Z czym kojarzy się uczniom 11 listopada? Na potrzeby tego tekstu przeprowadziłam wśród znajomych nastolatków krótką ankietę. Odpowiedzi nie nastrajały optymizmem. „Jest jakaś akademia” – odpowiedział siódmoklasista. „Nie wiem dokładnie, o czym, pewnie o patriotyzmie, ale nie słucham za bardzo, bo co roku jest to samo”. „W naszej szkole zawsze jest apel. Trzeba przez godzinę albo dwie siedzieć i słuchać. O czym? O Polsce chyba” (uczeń klasy czwartej). „Dużo wtedy śpiewamy na muzyce. Pani odpytuje nas z hymnu polskiego i z piosenki „My, pierwsza brygada”, żebyśmy nie wyszli na nieuków na apelu” (uczennica klasy piątej). Nie brzmi to zachęcająco, prawda? Jedno z najważniejszych polskich świąt sprowadzone jest w wielu klasach do okazji do „odpytania” z faktów historycznych i biernego odsłuchania apelu – co tu się oszukiwać, co roku podobnego. A gdyby tak tym razem spróbować inaczej? Gdyby wykorzystać fakt, że edukacja patriotyczna jest jednym z priorytetów Ministerstwa Edukacji i wykorzystać godzinę wychowawczą na prawdziwą rozmowę o patriotyzmie i danie uczniom realnej szansy powiedzenia tego, co dla nich ważne. W interesie nas wszystkich.
Przykłady działań, które można zastosować na lekcji z okazji 11 listopada
Klasowy Kolaż pt. „Polska to dla mnie” W tym celu nauczyciel przygotowuje dużą kartkę z bristolu (można wykorzystać papier pakowy albo skleić kilkanaście mniejszych arkuszy). Uczniowie traktują tę przestrzeń jak ścianę, na której tworzą mural z haseł zaczynających się od „Polska to dla mnie…”. Oczywiście przed przystąpieniem do takiego zadania nauczyciel przypomina o zasadach wzajemnego szacunku do siebie, używania adekwatnego do tematu języka i zapisywania tylko przemyślanych wypowiedzi.
Kiedy uczniowie stworzą już swój „mural”, nauczyciel wiesza go na ścianie. Ta przestrzeń, niczym graffiti, stanowi punkt wyjścia do rozmowy z dziećmi o tym, czym jest, a czym nie jest patriotyzm, co robiono dla kraju kiedyś, a co można zrobić dziś, aby okazać swój szacunek do dziedzictwa narodowego itd.
Uwaga! To zadanie może mieć też wersję ICT.
Kolaż można stworzyć przy użyciu narzędzi interaktywnych, np.
Padleta. Jeśli zdecydujesz się na takie rozwiązanie, otwórz uczniom wspólną przestrzeń i poproś, żeby najpierw przygotowali tradycyjne rysunki, których skany albo zdjęcia zamieszczą na padlecie. Możesz także poprosić (szczególnie starszych uczniów) o wykonanie zdjęć, które ich zdaniem odzwierciedlają ich stosunek do ojczyzny/kraju zamieszkania, jeśli w klasie są uczniowie cudzoziemscy.
Takie kreatywne podejście do zadania pozwoli dzieciom na refleksję, bo będą musiały poświęcić sporo czasu na zdecydowanie, co tak naprawdę chciałyby sfotografować i dlaczego właśnie ten obiekt.
Szkolna Gra Miejska To świetny pomysł na włączenie w obchody Dnia Niepodległości uczniów kilku klas. Nauczyciel organizuje punkty na terenie szkoły. Każdy z punktów obsadzony jest przez co najmniej dwóch uczniów. Punkty podzielone są tematycznie na zagadnienia związane z odzyskaniem niepodległości przez Polskę (np. „Komendant Józef Piłsudski”, „Zabory”, „Bitwa Warszawska”, „Daty historyczne” itd.)
Każdy z zespołów dostaje mapkę z zaznaczonymi punktami.
Uwaga! Pamiętaj, żeby kolejność punktów różniła się między poszczególnymi zespołami, żeby nie dopuścić do sytuacji, w której drużyny będą na siebie po drodze wpadały na punktach kontrolnych.
