W edukacji nie ma nic tak pewnego, jak zmiana. Dotyczy ona wszystkich sfer życia szkoły, a najbardziej samego nauczyciela. Kolejne reformy, nowe rozporządzenia, nowe metody pracy i narzędzia, oczekiwania rodziców, wizja pracy placówki – to zewnętrzne czynniki wpływające na rozwój nauczyciela, który możliwy jest tylko podczas interakcji środowiska pracy i działań nauczyciela.

To, w jakiej szkole stażysta rozpoczyna swoją pracę, może ukształtować jego postawę na cały okres pracy w edukacji. Jeśli czynniki zewnętrzne nie będą sprzyjały czy wręcz wymuszały rozwoju, niektórzy nie będą czuli jego potrzeby. Na szczęście wpływ na młodego (i każdego innego) nauczyciela mają także czynniki, które można określić jako wewnętrzne – są to zdolności, zainteresowania, aspiracje, wyznawane wartości, wizja własnej przyszłości, rozumienie sensu życia oraz silna motywacja działań. Dzięki nim nawet w mało sprzyjających warunkach chcemy się rozwijać.
Dlaczego się rozwijamy? (Na potrzeby niniejszego artykułu zmiana jest rozumiana jako rozwój, czyli celowe, zaplanowane i zewaluowane działanie, które wpływa na umiejętności i wiedzę każdego pedagoga). Nauczyciele, z którymi rozmawiałam, stwierdzili, że do rozwoju motywują ich: wewnętrzne przekonanie o konieczności nowych działań, wpływ kolegów, chęć uzyskania kolejnego stopnia awansu zawodowego, a czasami – nagrody w różnej postaci.

Zmiana w nauczycielu staje się możliwa, gdy zostają spełnione dwa warunki:

• pewien poziom samoświadomości i samoakceptacji,
• gotowość do zaangażowania, brania odpowiedzialności i podejmowania konkretnych działań.

Rozwój, ale jak?

Nauczyciel, który podchodzi refleksyjnie do swojej pracy, zastanawia się, co robi dobrze, a nad czym musi popracować i jest szczery wobec siebie – osiąga poziom świadomości, który pozwala mu na zmianę. Jeśli w jego otoczeniu znajdują się osoby, które będą go wspierać (np. opiekun stażu, dyrektor czy cieszący się autorytetem w pokoju nauczycielskim kolega), otrzyma informację zwrotną na temat swojej pracy. Najważniejsza jest jednak gotowość do przyjęcia spojrzenia innych osób na własną pracę.

Jeśli nauczyciel np. otrzymuje informację, że ma trudności z dyscypliną czy budową lekcji, powinien się zastanowić, dlaczego tak się dzieje. Być może wystarczy kilka obserwacji lekcji u starszego kolegi, przedstawienie scenariusza lekcji do wglądu opiekunowi stażu czy rozmowa z uczniami, aby poznać genezę problemu i zastanowić się nad jego rozwiązaniem. Czasami wystarczy dokonać autorefleksji przy pomocy kilkunastu pytań związanych z problemem, aby zobaczyć, gdzie tkwi błąd.

Przykład autorefleksji:


Aby rozwój był możliwy, konieczne są zaangażowanie, podejmowanie konkretnych działań i odpowiedzialność za nie. Zasadniczo w każdej placówce są stworzone możliwości podejmowania różnorodnych zajęć. Czasami ich wybór narzuca dyrektor, jednak w większości wypadków nauczyciele sami decydują o tym, czym chcą się w danym roku zajmować. Warto przełamywać schematy i co roku wybierać lub proponować inny rodzaj dodatkowych prac czy sprawowaną funkcję. Jeśli ktoś przez kilka lat zajmował się przygotowaniem akademii z okazji odzyskania niepodległości, to siłą rzeczy może czuć się wypalony. Nowych bodźców dostarczy mu pełnienie funkcji koordynatora ewaluacji czy przygotowanie dnia adaptacji dla uczniów klas I. 

Przejmowaniu odpowiedzialności i zaangażowaniu sprzyja plan pracy zespołu przedmiotowego czy zadaniowego, w którym w jasny sposób określone są zadania poszczególnych członków. Przykładowy plan, a jednocześnie sprawozdanie z pracy zespołu można stworzyć wg schematu:


Bycie nauczycielem, który chce się rozwijać, to praktyczne realizowanie „edukacji przez całe życie”. Jest to możliwe przy zaangażowaniu w:

• samokształcenie, czyli wykorzystanie literatury, środków masowego przekazu, środowiska pracy, mediów społecznościowych; jest podejmowane z własnej inicjatywy i dla własnej przyjemności, w dobrowolny sposób,
• dokształcanie – proces podwyższania kwalifikacji formalnych, który zostaje zakończony uzyskaniem świadectwa czy dyplomu,
• doskonalenie zawodowe – działania polegające na poszerzaniu wiedzy i umiejętności związanych z wykonywaną pracą.

Z tych trzech propozycji najważniejsze wydaje się doskonalenie zawodowe, gdyż to ono pozwala na poznawanie nowych metod pracy, narzędzi, pogłębianie umiejętności wychowawczych, a w efekcie na osiągnięcie mistrzostwa w zawodzie.

Rozwój i awans zawodowy

Dla wielu nauczycieli awans zawodowy staje się jednym z najważniejszych doświadczeń związanych z rozwojem. Wymagania dotykające różnych płaszczyzn funkcjonowania nauczyciela odbywającego staż narzucają osiągnięcie pewnych standardów.

Warto przypomnieć, że do 31.08.2018 roku obowiązywało rozporządzenie w sprawie awansu zawodowego z 2013 roku. Wszyscy ci, którzy rozpoczęli staż przed 1 września, będą kończyli go zgodnie ze starym rozporządzeniem. Zainteresowani mogą skorzystać z propozycji rozwiązań dotyczącej przygotowania do awansu i najczęściej popełnianych błędów. Pobierz tutaj.

Od 1 września zaczyna obowiązywać nowe rozporządzenie w sprawie awansu zawodowego nauczycieli. Osoby, które chcą zdobyć kolejny stopień awansu zawodowego, a staż rozpoczęły po 1 września br., muszą bardzo dokładnie zapoznać się z samym rozporządzeniem, gdyż stawia ono przed nimi inne wymagania, a co za tym idzie inny plan rozwoju, a także zupełnie inny przebieg samej rozmowy kwalifikacyjnej czy egzaminacyjnej. Zachęcamy do pobrania informacji na ten temat tutaj.

Zaplanowane przez ustawodawcę zmiany w awansie zawodowym są adekwatne do zmian zachodzących w oświacie. Zachęcają nauczycieli do rozwoju na różnych płaszczyznach i co najważniejsze – doprecyzowują wymagania co do np. ilości przeprowadzonych zajęć otwartych czy pełnienia funkcji, których w szkole z powodu zmian w prawie przybywa (np. koordynatora wolontariatu).

Rozwój a pasja

Przepisy prawa oświatowego (awans zawodowy, ocena pracy) niejako wymuszają podejmowanie nowych działań. Warto na nie spojrzeć inaczej – czy mogę tak zaplanować swój rozwój zawodowy, aby wykorzystać swoje mocne strony?

Nowe wymagania dotyczące awansu zawodowego zostawiają nauczycielowi sporą wolność dotyczącą kierunków rozwoju. Poziom podstawowy jest oczywiście obowiązkowy, jednak nauczyciel może podejmować różne działania, aby awans uzyskać: pełnić funkcję koordynatora wolontariatu, projektu, opiekuna stażu itd. Tak więc będzie można rozwijać własne pasje w ramach awansu zawodowego, który dla nauczyciela nastawionego na zmiany i doskonalenie będzie po prostu „produktem” ubocznym (choć pożądanym i oczekiwanym).

Warto zaplanować rozwój w taki sposób, aby działania z nim związane wynikały z zainteresowań nauczyciela. Jeśli jest on np. pasjonatem teatru, to w przypadku awansu na stopień nauczyciela dyplomowanego może:

• przygotować program działania koła teatralnego,
• pełnić funkcję opiekuna projektu „Tydzień teatru w szkole”,
• opublikować artykuł dotyczący wpływu teatru na efekty wychowawcze pracy szkoły,
• podjąć współpracę z teatrem w ramach poszerzania zakresu działań szkoły,
• wykorzystywać dziennik Librus jako narzędzie do komunikowania się z rodzicami uczniów z koła, FB jako narzędzie do komunikacji z uczniami (oczywiście powyżej 13 roku życia),
• pracować metodami aktywizującymi takimi jak drama itd.,
• poprowadzić zajęcia otwarte dla kolegów, w których zapozna ich z metodą dramy w wielu odsłonach,
• przeprowadzić szkolenie dla rady pedagogicznej, podczas którego pokaże metody radzenia sobie ze stresem.

Jednak w pracy nauczyciela autorytet zyskuje ten, który doskonali się i rozwija, nie dlatego, że jest w trakcie stażu, a dlatego, że ma taką potrzebę. Stąd nie tylko warto uczestniczyć w doskonaleniu zawodowym, ale i jeździć na różnego typu konferencje, należeć do rozmaitych grup na Facebooku ( np. Ocenianie Kształtujące, Myślenie Wizualne itd.), korzystać z oferty ośrodków doskonalenia nauczycieli. Sam jednak udział w konferencjach, warsztatach itd. to zbyt mało. Ważne jest, aby to, co poznaliśmy (nową metodą, narzędzie itd.), umieć wcielić w życie. 

Dla części nauczycieli awans zawodowy w myśl rozporządzenia jest szansą do rozwoju na różnych płaszczyznach. Nauczyciel nie zbuduje autorytetu zarówno w pokoju nauczycielskim, jak i pośród uczniów, jeśli wciąż będzie pozostawał na tym samym poziomie.



Anita Mieloch-Plumińska

Ekspert MEN ds. awansu zawodowego nauczycieli. Dyrektor szkoły. Współautor podręczników do historii (seria Bliżej Historii) w ramach współpracy z WSiP. Autor zeszytów ćwiczeń i poradników metodycznych do historii. Pełniła funkcję mentora w Aktywnej Edukacji oraz Nauczycielskiej Akademii Internetowej. Za swoją pracę otrzymał trzy nagrody Wielkopolskiego Kuratora Oświaty i nagrodę Ministra Edukacji Narodowej.