W świecie, w którym media serwują nam ogromną ilość informacji i prześcigają się w podsuwaniu pomysłów na uatrakcyjnienie lekcji, mamy poczucie brania udziału w wyścigu z samym sobą. Zwolnijmy i wypróbujmy uczenie się asocjacyjne.

Uczenie się asocjacyjne to budowanie związku między min. dwoma zjawiskami tak, że uczestnik tego procesu reaguje na ten związek i zmienia swoje zachowanie. Jedną z jego form jest warunkowanie, znane z eksperymentów Pawłowa z psami, Skinnera ze szczurami i Zajonca z karaluchami. Cechą uczenia się asocjacyjnego jest kojarzenie bodźców płynących ze świata i interpretowanie ich. Kojarzymy nieświadomie (wspomniane warunkowanie), jak i świadomie (uczenie się przez obserwację, wyciąganie wniosków).

John Locke, który stworzył pojęcie myślenia asocjacyjnego, uważał, że aby się czegokolwiek nauczyć, człowiek musi otrzymać bodziec zmysłowy. Tak poznaje świat i – układając, porównując i generalizując – tworzy dostępną swojemu umysłowi wiedzę. Skojarzenia nie sprowadzają się jednak tylko do logicznego porządkowania świata. Uczenie się asocjacyjne towarzyszy nam od wczesnego dzieciństwa: pokazuje się nam miłe zwierzę futerkowe i nazywa je kotem lub wskazuje na fotel i demonstruje: usiądź! Ten proces warto stymulować przez całe życie, bo rozwija to wyobraźnię oraz ułatwia szybkie kojarzenie faktów, sprawne zapamiętywanie i efektywne uczenie się.

Tworzenie skojarzeń „na zawołanie” może być na początku trudne, ale w wyniku treningu staje się coraz szybsze. Poniżej proponujemy kilka ćwiczeń, które w praktyce przynoszą znakomite rezultaty!

Grono skojarzeń

Jest to ćwiczenie, które pokazuje przechodzenie ze skojarzeń bliskich w odległe. Odbywa się w trzech rundach. Rudna 1. Słońce skojarzeń: uczniowie kolejno podają słowa, które ich zdaniem wiążą się ze słowem kluczem. Nauczyciel mówi np.: family i wskazuje pierwszą osobę. Ta szybko wymawia np.: mother i wskazuje kolejną, która wymyśla na poczekaniu: child itd. Runda 2.: Łańcuch skojarzeń: nauczyciel podaje słowo: family, a kolejna osoba mówi np. home. Następna ma podać skojarzenie do ostatniego słowa, np. homework. Jeśli kolejne słowa to np.: school, teacher, test, boring, waiting itd, to osiągnęliśmy cel – uczniowie tworzą mimowolnie odległe skojarzenia. Runda 3.: Grono skojarzeń: nauczyciel zapisuje słowo klucz na tablicy. Każdy z uczniów tworzy rozgałęzienia od tego hasła przez podanie skojarzenia. Powstaje z tego mapa pojęć (mind map). Ćwiczenie pozwala na twórczą pracę z językiem i samodzielne eksploracje, a to motywuje uczniów.

Trigramy

Jest to ćwiczenie na skojarzenia odległe używane jako jeden z testów na kreatywność. Nauczyciel podaje kolejno trzy słowa (trigram), np. cottage/swiss/cake i prosi uczniów o podanie jednego, które trafnie się z tymi trzema wiąże (tu: cheese). Podzieleni na dwa zespoły uczniowie przygotowują własne trigramy (10 na grupę), korzystając z wiedzy i słowników. Mogą opierać się na oczywistych skojarzeniach lub na związkach frazeologicznych. To zadanie czasochłonne, ale procentuje. Nauczyciel sprawdza, czy nie zrobili błędów lub czy zespoły nie mają podobnych zestawów, a następnie losowo wybrana grupa czyta swój trigram drugiej. Za każde odgadnięte skojarzenie przyznaje się punkt. Jeżeli padnie inna odpowiedź, wtedy nauczyciel staje się arbitrem, który pomaga grupie przedstawić jej uzasadnienie. Za nową, lecz poprawną odpowiedź, również przypada punkt.

Koło analogii

Analogie to pochodne skojarzeń, na których opiera się twórcze myślenie. Mają strukturę: A jest jak B, bo… Dobra analogia jest trafna i nośna, tzn. wywołuje reakcję: „No tak, oczywiście!”; jest też często zabawna. Dobrym przykładem jest cytat z filmu Forrest Gump: „Moja mama mówiła, że życie jest jak pudełko czekoladek – nigdy nie wiesz, co się trafi”. (My momma always said: Life was like a box of chocolates. You never know what you're gonna get). Ćwiczenie to znakomity wstęp lub podsumowanie lekcji. Nauczyciel zapisuje hasło, np. Life is like… i wokół sześć dowolnych słów. Uczniowie w grupkach wymyślają trafne i dowcipne analogie zbudowane na skojarzeniu głównego hasła z pozostałymi słowami. 

Bricolage

Nauczyciel wybiera kilka (maks. 10) wyrazów, które chce utrwalić z klasą. Uczniowie w parach wypisują wyrazy, a następnie dowiadują się, że mają napisać opowiadanie, w które mają poprawnie stylistycznie i logicznie wpleść zapisane słowa. Tworząc, mogą zmieniać ich formę, dopisywać przedrostki i przyrostki. Na koniec czytają swoje opowiadania na forum. Taka lekcja z pewnością zachowa się w pamięci uczniów.

Nagłówki

Uczucie pustki w głowie podczas pisania zdarza się każdemu, również osobom z dużą wiedzą i zaawansowaną znajomością języka. Można temu jednak zaradzić. Nauczyciel wyszukuje w gazetach wieloznaczne tytuły artykułów (tyle ile par w grupie). Każdy nagłówek zapisuje osobno i pokazuje uczniom, oni zaś dopisują do nich swoje skojarzenia (słowa, zdania, pytania). Pary losują strony z poszczególnymi nagłówkami. Każda z nich stworzy artykuł (np. o dł. 250 słów), inspirując się tym, co wypisali koledzy pod tytułami. Aby ćwiczyć styl, żargon dziennikarski i zabiegi retoryczne, najlepiej korzystać z gazet i czasopism. Przykład nagłówka z Daily Mail: I’ll have what he’s having. World’s happiest dog leaps for joy while out for a stroll with owner.

TV

Ćwiczenie, które ośmiela, buduje pewność siebie, poczucie bezpieczeństwa w grupie oraz płynność mówienia bez autocenzury. Nauczyciel występuje tu w roli znudzonego telewidza. Ma w dłoni pilot do telewizora, a każdy z uczniów jest innym kanałem. Wcześniej uczniowie losują lub wybierają typ kanału i dostają kilka minut na przemyślenie, co będzie w ich ramówce. Nauczyciel naciska pilot celując w jedną z osób i „uruchamia” jej program telewizyjny. Jeśli są to wiadomości, uczeń jest spikerem lub redaktorem, jeśli serial – osoba improwizuje scenkę z rolami, jeśli sport – mówi komentator, jeśli kanał muzyczny – uczeń śpiewa piosenkę w języku docelowym itp. Ćwiczenie wymaga spontaniczności i kreatywności, więc telewidz zmienia kanały w sposób nieplanowany i nieprzewidziany.



Aut. Dorota Kondrat – autorka „JOwS”, lektor angielskiego, metodyk, szkoleniowiec Oprac. Beata Maluchnik – z-ca redaktora naczelnego „Języków Obcych w Szkole”

***
Więcej propozycji ćwiczeń, a także wiele ciekawych zastosowań narzędzi cyfrowych na lekcjach języków obcych można znaleźć na stronie „Języków Obcych w Szkole”. Polecamy m.in. teksty M. Pudło Wykorzystanie źródeł internetowych w procesie nauczania i uczenia się frazeologizmów niemieckich oraz K. Furmaniak i A. Olkowskiej Popkultura i media społecznościowe w nauczaniu języka polskiego jako obcego.

Jeśli mają Państwo pomysł na artykuł lub chcieliby podzielić się z innymi swoimi doświadczeniami na łamach naszego czasopisma, zapraszamy do nadsyłania propozycji tekstów. Autorzy opublikowanych artykułów otrzymują honorarium. Kontakt z redakcją: jows@frse.org.pl lub 22 463 12 64. Zachęcamy także do zamówienia bezpłatnej prenumeraty „JOwS” dla Państwa placówki edukacyjnej. „Języki Obce w Szkole” ukazują się nakładem Wydawnictwa Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji.