Librus

Oficjalna aplikacja Librus

Nie taki diabeł straszny – kłamstwa i kłamstewka dzieci

Kłamstwo to świadome działanie nakierowane na osiągnięcie określonego celu, np. uniknięcia kary, zwrócenia na siebie uwagi, podniesienia samooceny czy poprawy wizerunku. W ten sposób najczęściej używają go dorośli. A jak kłamią dzieci? Czy każde mijanie się z prawdą przez dziecko jest kłamstwem?

Dzieci w wieku od 0 do 3 lat

Małe dzieci przed trzecim rokiem życia nie rozróżniają tego, co rzeczywiste od swoich wyobrażeń czy świata bajek i baśni. Trudno więc mówić o kłamstwie, gdy nie ma się świadomości, czym jest prawda. Rodzice podejmując rozmowy na ten temat, muszą zdawać sobie sprawę, że dzieci rozumieją to pojęcie w ograniczonym stopniu.

Przedszkolaki

Po trzecim roku życia u dzieci rozwija się wyobraźnia. Ich zasób wiedzy o świecie jest nadal bardzo ograniczony, ale wystarczający, by tworzyć własne scenariusze przebiegu zdarzeń, zabaw, inscenizacji, w których punktem wyjścia bywa rzeczywistość lub fikcja (np. baśń, fabuła filmu lub książki). Na te zasoby nakłada się codziennie mnóstwo nowych informacji, które nie zawsze są zrozumiałe dla dziecka, więc wykorzystuje ono swoją wyobraźnię do zasymilowania nowych wiadomości albo uzupełnienia fantazją tego, co nie zostało zapamiętane. W tym okresie rozwojowym w dziecku rośnie pragnienie sprawczości i kontrolowania swojego życia. Historie, które opowiada, mogą sprzyjać zaspokojeniu tych potrzeb, bo w nich dziecko jest ważne, inni go słuchają i np. stosują się do wymyślonych przez dziecko reguł. U starszych przedszkolaków mogą pojawiać się już kłamstwa intencjonalne, gdy dziecko – najczęściej dość przypadkowo – odkrywa płynące z niego korzyści, takie jak możliwość uniknięcia kary czy rozgniewania rodziców bądź innych dorosłych opiekunów.

Dzieci w wieku szkolnym

W wieku wczesnoszkolnym kłamstwem nazywają dzieci każdą wypowiedź, która nie jest prawdą (także błędy i pomyłki), ale znają już także kłamstwa świadome. Pozwalają one uniknąć przykrych konsekwencji działań i zmniejszają poczucie, że dziecko sobie z czymś nie radzi (z presją wymagań, oczekiwań dorosłych, z opanowaniem umiejętności, z zaburzeniami poczucia bezpieczeństwa, gdy nie czuje się akceptowane w grupie rówieśniczej, z poczuciem wstydu itd.) Kłamstwo bywa także strategią zwrócenia uwagi rodziców, którzy w odczuciu dziecka poświęcają mu zbyt mało czasu. U nastolatków do wcześniej wymienionych przyczyn kłamstw dołącza bardzo silna potrzeba autonomii i chronienia prywatności. Naginanie faktów, przemilczenie lub jawne kłamstwa pojawiają się w sytuacji, gdy młody człowiek chce mieć „święty spokój”. Najczęściej, gdy decyzje rodziców są trudne do przyjęcia, np. koledzy i koleżanki wyjeżdżają na kilka dni, a młody człowiek nie może do nich dołączyć – łatwiej skłamać wobec rówieśników niż przyznać, że to rodzice są przeszkodą w wyjeździe. Mijanie się z prawdą jest także wyrazem buntu i odrzucania norm, zakazów i nakazów, które reprezentują dorośli.

a_klamstwa_i_klamstewka_dzieci_LR_graf_1.jpg

Jak reagować, gdy młodsze dziecko kłamie

W przypadku przedszkolaka i dziecka w wieku wczesnoszkolnym najskuteczniejsze jest jasne stawianie sprawy i modelowanie zachowań w kwestii mówienia prawdy.

