W minionym roku realizacja treści programowych z zakresu doradztwa zawodowego odbywała się na starych zasadach. W tym obowiązują nas już nowe regulacje. Przepisy nie zmieniają jednak istoty oraz roli tego elementu w wychowawczej i wspierającej roli szkół i placówek oświatowych.

 

Doradztwo – podstawy prawne i organizacja

Szczegółowe zasady organizacji doradztwa zawodowego w placówkach oświatowych określa Rozporządzenie MEN z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie doradztwa zawodowego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1675) Doradztwo zawodowe realizowane jest w oparciu o program opracowany przez doradcę zawodowego lub nauczyciela wyznaczonego przez dyrektora do prowadzenia zajęć z zakresu doradztwa zawodowego w szkole. Dyrektor szkoły, w terminie do dnia 30 września każdego roku szkolnego, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, zatwierdza program realizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego; w roku szkolnym 2018/19 dyrektor szkoły zatwierdza program w terminie do dnia 31 października 2018 r.

Program powinien zawierać opis:

1) działań związanych z realizacją doradztwa zawodowego, w tym:

a) tematykę działań, z uwzględnieniem treści programowych zawartych w złącznikach od 2-7 rozporządzenia oraz oddziałów, których dotyczą te działania,

b) metody i formy realizacji działań, z uwzględnieniem udziału rodziców w tych działaniach, w szczególności przez organizację spotkań z rodzicami,

c) terminy realizacji działań,

d) osoby odpowiedzialne za realizację poszczególnych działań;

2) podmioty, z którymi szkoła współpracuje przy realizacji działań, w tym pracodawcy, placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego oraz ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego, które umożliwiają uzyskanie i uzupełnienie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych, szkoły prowadzące kształcenie zawodowe, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, placówki doskonalenia nauczycieli, instytucje rynku pracy - z uwzględnieniem odpowiednio potrzeb uczniów, słuchaczy i rodziców oraz lokalnych lub regionalnych działań związanych z doradztwem zawodowym.

Opracowane szkolne programy doradztwa zawodowego w szkołach podstawowych dla klasy VII oraz Wewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego (WSDZ) w danej szkole powinien uwzględniać 4 obszary działań doradczych:

  • poznanie siebie, własnych zasobów,
  • kwalifikacje na rynku pracy i kompetencje,
  • zawody przyszłościowe, rynek edukacyjny i pracy,
  • planowanie własnego rozwoju i podejmowanie pierwszych świadomych decyzji dotyczących ścieżki edukacyjno-zawodowej.

Zaleceniem jest, aby do realizacji programu doradztwa zawodowego w szkole podstawowej włączyć:

  • różnego rodzaju wycieczki do zakładów pracy i szkół zawodowych,
  • organizowanie spotkań z przedstawicielami różnych zawodów,
  • realizowanie konkursów zawodoznawczych,
  • branie udziału w programach fundacji i w lokalnych imprezach takich jak: targi szkół, giełdy, lekcje pokazowe w szkołach.

Zmiany w WSDZ obowiązują od tego roku szkolnego. Wszystkie typy szkół powinny go więc zmodyfikować, czyli zaktualizować podstawy prawne, poprawić treści w dokumencie, przygotować nowe scenariusze zajęć oraz tematy do realizacji.

Ramowe plany nauczania z zakresu doradztwa zawodowego w klasach VII i VIII szkoły podstawowej mają zawierać minimum 10 godzin w każdej klasie w danym roku szkolnym. W liceum ogólnokształcącym, technikum i branżowej szkole I stopnia jest to minimum 10 godzin w całym okresie nauczania.

Dyrektor szkoły zatrudnia nauczyciela doradcę zawodowego.

Od 1 września 2017 r. obowiązuje rozp. MEN z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (Dz. U. z 2017 r.; poz. 1575), które w §21 określa kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego w szkołach i placówkach określonych rozporządzeniem.

§ 21. 1. Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego w szkołach i placówkach, o których mowa w § 3 ust. 1, § 4 ust. 1 i § 10, posiada osoba, która ukończyła:

1) studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, w zakresie doradztwa zawodowego, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

2) studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.

2. Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego w szkołach, o których mowa w § 4 ust. 1, posiada również osoba, która ukończyła:

1) studia pierwszego stopnia w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

2) studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.

3. Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego w szkołach i placówkach, o których mowa w § 15–17, posiada osoba, która ma kwalifikacje określone w ust. 1 lub 2, a ponadto ukończyła studia wyższe, studia podyplomowe, zakład kształcenia nauczycieli lub kurs kwalifikacyjny, w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów lub rodzaju placówki.

  

Doradztwo zawodowe – trzeba, ale czy warto

Prawo prawem, jednak czy warto wprowadzać doradztwo zawodowe do szkół począwszy już od szkoły podstawowej? Odpowiedź jest prosta: warto!

Żyjemy w dynamicznym świecie ciągłych zmian. Badania mówią, że ponad 60% dzieci będących aktualnie w szkole podstawowej będzie pracowało w zawodach, które jeszcze nie istnieją. Zawody i profesje przychodzą i odchodzą. Czasy, kiedy obowiązywał linearny model kariery, w którym absolwent farmacji zostawał aptekarzem i latami pracował w jednej aptece, odeszły dawno do lamusa. Młodzi ludzie wkraczający na rynek edukacji i rynek pracy muszą zmierzyć się z olbrzymim chaosem informacyjnym i zmiennością danych. Nadchodzi era, w której przestajemy być pracownikami, a zaczynamy tworzyć swoją markę na rynku pracy. Ta marka „Jan Kowalski” to nie tylko wykształcenie formalne, ale przede wszystkim wiedza o sobie samym i cały szereg tzw. umiejętności miękkich, które w natłoku obowiązków mogą być pomijane w systemie edukacji.

Oczekiwania wobec pracy zaczynają się zmieniać. Ludzie coraz częściej zadają sobie pytania – co chcę tak naprawdę robić? czy to co robię jest dla mnie? czy ta praca mnie rozwinie? czy pozwoli żyć w sposób w miarę spełniony? Wybór ścieżki edukacyjno-zawodowej staje się więc nie tyle jednorazowym wydarzeniem, a procesem, który dokonuje się przez całe życie.

Ważne jest nie tylko, CO wybierać, ale też JAK wybierać. To, że dziecko np. wieku 12 – 14 lat marzy o karierze prawnika, nie znaczy, że za 4 – 5 lat marzenie to będzie nadal aktualne. Lecz z pewnością bez umiejętności dobrej komunikacji, identyfikacji swoich przekonań, wyznaczania i realizacji celów, a przede wszystkim znajdywania odpowiedzi na pytanie, kim jestem i dokąd zmierzam na mojej drodze życiowej, trudno będzie o prawdziwy sukces zawodowy.

Dlatego, cytując P. Voelkela, „kluczową rzeczą jest to, aby odkryć własne pasje, talenty, własny potencjał i zacząć inwestować właśnie w ten obszar“. Kiedy człowiek ma szansę czuć satysfakcję z tego, co robi? Kiedy pracuje zgodnie ze swoimi mocnymi stronami, kiedy wierzy w to, co robi, ponieważ jest to zgodne z jego wartościami. Samoświadomość, czyli wiedza o tym, co robię w danym momencie i po co to robię, co jest dla mnie ważne, a co ważniejsze – jest kluczowa w procesie wyznaczania swojej ścieżki edukacyjno-zawodowej. Dobre jej zbudowanie oraz znajomość rynku pracy są niezbędne, aby osiągnąć cel zawodowy. Nawet jeśli w przyszłości będzie się on zmieniał i wpływ na niego będą miały różne nieoczekiwane okoliczności życia.

Wszechobecna zmiana i niepewność stają w kontrze z tradycyjnie pojmowanym doradztwem. Jego celem było projektowanie linearnych ścieżek kariery i odnoszenie do przyszłości tego, co jest faktem teraz. Tymczasem obecnie zakładać możemy jedynie, że dzisiejsze standardy nie będą miały bezpośredniego przełożenia na sytuację zawodową naszych uczniów w przyszłości.