Zadaniem uczniów jest przechodzenie w zaznaczonej kolejności do punktów i wykonywanie zadań związanych z Dniem Odzyskania Niepodległości. Np. na punkcie „Komendant Józef Piłsudski” zadaniem może być rozpoznanie portretu wodza spośród kilku innych, na innym punkcie uczniowie mają za zadanie ułożyć w kolejności chronologicznej daty związane z odzyskaniem niepodległości przez Polskę, na punkcie „Zabory” zadaniem jest dopasowanie wydarzeń historycznych do poszczególnych zaborów itd.
Oczywiście umownym zwycięzcą jest drużyna, która jako pierwsza bezbłędnie wykona wszystkie zadania, ale tak naprawdę wszyscy są zwycięzcami, bo wszyscy mieli okazję powtórzyć wiadomości związane z odzyskaniem przez Polskę niepodległości.
Uwaga! Jeśli chcesz wykorzystać w grze elementy edukacji informatycznej, możesz korzystać z aplikacji Actionbound przy rozdzielaniu zadań.
Pomysł na przerywnik Częstym problemem sygnalizowanym przez uczniów podczas omawiania trudnych, poważnych tematów, jest to, że „muszą stać bez ruchu i tylko słuchać”. A przecież wiemy, ile obecnie mamy w klasie dzieci z nadaktywnością psychoruchową czy zwyczajnie potrzebujących stymulacji w tym zakresie. Dla nich można zastosować grę „Flaga”.
Uczniowie losują kolory – biały lub czerwony. Biegają po klasie (nauczyciel może w tym czasie puszczać z magnetofonu utwór tematyczny). Na hasło „flaga” ich zadaniem jest jak najszybciej dobrać się w pary. Aby gra pomagała ćwiczyć lateralizację, można ją nieco utrudnić i ustalić, że dzieci, które wylosowały kolor czerwony, podają prawe ręce, a dzieci, które wylosowały kolor biały – lewe. Dużo zamętu i zabawy gwarantowane – a o to chodzi!

Prawda czy fałsz Nauczyciel przedstawia podstawowe fakty na temat odzyskania niepodległości przez nasz kraj. Następnie dzieli (najlepiej losowo, np. przy użyciu aplikacji PickerWheel) uczniów na czteroosobowe zespoły. Każdemu zespołowi przydziela umowną liczbę punktów (np. 100 punktów). Później nauczyciel czyta na głos zdania związane z 1918 rokiem, np. „Zanim Polska odzyskała niepodległość w 1918 roku, była przez 123 lata nieobecna jako państwo na mapach Europy”. Prawda czy fałsz?
Zadaniem uczniów jest zdecydować, czy przeczytane zdanie jest prawdziwe, czy fałszywe i postawić wybraną przez siebie sumę punktów na to twierdzenie. Jeśli uczniowie mają rację, liczba punktów jest podwajana. Jeśli się mylą, odejmowana od ich konta.
Oczywiście zwycięża drużyna, która pod koniec gry zgromadzi jak najwięcej punktów.
Filmowa ilustracja fragmentu utworu patriotycznego Nasi uczniowie uwielbiają tworzyć filmy. Przecież ich pozaszkolny świat to w dużej mierze media społecznościowe. A gdyby tak zaprosić ich do stworzenia filmiku… na całkiem szkolny temat?
W tym celu nauczyciel przygotowuje wycięte fragmenty utworów patriotycznych (np. „Kto Ty jesteś? Polak mały (…)”, „Hymn do miłości ojczyzny” Ignacego Krasickiego itd.). Uczniowie w grupach losują po jednym fragmencie. Ich zadaniem jest przygotowanie filmowej ilustracji lub interpretacji wybranego utworu. Mogą do tego wykorzystać telefony albo sprzęt pozyskany dzięki Laboratoriom Przyszłości.
Dodatkową atrakcją będzie Minifestiwal Filmowy, podczas którego nauczyciel puści nakręcone przez uczniów filmy. Zadaniem pozostałych może być dopasowanie utworów do obrazów, które widzą na ekranie.
Test na uważność Przyznam, że to jedna z moich ulubionych gier i w zasadzie nie ma okazji, której nie uważałabym za dobrą, żeby ją wykorzystać. 11 listopada nie jest tu wyjątkiem. Nauczyciel przygotowuje podzieloną na prostokąty planszę, na której zapisuje powiązane ze sobą zdania dotyczące odzyskania przez Polskę niepodległości. Prostokątów jest tyle, ilu uczniów w klasie. Przykładowe prostokąty mogą wyglądać następująco:
1. Kiedy usłyszysz słowa: „11 listopada to ważny dzień w polskiej historii. To wtedy Polska odzyskała niepodległość po 123 latach”, wstań, zaklaszcz w ręce najpierw raz, później dwa i trzy i powiedz:
„Pierwsza wojna światowa, która trwała w latach 1914-1918 i pochłonęła wiele istnień ludzkich, stworzyła okazję dla naszego kraju stawiając przeciwko sobie zaborców”.
2. Kiedy usłyszysz słowa: „(…) stworzyła okazję dla naszego kraju stawiając przeciwko sobie zaborców” wstań, podejdź do tablicy i napisz nazwy trzech krajów, pod zaborami których była Polska.
3. Kiedy zobaczysz, że Twój kolega albo koleżanka zapisuje na tablicy nazwy krajów zaborców, powiedz: „6 sierpnia 1914 r. na czele kompanii kadrowej Józef Piłsudski przekroczył granicę austriacko-rosyjską, z bronią w ręku wkraczając na teren zaboru rosyjskiego”.
4. Kiedy usłyszysz: „6 sierpnia 1914 r. na czele kompanii kadrowej Józef Piłsudski przekroczył granicę austriacko-rosyjską, z bronią w ręku wkraczając na teren zaboru rosyjskiego”, zaśpiewaj fragment „Legionów”.
5. Kiedy usłyszysz, że Twój kolega/koleżanka śpiewa fragment „Legionów”... (i dalsze zadania wymyśla już nauczyciel).
To zadanie wspaniale ćwiczy koncentrację, bo uczniowie muszą słuchać siebie nawzajem, uczy słuchania, rozwija empatię i pozwala na pogłębienie wiedzy o odzyskaniu niepodległości.
Szkolne karaoke Kto powiedział, że pieśni patriotyczne muszą być wysłuchiwane na apelu w ponurej i znudzonej ciszy? A gdyby pozwolić uczniom zaśpiewać je tak, jak im w duszy gra, w ramach szkolnego konkursu talentów czy karaoke?
Wielu uczniów uwielbia śpiewać, a pieśni takie, jak „O mój rozmarynie”, „Pierwsza kadrowa” czy „Ułani, ułani” są wyjątkowo rytmiczne, melodyjne i wpadające w ucho. Również młodym ludziom.
Poszukiwanie niepodległościowych skarbów To znowu pomysł na zaangażowanie jak największej grupy spośród społeczności szkolnej.
Nauczyciel rozwiesza po szkole kartki z kodami QR, pod którymi ukryte są kreatywne zadania związane z 11 listopada (np. narysuj komiks ilustrujący wybrany fragment Hymnu Polskiego, nagraj krótkie video, na którym pokazujesz, jak należy zachowywać się podczas słuchania Hymnu i wyjaśniasz dlaczego właśnie tak, rozwiąż Kahoot pod podanym linkiem itd.). Zadaniem uczniów jest szukanie ukrytych kodów-skarbów, rozwiązywanie zadań i przekazanie ich w określonym terminie (np. 3 dni) nauczycielowi koordynującemu.
Pomysłów na spędzenie tegorocznego 11 listopada inaczej niż zwykle jest wiele. Można przecież wykorzystać jeszcze zasoby sieci ukryte choćby w aplikacji LearningApps czy Wordwall, można przygotować szkolnych „Milionerów” dla przedstawicieli klas z pytaniami dotyczącymi odzyskania niepodległości, można zorganizować „Szkolną Pocztę Niepodległościową”, gdzie zadaniem uczniów będzie pisanie listów do Niepodległej, a najpiękniejsze zostaną wydane w gazetce szkolnej…
Pomysłów jest wiele. Najważniejsze z nich jednak jest postanowienie, by w tym roku było inaczej. By uczniowie wyszli bogatsi o refleksję, moment zatrzymania się czy chociażby o wiedzę. Bo warto. Nie tylko dlatego, że uczenie o patriotyzmie wszyscy mamy zapisane w podstawie programowej.
Lilka Poncyliusz-Guranowska Autorka jest anglistką, nauczycielem dyplomowanym, egzaminatorką i autorką wielu pozycji (w tym czterech książek) z zakresu metodyki nauczania języka angielskiego i komunikacji międzyludzkiej. W marcu 2023r. ukazała się jej nowa książka, poradnik dla nastolatków z zakresu komunikacji społecznej – „Być nastolatekiem i przetrwać. Psychologia komunikacji”. Prywatnie jest mamą siedemnastolatki i trzynastolatka.