Wszyscy mamy powody, by czasem odczuwać lęk. Zwykle, kiedy stresująca, trudna sytuacja mija, to w niepamięć odchodzi również niepokój. Są jednak dzieci, u których odczuwane napięcie nie znika. Cierpią one na zaburzenia lękowe.

Kiedy przeżywane przez dziecko strach i obawy stają się problemem, trzeba poszukać pomocy u specjalisty. Najlepiej zwrócić się do psychologa dziecięcego lub psychiatry dzieci i młodzieży.

Lęk u dzieci może być wywoływany przez czynniki takie, jak:

• rozłąka z rodzicami,
• trudna sytuacja w domu – choroba, rozwód, śmierć kogoś bliskiego,
• problemy w szkole – odpytywanie przy tablicy, nawiązywanie relacji z rówieśnikami,
• obawa przed chorobami,
• lęk przed wizytą u lekarza, dentysty, zabiegami medycznymi,
• lęk przed zwierzętami,
• lęk związany ze zjawiskami przyrody (burza czy wiatr),
• strach przed przebywaniem w dużej grupie ludzi,
• FOMO – lęk przed pominięciem np. przy zaproszeniu na imprezy przez rówieśników, przymus nieustannego przeglądania Internetu w obawie, że ominie nas coś ważnego.

To, na ile dana sytuacja, w której dziecko doświadcza lęku będzie dla niego obciążająca, w dużej mierze jest uzależnione od jego charakteru.

Indywidualność dziecka

Są dzieci o wysokiej wrażliwości, które są podatne na lęk i tak naprawdę niewiele musi się wydarzyć, aby odczytały sygnały z otoczenia jako zagrożenie. Są też dzieci pewne siebie, dla których mało sytuacji sprawia wrażenie niebezpiecznych. To od indywidualności dziecka zależy, czy pojawi się lęk, jak długo będzie trwać i kiedy się skończy. U niektórych odczuwany niepokój stanowi tak poważny problem, że konieczne jest wsparcie farmakologiczne, psychoterapeutyczne. Mówimy wówczas o zaburzeniach lękowych.

Zaburzenia lękowe u dzieci

Zaburzenia lękowe pojawiają się, kiedy niepokój, który przeżywa dziecko nie pozwala mu normalnie funkcjonować i cieszyć się życiem. Tych obaw w życiu dziecka jest tak dużo, że obniżają one jakość życia, zarówno jego, jak i całej rodziny. Dziecko np.

• codziennie boi się chodzić do szkoły, w momencie wyjścia pojawiają się objawy psychosomatyczne, takie jak bóle głowy, bóle brzucha, wymioty, co skutkuje tym, że dziecko codziennie spóźnia się na lekcje, a rodzice do pracy,
• boi się ciemności i nie wystarczy mu zasypianie przy małej lampce, ale potrzebuje, żeby światło było włączone w przedpokoju, a nawet i w sypialni rodziców.

Lęku jest za dużo wówczas, kiedy cała rodzina wprowadza jakąś zmianę, która nie jest dla niej korzystna. Może być to związane z różnymi obawami dziecka, np. wszyscy domownicy uwielbiają spędzać czas na basenie, ale rezygnują z tego, bo ktoś boi się wody; cała rodzina rezygnuje z wyjazdów, spacerów, bo młodsze dziecko czuje strach przed załatwianiem potrzeb fizjologicznych poza domem.

Rodzaje zaburzeń lękowych

U dzieci najczęściej diagnozuje się następujące rodzaje zaburzeń lękowych:

1. Zespół stresu uogólnionego – dziecko regularnie doświadcza różnego rodzaju lęków, obaw, zamartwia się tak bardzo, że utrudnia to codzienne funkcjonowanie. Zwykle lęk jest tak duży, że unika ono wszelkich wyzwań czy stresujących sytuacji. Poza tym nie potrafi obiektywnie ocenić sytuacji, a widzi jedynie potencjalne zagrożenia i negatywne skutki.

2. Lęk separacyjny – czyli lęk przed rozstaniem z rodzicami, który zwykle towarzyszy młodszym dzieciom w okresie przedszkolnym i w pierwszych klasach szkoły podstawowej. Dzieci boją się, że w czasie rozłąki coś złego może stać się rodzicowi i dlatego odmawiają np. pójścia do szkoły, do kolegi czy koleżanki, wyjazdu na obóz.

3. Fobie – to wyolbrzymiony lęk przed konkretną sytuacją, czynnością lub zwierzęciem. Dziecko odczuwa lęk, ponieważ ma przekonanie, że to, czego się boi jest poważnym zagrożeniem dla jego życia i zdrowia. Dlatego dzieci unikają różnych sytuacji, a kiedy są namawiane do konfrontacji może to doprowadzić do ataku paniki. Fobie najczęściej dotyczą:

• zwierząt i owadów,
• ciemności,
• burzy,
• krwi,
• zastrzyków,
• głośnych dźwięków,
• dziwnie wyglądających ludzi np. z pomarszczoną twarzą czy inaczej ubranych.

Specyficzną odmianą fobii jest lęk społeczny, który pojawia się w kontakcie z ludźmi. Dzieci z fobią społeczną unikają kontaktu, wycofują się z niego. Dla nich spotkanie np. z rówieśnikami nie jest radosne i przyjemne, a z drugiej strony chciałyby mieć przyjaciół i znajomych. Lęk jest tak silny, że utrudnia im wytrzymanie towarzystwa innych ludzi. Boją się też, że powiedzą coś, co sprawi, że wszyscy będą się śmiać.

4. Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – dotyczą nieustannego sprawdzania, upewniania się, porządkowania i układania różnych rzeczy, co daje pozorne poczucie bezpieczeństwa. Dzieci robią to, żeby upewnić się, że wszystko jest w porządku. Obsesje i kompulsje to inaczej natręctwa, które pojawiają się również u dorosłych. Obsesje to powtarzające się niechciane myśli, odruchy, zaś natręctwa polegają na sztywnym powtarzaniu czynności np. myciu rąk, ciała, układaniu rzeczy w szufladach, sprzątaniu, sprawdzaniu błędów w zadaniu, powtarzaniu tych samych słów pod nosem. Celem zachowań obsesyjno-kompulsywnych jest zminimalizowanie lęku.

Najczęstsze obsesje u dzieci:

• wątpienie w swoje możliwości i niepodejmowanie żadnych zadań,
• myśli o samobójstwie, myśl o skrzywdzeniu kogoś bliskiego,
• rozmyślanie, czy to, co zrobiło nie było czymś złym,
• unikanie kontaktu z zarazkami.

Najczęstsze natręctwa to:

• sprawdzanie,
• liczenie,
• mycie rąk,
• rozpoczynanie od nowa zadania z myślą, że teraz już będzie idealnie,
• uporczywe zwierzanie się ze swoich myśli,
• zbieranie i gromadzenie przedmiotów,
• dotykanie rzeczy w określonej kolejności i określoną liczbę razy,
• wykonywanie konkretnej czynności według stałej procedury na przykład wychodzenie z domu.

Znany psycholog Jerome Kagan w swoich badaniach nad temperamentem zauważył, że około 10-20% dzieci rodzi się z silnie rozwiniętymi negatywnymi reakcjami na wszystko, co nieznane. Potrzebują wówczas dużo więcej czasu, aby odnaleźć się w nowej sytuacji i poczuć się bezpiecznie, czy to wśród rówieśników w szkole czy nowo poznanych znajomych. Dzieci te cechują się większą ostrożnością w sytuacji zetknięcia się z nową sytuacją. Nie oznacza to jednak, że te cechy pozostaną z nimi także w dorosłym życiu. Okazuje się, że dzieci z tzw. lękowym temperamentem rzadziej reagują niepokojem, jeśli ich rodzice pomagają im w oswojeniu obaw i uczą różnych strategii, aby sobie z nim poradzić tak, aby nie utrudniały ich codziennego funkcjonowania.




Źródło:

• Richardson J., Grose M., „Lęk u dzieci”, Wydawnictwo eSPe, Kraków 2022.

Marzena Jasińska
Trener, dyplomowany coach, doradca rodzinny. Od lat wspiera rodziców w konsultacjach indywidualnych oraz warsztatach psychoedukacyjnych. Swoją pracę opiera na filozofii Jespera Juula, założeniach Rodzicielstwa Bliskości oraz Porozumienia Bez Przemocy. Specjalizuje się w zakresie neurodydaktyki oraz uczenia się uczniów. Ekspert rozwoju osobistego, komunikacji, negocjacji. W swojej pracy zajmuje się także tematyką mediacji szkolnych, procesów grupowych, zarządzania zmianą w organizacji i zarządzania zespołem. Prywatnie mama dwóch dorosłych synów.