Ważne:

  1. Mów, że kłamstwa są złe i mimo pozornych korzyści, są źródłem kłopotów dla kłamiącego.

  2. Nie etykietuj dziecka („kłamca”), raczej skup się na szukaniu przyczyny takiego zachowania.

  3. Reaguj spokojnie na trudne sytuacje, traktuj je jako problem do wspólnego rozwiązania. W ten sposób zminimalizujesz lęk dziecka przed karą lub innymi przykrymi konsekwencjami wynikającymi z jego zachowania.

  4. Chwal, doceniaj szczerość i prawdomówność dziecka.

  5. Bądź wzorem do naśladowania.

Jak reagować, gdy kłamie nastolatek

  1. Podczas rozmów z nastolatkiem skupiaj się na spokojnym szukaniu rozwiązań problemu, a nie na ocenianiu i piętnowaniu zachowań dziecka.

  2. Mów o swoich emocjach, gdy odkrywasz kłamstwo syna/córki, np. „Smutno mi”, „Zabolało mnie to, ponieważ odebrałam to jako brak zaufania do mnie”.

  3. Wzmacniaj poczucie autonomii i prywatności swojego nastoletniego dziecka, okazuj zaufanie, wspieraj jego odpowiedzialność, decyzyjność i sprawczość.

  4. Podkreślaj, że mówienie prawdy jest oznaką odwagi i mądrości, buduje także wizerunek człowieka uczciwego, co stanowi w życiu bezcenną wartość.

  5. Podejmuj rozmowy na temat tzw. kłamstw grzecznościowych (których celem jest uniknięcie zrobienia komuś przykrości), odróżniając je od kłamstwa destrukcyjnego (które ma wyrządzić krzywdę drugiej osobie) i manipulacyjnego (służącego do osiągnięcia korzyści, których mówiąc prawdę nie dałoby się uzyskać).

Kiedy szukać pomocy specjalistów

U bardzo nielicznej grupy pojawia się kłamstwo patologiczne, objawiające się tym, że dziecko nie mówi prawdy, mimo że nie przynosi mu to korzyści i przebywa w bezpiecznym otoczeniu. Jeśli niepokoi nas zachowanie dziecka, bo w naszej ocenie nie ma powodów, aby kłamało, a jednak to robi, dobrze jest zwrócić się do specjalisty – psychologa. W takich przypadkach terapia obejmuje najczęściej całą rodzinę.

I jeszcze drobna refleksja

Kłamstwo bywa nazywane klejem społecznym. Nie zawsze jest związane z manipulacją, patologią czy nadmiernym dążeniem do osiągnięcia korzyści. Bywa działaniem nakierowanym na zapewnienie sobie spokoju. „Powiedz, że mnie nie ma” – prosi tata swojego synka, słysząc dzwoniący telefon. Bywa formułą grzecznościową. „Pięknie wyglądasz” – mówi mama do siostry, mimo, że przed chwilą, spoglądając przez okno, komentowała jej strój. „W sobotę razem zagramy, teraz nie mam czasu” – rzuca zniecierpliwiony ojciec do córki, która domaga się zabawy piłką (ale w sobotę tyle się dzieje). „Pamiętaj, żeby zawsze dziękować za prezenty i mówić, że Ci się podobają” – poucza dzieci mama przed wizytą u dziadków. „Widzisz synu, że to nie moja wina, tyle pracy mi zlecił szef, że nie mogłem tego zrobić” – wyjaśnia rozczarowanemu chłopcu ojciec. „Ale na pewno tak było? Mówisz prawdę?” – indaguje mama córkę, która spóźniła się na kolację.

Kłamstwa u dzieci mają przyczynę – są naturalnym objawem rozwoju. Jeśli sami jesteśmy prawdomówni i reagujemy spokojnie niezależnie od tego, co słyszymy, dzieci także będą mówić prawdę. A jeśli nie? – wtedy mamy mnóstwo argumentów, aby tej prawdomówności od dziecka oczekiwać, bo sami wcielamy ją w życie.




Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.


Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:

Najbardziej aktualne artykuły: