Pomóż swojemu dziecku odzyskać głos. Nie marnuj czasu na czekanie, aż z tego wyrośnie.

Nasze dziecko staje przed wyzwaniem rozpoczęcia edukacji. Wybieramy placówkę, uczestniczymy w dniach otwartych, adaptacji, kupujemy wyprawkę. Dobrze się przygotowaliśmy. Pełni nadziei wypuszczamy pociechę w świat. Pierwsze dni są trochę trudne. Dziecko niechętnie się z nami rozstaje. Pocieszamy się, że to normalne, że przecież to jest nowy etap w jego życiu i na pewno wkrótce wszystko się ułoży. Mijają jednak kolejne tygodnie, a sytuacja się nie poprawia. Poranne rozstania są coraz trudniejsze, aż w końcu wychowawca zaprasza nas na spotkanie, na którym dowiadujemy się, że nasz syn, nasza córka nie tylko źle znosi rozłąkę z nami, ale w czasie pobytu w swojej grupie nie mówi, nie uczestniczy w zabawach, dyskusjach, nie spożywa posiłków, nie korzysta z toalety. Pada sugestia, by zapisać dziecko na diagnozę w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Być może to mutyzm wybiórczy. Jesteście zaskoczeni, ponieważ pierwszy raz słyszycie o takim zaburzeniu, a w domu Wasze dziecko jest wygadane i nie sprawia wrażenia, jakby w czymkolwiek miało odróżniać się od swoich rówieśników.

To tylko jeden ze scenariuszy. Nie zawsze mutyzmowi wybiórczemu towarzyszy lęk separacyjny, a milczące dziecko równie dobrze może pozostać niezauważone przez nauczyciela, ponieważ nie sprawia kłopotu, jest grzeczne, nie przeszkadza. Wtedy o diagnozę jest trudniej. Istnieją jednak pewne symptomy, które powinny zaniepokoić rodziców i skłonić do podjęcia działań.

Z rozmów przeprowadzonych z opiekunami dzieci z mutyzmem wybiórczym wyłania się pewna dająca się zaobserwować lękowość. Oczywiście należy sobie zdawać sprawę, że lęki rozwojowe towarzyszą każdemu dziecku, jednak ich nasilenie zmusza nas niekiedy do refleksji, czy nie należałoby się udać na konsultację. To mogą być lęki związane z ciemnością, hałasem, przebywaniem w grupie, przebraniem się za jakąś bajkową postać, ostrożność podczas zabaw na świeżym powietrzu, przed próbowaniem nowego jedzenia, trudności z przeprowadzeniem bilansów u pediatry. Być może nasze dziecko nie odzywa się do kogoś z dalszej rodziny, a podczas świątecznych obiadów ucieka do swojego pokoju.

Jak wygląda proces diagnozy

Czasami czujemy ulgę, że ktoś nazwał trudności dziecka, ale bywa też, że próbujemy im zaprzeczyć – przecież w domu syn/córka funkcjonuje normalnie. Nie pomagają też wtedy słowa rodziny, że „przecież Ty też taki byłeś jako dziecko i wyrosłeś” albo „jest po prostu nieśmiała”. Co więcej, w powszechnej opinii funkcjonuje przeświadczenie, że dzieciom się teraz wymyśla choroby lub co gorsza, że jest na to moda.

Po fazie wyparcia przychodzi jednak faza akceptacji, wówczas należy zapisać dziecko na wizytę do psychiatry (nie jest potrzebne skierowanie). W Polsce aktualnie przy diagnozowaniu zaburzenia obowiązuje Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, w której mutyzm wybiórczy figuruje pod kodem F 94.0 . Przed spotkaniem z lekarzem gromadzimy niezbędną dokumentację – opinię z przedszkola, szkoły, poradni psychologiczno-pedagogicznej (w poradni składa się wniosek z prośbą o przeprowadzenie badania), nagrania zachowania dziecka w środowisku domowym i w miarę możliwości przedszkolnym/szkolnym. Przydatne będą diagnozy specjalistów, jeśli wcześniej dziecko korzystało z ich pomocy (np. logopedy, część dzieci rozwija mutyzm wybiórczy w wyniku opóźnionego rozwoju mowy). W podręczniku Marii Bystrzanowskiej „Mutyzm Wybiórczy Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów” można znaleźć też gotowe do wypełnienia arkusze obserwacji, zarówno dla rodziców, jak i nauczyciela.

Po uzyskaniu diagnozy lekarskiej występujemy do poradni psychologiczno-pedagogicznej z wnioskiem o wydanie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (gdy nasze dziecko jest w przedszkolu) lub orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego (gdy uczy się w szkole). W przypadkach lekkiej postaci mutyzmu wybiórczego często wystarcza opinia z zaleceniem objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną w placówce, do której uczęszcza. Więcej szczegółów odnośnie procesu diagnozy można znaleźć w przygotowanym przez członkinię Stowarzyszenia „Polskie Towarzystwo Mutyzmu Wybiórczego” Agnieszkę Mazur poradniku pod linkiem: http://www.mutyzm.org.pl/diagnoza/.

Co nie pomaga

Nasze podejście do tematu niemówienia w przedszkolu/szkole ma olbrzymie znaczenie w procesie wychodzenia dziecka z mutyzmu wybiórczego. Skupianie się na tym, czy dziecko coś powiedziało, to dla niego zbyt duża presja. Zamiast pytać „czy dziś coś powiedziałeś w przedszkolu?”, spytaj „co dziś ciekawego robiłeś?”.

Bardzo ważne jest danie dziecku sygnału, że rozumiemy jego lęk, że to w porządku, że wielu ludzi się czegoś boi, ale zrobimy, co w naszej mocy, aby mu pomóc. Maggie Johnson, wybitna brytyjska terapeutka, na prowadzonych przez siebie szkoleniach zwraca uwagę, by nie obiecywać dziecku, że pomożemy mu mówić, bo będzie się ono obawiało nas zawieść, co też powoduje niepotrzebne napięcie. Dziecko wyczuwa również nasze zakłopotanie jego milczeniem. W sytuacji, gdy nie udaje mu się z naszą pomocą odpowiedzieć np. na pytania sąsiadki, warto zmienić temat lub po prostu się pożegnać. Czasem wydaje nam się, że możemy przekupić dziecko, by zaczęło mówić, ale nie wolno nam ulegać tej pokusie. Musimy też zdawać sobie sprawę, że na temat mutyzmu wybiórczego krąży wiele mitów, jak choćby ten, że dziecko nami manipuluje. Jeśli ktokolwiek powie Wam, że Wasze dziecko nie mówi, żeby zwrócić na siebie Waszą uwagę, możecie być pewni, że nic nie wie na temat tego zaburzenia.

Jak powinna wyglądać terapia

Terapia powinna odbywać się wszędzie tam, gdzie dziecko nie jest w stanie się komunikować werbalnie. Pracujemy zatem najczęściej w przedszkolu/szkole. Terapia gabinetowa prowadzona jedynie w poradni jest nieskuteczna, może wręcz potęgować lęki. Dziecko powinno nauczyć się mówić bez obaw w warunkach swojego codziennego funkcjonowania. Przed rozpoczęciem terapii należy usunąć czynniki podtrzymujące, przygotować plan oraz wyznaczyć koordynatora działań.

Najlepszą metodą stosowaną z powodzeniem przez członków stowarzyszenia jest terapia małych kroków (angielska nazwa „sliding in"), szczegółowo opisana w podręczniku „Mutyzm Wybiórczy Kompendium wiedzy” Maggie Johnson i Alison Wintgens, która pozwala dopasować najlepsze rozwiązania do konkretnego dziecka. Rodzice również muszą pamiętać o pracy nad mutyzmem wybiórczym w terenie. W rozmowach z sąsiadami, lekarzami, sprzedawcami czy dalszą rodziną sprawdza się technika 5 sekund, której głównym celem jest to, aby nie odpowiadać za dziecko (jeśli odpowiedź nie padnie, powtarzamy pytanie bądź przekształcamy na takie z ograniczonym wyborem i czekamy po każdym pytaniu 5 sekund na odpowiedź – to wbrew pozorom długo!) oraz taktyka trójkąta, w której rodzic pełni rolę pośrednika w interakcjach z innymi osobami. Na stronie http://www.mutyzm.org.pl/baza-wiedzy/ dostępne są materiały szkoleniowe od Maggie Johnson, która jest honorowym członkiem Stowarzyszenia „Polskie Towarzystwo Mutyzmu Wybiórczego”.

Mutyzm wybiórczy najczęściej pojawia się między trzecim a piątym rokiem życia dziecka, jeśli dziecko po okresie adaptacyjnym w placówce milczy po 4-6 tygodniach, powinno się już skierować je na diagnozę. Należy mieć świadomość, że zignorowanie mutyzmu wybiórczego prowadzić może do poważnych konsekwencji tj. fobii społecznej, depresji, a w dorosłym życiu – trudności ze znalezieniem zatrudnienia. Praca nad mutyzmem wybiórczym nie jest skomplikowana. Ważne jest podjęcie działań, nawet przed otrzymaniem oficjalnej diagnozy. Im wcześniej, tym większa szansa na pokonanie zaburzenia.





Źródła:

• Bystrzanowska, M., Mutyzm Wybiórczy Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów, Impuls, Kraków 2017, s. 35.
• http://www.mutyzm.org.pl/

Paulina Apolinarska-Bonifaczuk
Członek stowarzyszenia „Polskie Towarzystwo Mutyzmu Wybiórczego”. Stowarzyszenie to jest organizacją non profit, powstało w 2016 roku z inicjatywy rodziców. Jego głównym celem jest szerzenie świadomości społecznej na temat zaburzenia oraz promowanie metody małych kroków, którą z powodzeniem stosują w terapii dzieci. Stowarzyszenie zaprasza do korzystania z proponowanych przez nie form wsparcia. Więcej informacji na stronie www.mutyzm.org.pl.