Librus

Oficjalna aplikacja Librus

JESTEŚMY UWAŻNI – Zgrani czy z@grani? Technologie w rodzinie

Według opublikowanych przez GUS danych z 2017 r. 98,8% gospodarstw domowych z dziećmi wykorzystuje Internet do codziennych aktywności. Nie ma nic zaskakującego w tym, że coraz częściej korzystamy z mediów cyfrowych, które oferują łatwy dostęp do informacji, rozrywki, komunikacji i wielu różnorodnych aktywności. Powszechne korzystanie z Internetu zarówno przez dorosłych, jak i dzieci oraz młodzież sprawia, że ważne staje się zwrócenie uwagi na związane z tym zagrożenia.

Kampania społeczna „JESTEŚMY UWAŻNI”

a_uwaznosc_rodzic_LR_graf_5.jpg

Chociaż dla większości użytkowników Internet jest narzędziem, które ułatwia realizowanie zadań związanych z pracą czy szkołą, urozmaicającym formy komunikacji z bliskimi czy przyjaciółmi lub stanowiącym jedną z form spędzania wolnego czasu, to w przypadku części internautów korzystanie z sieci wymyka się spod kontroli. Problematyczne używanie Internetu (PUI) jest przedmiotem ożywionej dyskusji naukowej specjalistów z wielu dziedzin. Do tej pory zjawisko to nie zostało jednoznacznie rozpoznane i zdefiniowane. Specjaliści potwierdzają jednak, że dzieci i młodzież ze względu na swoje uwarunkowania rozwojowe i brak utrwalonych mechanizmów samokontroli mogą być bardziej podatne na utratę kontroli nad dostępem do bodźców, których dostarczają im urządzenia ekranowe.

Skala problematycznego używania Internetu

Termin „nadużywanie Internetu” czy „problematyczne używanie” odnosi się do sytuacji, w której człowiek traci kontrolę nad czasem spędzanym online, co negatywnie wpływa na inne sfery jego życia. Zachowania, które zidentyfikowano wśród osób doświadczających tego problemu, to:

  • silne pragnienie/poczucie przymusu powtarzania zachowań dotyczących korzystania z mediów cyfrowych;
  • utrata kontroli nad swoim zachowaniem;
  • objawy stanu abstynencyjnego, pojawiające się w momencie przerwania zachowania w postaci negatywnych emocji takich jak: drażliwość, złość,
  •  wściekłość, smutek, agresja;
  • konieczność zwiększenia ilości czasu spędzanego w sieci;
  • utrata zainteresowania innymi aktywnościami;
  • zaniedbywanie podstawowych obowiązków domowych czy szkolnych;
  • uporczywe kontynuowanie zachowania pomimo negatywnych konsekwencji, np. ciągłego zwracania uwagi przez rodziców, kłótni z tego powodu czy pogorszenia wyników w nauce.
Specjaliści twierdzą, że tło nadużywania Internetu mogą stanowić inne problemy, których doświadcza dziecko. Są to m.in. niezaspokojone potrzeby emocjonalne, brak uwagi rodziców, trudności w relacjach rówieśniczych, deficyty w kompetencjach społecznych, niska tolerancja na frustrację, trudności emocjonalne, problemy z tożsamością, niskie poczucie własnej wartości, odczuwanie silnego stresu szkolnego, negatywny stosunek do szkoły oraz doświadczanie przemocy rówieśniczej.

a_Zgrani_LR_graf_2.jpg

Badania dotyczące problematycznego używania Internetu przez młodzież przeprowadzone w 2019 przez Fundację Dajemy Dzieciom Sił potwierdziły, że problematyczne używanie Internetu (PUI) występuje u 11,9% polskich nastolatków w wieku 12–17 lat.

W tej grupie 11,4% to osoby z częściowymi objawami PUI, a 0,5% – z nasilonymi objawami PUI. Okazało się, że problem dotyczy w większym stopniu grupy starszych nastolatków w wieku 15-17 lat, a problematyczni użytkownicy Internetu to częściej dziewczęta. Wyniki badań potwierdziły też, że nastolatki nadużywające Internetu częściej korzystają z portali społecznościowych, udostępniają na nich zdjęcia, oglądają filmiki, słuchają muzyki online, ściągają pliki, oglądają filmy i seriale, robią zakupy przez Internet oraz grają w gry hazardowe online. Częściej mają też kontakt z niebezpiecznymi treściami, w tym dotyczącymi okaleczania się i sposobów popełniania samobójstwa, a także istotnie częściej podejmują zachowania autoagresywne. Rzadziej natomiast spędzają czas offline – aktywnie uprawiając sport, czytając książki lub grając w gry planszowe.

Badania wyodrębniły również czynniki ochronne, które mogą zapobiegać występowaniu tego problemu u dzieci i młodzieży. Należą do nich:

  • wsparcie ze strony rodziny, rówieśników i nauczycieli,
  • prowadzenie przez rodziców rozmów z dzieckiem na temat bezpieczeństwa w Internecie,
  • zainteresowanie rodzica aktywnością dziecka online
  • regularne poświęcanie przez dziecko czasu na hobby niezwiązane z Internetem.
Z tego powodu warto szczególnie zwrócić uwagę na rolę rodzica w kształtowaniu właściwych nawyków korzystania z mediów cyfrowych oraz na to, jakie kroki może podjąć, aby Internet stał się narzędziem wspomagającym rozwój młodej osoby.

Rola rodzica we wprowadzaniu dziecka w świat cyfrowy

Każdemu rodzicowi powinno zależeć na tym, aby jego dziecko rozpoczęło korzystanie z urządzeń ekranowych w sposób, który będzie bezpieczny i korzystnie wpłynie na rozwój ważnych umiejętności. Dlatego jego zadaniem jest towarzyszenie dziecku w poznawaniu tego medium.

Warto pamiętać, że udostępnianie urządzeń ekranowych małym dzieciom może być dla nich szkodliwe. W pierwszych latach życia mózg człowieka bardzo intensywnie się rozwija. Do rozwoju dziecko potrzebuje doświadczania świata wszystkimi zmysłami – wzroku, dotyku, słuchu, węchu. Ograniczenie pola działania dziecka i rodzaju bodźców może mieć negatywny wpływ na struktury neuronowe w jego mózgu. Dziecko potrzebuje przede wszystkim intensywnych doświadczeń z rodzicami, opiekunami. Żadne urządzenia nie zastąpią mu kontaktów z osobami bliskimi, wspólnej zabawy, czytania książek i innych aktywności, dzięki którym dzieci poznają świat i budują więzi rodzinne.

a_Zgrani_LR_graf_4.jpg

Jak regulować wykorzystanie technologii przez wszystkich członków rodziny?

Rodzice mogą regulować korzystanie z nowych technologii przez wszystkich członków rodziny. W tym celu zachęca się ich do uporządkowania korzystania z urządzeń ekranowych za pomocą zestawu reguł, które wyznaczą granice i ramy użytkowania sieci w domu. Zbiór tych reguł można nazwać Domowymi Zasadami Ekranowymi. Jest kilka ważnych kwestii, na które warto zwrócić uwagę podczas tworzenia Domowych Zasad Ekranowych.:

a_Zgrani_LR_graf_5.jpg

Ustalanie i egzekwowanie zasad

Domowe Zasady Ekranowe dotyczą wszystkich członków rodziny. Dlatego ważne jest, aby także dzieci były zaproszone do udziału w ich ustalaniu. Wspólne opracowanie Domowych Zasad Ekranowych ma wiele korzyści. Wpływa nie tylko na kształtowanie się właściwych nawyków. Uczy odpowiedzialności za swoje zachowania, rozwija umiejętności współpracy oraz dostosowania się do norm społecznych.

  • Domowe Zasady Ekranowe można ustalić w formie ustnej lub spisać je w formie listy, którą umieszcza się na widocznym dla całej rodziny miejscu w domu.
  • Spotkanie rodzinne, podczas którego są tworzone zasady, wymaga odpowiednich warunków. Ważne jest zorganizowanie stosownego czasu i przestrzeni na wysłuchanie tego, co mają do powiedzenia poszczególni członkowie rodziny oraz na wspólną dyskusję. 
  • Niektóre zasady mogą wprowadzać spore zmiany w sferze korzystania z nowych technologii przez rodzinę. Przy ich ustalaniu mogą się pojawić silne emocje i różnice zdań. Porozumienie w kwestii takich zasad czasem wymaga negocjacji, a otwarta i szczera postawa rodzica może ułatwić dziecku dostosowanie się do nowych warunków. 
Zasady najlepiej wprowadzić, kiedy dzieci zaczynają korzystać z urządzeń elektronicznych i mogą rozpocząć swoją przygodę od zapoznania się z właściwymi sposobami ich używania. W domach, w których rodzice nie wymagali wcześniej stosowania się do określonych zasad lub zasady te nie były jasno określone lub skutecznie egzekwowane, wprowadzenie ich może wymagać większego nakładu pracy i zaangażowania się całej rodziny. Czasem może być potrzebne również wsparcie specjalisty.

Za konsekwentne czuwanie nad tym, aby wspólnie wypracowane zasady były stosowane w życiu codziennym, odpowiadają rodzice. Dlatego ważna jest świadomość, że własne zachowanie oraz przestrzeganie zasad wpływają na to, jak do zmian dostosują się dzieci. Wraz z upływem czasu określone reguły stają się bardziej zasadne, a inne tracą sens w formie, w jakiej zostały na początku ustalone. Dobrze jest do nich wracać i dostosowywać je do zmieniającej się rzeczywistości oraz wieku dzieci.

Co zrobić, kiedy zasady nie działają?

Zasady, których nie respektują członkowie rodziny, tracą swój sens i użyteczność. Przyczyn takiego stanu rzeczy może być kilka. Zasady mogą nie być dostosowane do potrzeb wszystkich domowników. Zdarza się, że dorośli wpadają w pułapkę zbyt uniwersalnego podejścia, które sprawia, że reguły nie są dopasowane do wieku poszczególnych członków rodziny. Ustalając zasady, warto pomyśleć również o tym, co będzie dobre dla dziecka i dać mu możliwość wypowiedzenia się na ten temat.

Każdy wiek rządzi się swoimi prawami, ale też w odniesieniu do niego pojawiają się różne ograniczenia, które nie wszystkim dzieciom łatwo jest zaakceptować. Warto zadbać o to, żeby młodsze dzieci nie czuły się poszkodowane wskutek wprowadzenia zmian, które będą ograniczały im zakres aktywności bardziej niż starszemu rodzeństwu. Przyczyną tego, że członkowie rodziny nie stosują się do zasad, mogą być też zbyt wysokie wymagania. Ustalone przez rodzinę zasady mogą być bardzo rozbudowane i wprowadzać do domowej rzeczywistości duże zmiany. Takie sytuacje to wyzwanie dla rodziców i dzieci.

Niekiedy wprowadzanie zbyt wielu zasad jednocześnie może być trudne do zrealizowania. Mogą mu towarzyszyć różne silne emocje, co utrudnia realizację, może nawet do nich zniechęcać. Przyczyną sytuacji, w której zasady nie działają, może też być brak konsekwencji. Zdarza się, że rodzic pozwala na zachowania stanowiące wyjątek od reguły. Jeśli takie momenty często się powtarzają, a brak konsekwencji staje się nawykiem, to zasady nie będą działały.

Wprowadzenie zasad bywa niekiedy odpowiedzią rodziców na sytuację kryzysową, która wydarza się w domu. Kiedy pojawia realny problem, np. dziecko nie jest w stanie oderwać się od ekranu, odmawia chodzenia do szkoły, zaniedbuje obowiązki, wycofuje się z relacji, samo wprowadzenie zasad może nie wystarczyć. Wówczas warto podjąć odpowiednie kroki, aby dowiedzieć się, co wpływa na zachowanie dziecka. Rodzice mogą podjąć również próbę stopniowego ograniczenia czasu spędzanego przed ekranem. Jeśli to nie poskutkuje, warto skorzystać z pomocy specjalisty psychologa, który zajmie się diagnozą problemu oraz udzieli pomocy.

Zasady nie działają, kiedy jeden z rodziców uważa, że są ważne, a drugi się z tym nie do końca zgadza. W pracy nad wprowadzeniem i utrwaleniem Domowych Zasad Ekranowych istotny jest wspólny front obojga rodziców. Zdarza się, że mimo formalnej akceptacji nie wszyscy domownicy rozumieją sens konkretnych zasad. Brak wiedzy, dlaczego warto zachowywać się w określony sposób oraz jakie wartości są dla rodziny ważne, może sprawiać, że w praktyce taka reguła się nie sprawdzi.

Zajęcie dziecka Internetem to często sposób na zaspokojenie różnych ważnych potrzeb rodzica, które wpływają na proces wychowania i relację z dzieckiem. Czas, w którym rodzic może odpocząć czy zrealizować zadania wykluczające opiekę nad dzieckiem, jest potrzebny. Warto jednak zadbać o to, aby udostępnianie nowych technologii nie było jedyną lub nadużywaną metodą na uzyskanie chwili dla siebie.

W przypadku trudności przy ustalaniu, wprowadzaniu w życie czy przestrzeganiu Domowych Zasad Ekranowych, rodzice mogą skontaktować się z bezpłatnym Telefonem dla Rodziców i Profesjonalistów i zasięgnąć porady specjalisty.

a_Zgrani_LR_graf_3.jpg

Eksperci Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę



a_Zgrani_LR_graf_6.jpg



Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:

Najbardziej aktualne artykuły: