ADHD to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, obecnie dość często diagnozowany u dzieci i młodzieży. Zaburzenie to dotyczy około 5-7% dzieci i jest dwa razy częściej diagnozowane u chłopców niż dziewczynek. Sprawdź, czym charakteryzuje się ADHD i co może zrobić rodzic, gdy zaobserwuje jego objawy u syna lub córki.

Diagnoza zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest dość trudnym zadaniem. Wymaga zarówno konsultacji u lekarza psychiatry, jak i psychologa.

Pierwsze trudności mogą pojawić się już w okresie przedszkolnym, gdy dziecko popada w konflikty z rówieśnikami z powodu swojej impulsywności. Zabiera zabawki, popycha inne dzieci, jest bardzo aktywne fizycznie. Zdarza się, że nazywane jest “urwisem”, “rozrabiaką”, a w najlepszym wypadku „żywym srebrem”.

Czym charakteryzuje się ADHD?

1. Deficyt uwagi – bardzo krótki, kilkuminutowy czas koncentracji nad zadaniem. Dziecko szybko i łatwo rozprasza się pod wpływem tzw. dystraktorów (bodźców zewnętrznych), np. słuchowych, wzrokowych lub ruchowych. Deficyt uwagi skutkuje tym, że dziecko często gubi swoje rzeczy, nie pamięta, gdzie i co zostawiło, co pani mówiła na lekcji i o co prosiła, np. jakie przedmioty przynieść na następny dzień do szkoły. Pojawiają się u niego trudności z organizacją pracy własnej, np. z odrabianiem lekcji. Każdy nowy, ciekawy, silniejszy bodziec natychmiast przekierowuje jego uwagę z wykonywanej czynności. Dlatego jeśli pozostawimy dzieci z ADHD same (np. z odrabianiem lekcji) to dość szybko zainteresuje je przejeżdżająca ciężarówka, dźwięk dzwonka do drzwi itp. Dzieci te mają również problem, aby z docierających do nich bodźców wybrać te, które są istotne.
   
   
2. Nadmierna aktywność ruchowa – wykonywanie wielu ruchów ciała dla samego ruchu, niepokój ruchowy. Dziecko ma trudność z zachowaniem pozycji siedzącej, bez ruchu. W zabawie jest dość głośne, rozbiegane, często zmienia aktywność, porzuca rozpoczętą zabawę czy zadanie, nie kończąc go i rozpoczyna nowe. Pojawiają się u niego trudności, aby zachować spokój, nawet podczas odpoczynku.
   
   
3. Nadmierna impulsywność – brak umiejętności zahamowania reakcji, trudności z regulacją emocji, nawet kiedy ma obok siebie spokojnego, wyregulowanego dorosłego. Dziecko z ADHD ma kłopot z czekaniem, np. udzieleniem odpowiedzi po wysłuchaniu do końca pytania.

Aby móc zdiagnozować ADHD, powyższe trudności muszą pojawić się nie później niż w wieku 7 lat oraz występować przynajmniej w dwóch środowiskach, np. domu i w szkole, jak również wpływać negatywnie na funkcjonowanie dziecka.

Co powinien zrobić rodzic dziecka z ADHD?

Dziecko z ADHD jest bardzo aktywne, szybkie. Wymaga od dorosłego wsparcia, ciągłego towarzyszenia w ciągu dnia i organizacji czasu. Jakie w takim razie konkretnie działania może podjąć rodzic?

1. Ponieważ w wewnętrznym świecie dziecka panuje chaos, na zewnątrz należy mu zapewnić uporządkowane i stabilne środowisko. To np. stały rytm dnia, stałe godziny wstawania, jedzenia, chodzenia spać, odrabiania lekcji, kontaktów z rówieśnikami. Dzięki temu dziecko zyskuje poczucie bezpieczeństwa i stałości.

2. Warto zwracać uwagę, na jakie bodźce zewnętrzne jest wystawione nasze dziecko – głośna muzyka, hałas, ekscytujące gry komputerowe czy filmy mogą dokładać napięcia i utrudniać regulację.

3. Mów do dziecka spokojnie, wyraźne, w prostych i krótkich komunikatach, ale nie za głośno.

4. W domu należy zapewnić mu komfortowe miejsce do nauki – ciche, spokojne, bez zbędnych przedmiotów na biurku i w pokoju, które mogą być tzw. dystraktorami wzrokowymi. Dziecko w organizacji nauki i odrabianiu lekcji może długo potrzebować naszej pomocy. Aby mu ułatwić działanie, warto:

• Wspólne przejrzeć zeszyty i książki oraz ustalić listę rzeczy do zrobienia.

• Zastanowić się, jakie pomoce naukowe będą potrzebne do odrobienia lekcji i zgromadzić je odpowiednio wcześnie, tak żeby ograniczyć szukanie ich w trakcie wykonywania zadań.

• Ustalić harmonogram kolejności wykonywania zadań. Warto w tej kwestii słuchać dziecka. Jedni wolną najpierw zrobić zadania trudniejsze, żeby potem mieć spokój, inni łatwiejsze, bo to daje im poczucie sukcesu i motywację do dalszej pracy.