  

Nowy doradca – nowe zadania

Współczesne doradztwo powinno mieć charakter procesowy, a sam doradca powinien pełnić rolę towarzysza i eksperta od rozumienia procesu. Jego zadaniem jest zaproponowanie odpowiednich narzędzi, które ułatwią młodemu człowiekowi stałe i samodzielne poszukiwanie własnej drogi życiowej, a nie dawanie schematycznych rad i gotowych odpowiedzi, jak to się często dzieje w tradycyjnym doradztwie.

Intencją procesu doradczego powinno być wzmacnianie i rozwijanie potencjału uczniów. Warto wspomagać rozwój kompetencji społecznych, umiejętność kreatywnego myślenia i radzenia sobie w sytuacjach trudnych, a także samodzielnego poszukiwania informacji. I zawsze należy podkreślać, że raz podjęta decyzja nie musi być decyzją na zawsze. Tym samym współczesne doradztwo edukacyjno-zawodowe zbliża się w swoich założeniach i metodach do coachingu, szczególnie coachingu kariery i life coachingu.

   

Doradztwo zawodowe w szkole

Uzasadnieniem wprowadzenia doradztwa zawodowego do szkół jest między innymi to, że jest ono traktowane jako usługa ekspercka stanowiąca element procesu wychowawczego i edukacji całożyciowej. Wspominane już ciągłe i szybkie zmiany, które zachodzą na rynkach edukacji i pracy wyraźnie wzmacniają potrzebę jego udzielania na różnych etapach rozwoju człowieka. Edukacja całożyciowa wiąże się ze zdobywaniem różnych umiejętności, między innymi umiejętności podejmowania decyzji, którą wykorzystujemy już przy wyborze szkoły ponadpodstawowej czy ponadgimnazjalnej, kierunku studiów, uczelni, miejsca i rodzaju pracy czy rodzaju i sposobie podnoszenia swoich kwalifikacji. Dlatego doradztwo ma istotne znaczenie już na wczesnym etapie szkolnym.

Celami ogólnymi kształcenia w zakresie doradztwa edukacyjno-zawodowego w szkole są cele, które kładą nacisk przede wszystkim na samopoznanie uczniów i przygotowanie ich do podjęcia trafnych decyzji edukacyjno-zawodowych.

Wyczerpująca odpowiedź na pytanie, jak te cele osiągnąć nie jest łatwa. Dlatego myśląc o nauczycielach pełniących funkcje koordynatorów doradztwa zawodowego w Państwa szkołach, proponujemy cykl artykułów dotyczących kluczowych zagadnień dotyczących doradztwa edukacyjno-zawodowego. Dotyczyć będą one między innymi Wewnątrzszkolnego Systemu Doradztwa Zawodowego (WSDZ).

  • Udzielimy odpowiedzi na pytania, jak krok po kroku realizować WSDZ i jak zaangażować całe grono pedagogiczne oraz rodziców w działania szkoły.
  • W artykułach pojawią się również podpowiedzi, jak ciekawie prowadzić zajęcia z doradztwa zawodowego dla młodzieży.
  • Wskażemy, czym jest coaching w doradztwie edukacyjno-zawodowym i jak go wykorzystywać w pracy z młodymi ludźmi.

W kolejnych artykułach przedstawimy wiele inspiracji, narzędzi coachingowych i przykładowych scenariuszy zajęć, które nauczyciele będą mogli wykorzystać na swoich zajęciach.

    

  

Anna Konkel-Zając

Certyfikowany doradca edukacyjno-zawodowy, coach kariery, trenerka biznesu i nauczycielka. Pracuje z młodzieżą i dorosłymi w formie indywidualnej i grupowej. Członek Stowarzyszenia Doradców Szkolnych i Zawodowych. Koordynator doradztwa zawodowego w warszawskim gimnazjum. Współprowadzi warsztaty dla młodzieży z nowoczesnego doradztwa edukacyjno-zawodowego z elementami coachingu i z zarządzania sobą w czasie. Jako ekspert współpracuje z pismem młodzieżowym COGITO, portalem poświęconym nowoczesnej edukacji Edunews.pl oraz z Wydawnictwami Szkolnymi i Pedagogicznymi (WSiP).