiego, który został przez kogoś już wymyślony, zakorzeniony w różnych okolicznościach, działaniach, sytuacjach. Aby taki wywiad był rzeczywiście ciekawy dla czytelnika, trzeba poświęcić wiele uwagi temu bohaterowi, analizując jego postępowanie i formułując poglądy i opinie dotyczące rzeczy, o których „rozmawiamy” w takim wywiadzie. Redagując tekst wywiadu z bohaterem literackim (postacią fikcyjną), można sięgać częściej po dodatkowe komentarze typu: [Widać wyraźną konsternację na twarzy]… [Po dłuższej chwili, z wyraźnym ociąganiem, podjął wątek]…

We wstępie takiego wywiadu powinniśmy poinformować czytelnika, że rozmowa jest fikcyjna, wymyślona przez nas, choć poparta naszą znajomością lektury. Np. Wyobrażam sobie to spotkanie: Ania w sukience z bufkami (tej, o której tak marzyła), siedzi na białym krześle ustawionym na drewnianej werandzie domu na Zielonym Wzgórzu. Ja naprzeciwko, w wygodnym wiklinowym fotelu, z wielkim notesem w ręce… Kończąc znowu wracamy do tekstu Lucy Montgomery: Moja wyobraźnia podsuwa mi obraz Ani biegnącej przez łąką na spotkanie z przyjaciółką Dianą, o której tak pięknie opowiadała przed chwilą. Dziękuję Ci Aniu! Ja też marzę o prawdziwej przyjaźni!...

Ważne na zakończenie

W wywiadzie najistotniejsze są trzy elementy: temat i pytania, wiedza na temat rozmówcy (także bohatera literackiego czy postaci fikcyjnej), powstrzymanie się od własnych sądów, a skupienie na słowach rozmówcy. No i oczywiście, jeśli przeprowadzamy ten wywiad z żyjącą osobą, to koniecznie – zanim go upublicznimy w jakiejkolwiek formie – przedstawmy jej tekst do autoryzacji. Tego wymaga uczciwość i kultura osobista.





Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.