• Dopytać, w czym dziecku potrzebna jest pomoc.

• Dziecko z ADHD zwykle jest w stanie utrzymać uwagę przez około 10-15 minut. Choć to sprawa bardzo indywidualna i warto sprawdzić, jak długo dziecko potrafi robić zadanie bez przerwy. Każdorazowo po czasie nauki powinien nastąpić odpoczynek. Nie powinien być dłuższy niż czas wykonywania zadania (np. 10 minut pracy + 4 minuty przerwy + 15 minut pracy + 5 minut przerwy). Ustal z dzieckiem, jak chce spędzać przerwę (najlepiej, aby była ruchowa) oraz czego potrzebuje, żeby po niej wrócić do pracy. Pamiętajmy, że czas koncentracji zmniejsza się w wyniku zmęczenia. U naszego dziecka może być tak, że początkowo będzie mogło skupić się na zadaniu nawet przez 25 minut, ale już w dalszej perspektywie jedynie przez 5 minut.

• Docenić starania dziecka, jego wkład pracy. Pokazywać mu, ile już zadań za nim.

5. Kiedy dziecko weszło w konflikt z rówieśnikami to wspólnie zastanówcie się, jak inaczej mogło się zachować, co innego powiedzieć. Skutkuje tzw. rozmowa na zimno, kiedy i u dziecka, i u rodzica opadną emocje oraz oboje są w tzw. zielonej strefie.

6. Pozwól dziecku wyrażać emocje: złość, frustracja to te, z którymi jest mu najtrudniej sobie poradzić. Zastanówcie się, jak może je wyrażać w bezpieczny sposób, nieraniący innych.

7. Spędzaj z dzieckiem czas na zabawie, wspólnej aktywności.

8. Koniecznie współpracuj z nauczycielem, wychowawcą. Nie pozwól, by nauczyciele źle oceniali dziecko np. nadając mu etykietki: niegrzeczny, złośliwy, trudny itp. Pamiętaj, że każde dziecko, Twoje też, zachowuje się w danym momencie najlepiej jak potrafi.

9. Warto pamiętać również o diecie dziecka – sztuczne barwniki, cukry mogą potęgować irytację i impulsywność.

10. Dziecko z ADHD nie lubi być zaskakiwane, dlatego informuj je wcześniej o mającej się zakończyć czynności np. zostało 5 minut na zabawę, potem siadamy do lekcji, do kolacji. Oczywiście poinformowanie o tym dziecka nie oznacza, że bez tzw. zbędnej zwłoki usiądzie do odrabiania zadań. To naturalne, że dziecko będzie z tego powodu się złościć i może zareagować nadmierną impulsywnością. Warto zaopiekować się emocjami dziecka, pytając np. „Chciałbyś jeszcze pograć, a tu trzeba siadać do lekcji, nie podoba Ci się to?”. Już samo zaakceptowanie przeżyć dziecka, przez wyregulowanego dorosłego, który mu towarzyszy, jest bardzo kojące.

11. Pomyśl, na jakie dodatkowe zajęcia można zapisać dziecko, aby mogło spożytkować energię i nauczyć się reguł społecznych np. basen, piłka nożna, karate. Zdarza się, że dzieciom z ADHD podaje się leki, które redukują objawy, nie znosząc ich przyczyny. Wówczas otoczeniu jest łatwiej współpracować z dzieckiem, ale warto się przy tym zastanowić, czy podawane leki mają pomóc dziecku, czy jego otoczeniu. Z drugiej strony dziecko z ADHD potrzebuje znacznie więcej wsparcia oraz obecności cierpliwych i życzliwych dorosłych niż jego rówieśnicy. Badania Russela Barkleya (psycholog kliniczny z USA zajmujący się dziećmi z deficytem uwagi) pokazują, że spełnione dorosłe osoby z ADHD za najważniejszy pomocny w życiu czynnik uważają wsparcie dorosłego, który „dopingował i wierzył w ich możliwości”.





Literatura:

• ADHD – informacje dla rodziców. Artur Kołakowski. Wydawnictwo Janssen-Cilag Polska. Warszawa.
• Jesteś ok taki jaki jesteś. Katherina Saalfrank. Wydawnictwo Element. Gliwice. 2021.

Marzena Jasińska
Trener, dyplomowany coach, doradca rodzinny. Od lat wspiera rodziców w konsultacjach indywidualnych oraz warsztatach psychoedukacyjnych. Swoją pracę opiera na filozofii Jespera Juula, założeniach Rodzicielstwa Bliskości oraz Porozumienia Bez Przemocy. Specjalizuje się w zakresie neurodydaktyki oraz uczenia się uczniów. Ekspert rozwoju osobistego, komunikacji, negocjacji. W swojej pracy zajmuje się także tematyką mediacji szkolnych, procesów grupowych, zarządzania zmianą w organizacji i zarządzania zespołem. Prywatnie mama dwóch dorosłych synów.