Poczucie bezpieczeństwa i własnej wartości, samoocena oraz odporność psychiczna to czynniki, które warunkują rozwój kompetencji osobistych, nie tylko w dzieciństwie i młodości, ale przez całe życie. Sięgnij do artykułu i sprawdź, na co zwrócić uwagę, by dbać o swój potencjał i łatwiej nadążać za coraz szybciej zmieniającym się światem.

„Dom rozwoju”

Gdybyśmy chcieli zwizualizować przestrzeń rozwoju człowieka, mogłaby wyglądać jak budowla: fundament to poczucie bezpieczeństwa, ściany – samoocena i poczucie wartości, a dach to odporność psychiczna. Żaden z elementów tej budowli nie może działać skutecznie bez pozostałych. Pisałam już o tym w artykule: Prawidłowe wsparcie rozwoju dziecka. Jego elementy to:

• Bezpieczeństwo fizyczne, psychiczne i społeczne.
  
  
• Poczucie wartości – szacunek dla siebie i pewność, że w granicach swojej wolności (chcę-nie chcę) jestem autonomiczną osobą, która tę przestrzeń kontroluje i kształtuje.
  
  
• Samoocena – w miarę obiektywna ocena swoich mocnych i słabych stron. Świadomość tego, co potrafię i w czym jestem specjalistą, ale także tego, czego nie wiem, nie potrafię, w czym zdarza mi się popełnić błąd.
  
  
• Odporność psychiczna – umiejętność powrotu do równowagi po trudnych przeżyciach. Nie chroni przed ciężkimi chwilami, ale pozwala na wyjście z „dołków psychicznych”.

Tak zbudowany „dom rozwoju” daje człowiekowi oparcie, umożliwia życie w poczuciu, że jest się właściwą osobą na właściwym miejscu, wspieraną przez własne kompetencje i pomoc innych osób, gdy będzie taka potrzeba.

Kompetencje osobiste

Praca zawodowa to ważny cel nauki dzieci i młodzieży. Poświęcamy sporo czasu i uwagi, aby młodzi ludzie mogli rozpoznać swoje preferencje i wybrać zawód, który da im nie tylko możliwość utrzymania, ale będzie także sposobem realizacji ich zdolności, przyniesie satysfakcję i radość. Aby tak się stało, potrzebne jest osiągnięcie wysokich kwalifikacji wymaganych do wykonywania danego zawodu (tzw. kompetencje twarde: możliwe do wyuczenia, potwierdzone dyplomem czy certyfikatem). Jednak – jak pokazują obserwacje i badania – najlepsze wyniki osiągają na rynku pracy ci, którzy rozwinęli tzw. kompetencje osobiste (trudniejsze do zmierzenia i wyuczenia, uniwersalne, wymagające świadomego treningu przez całe życie). Podstawą takiego permanentnego rozwoju osobistego jest stabilny „dom rozwoju”, a jego elementy (samoocena, poczucie wartości i odporność psychiczna) są najważniejszymi czynnikami w zasobach osobistych.

Kompetencje społeczne (interpersonalne)

To jedne z najistotniejszych kompetencji osobistych, ponieważ wpływają na relacje zawodowe i sukcesy osiągane w pracy. Wśród nich ważne są:

1. Umiejętność nawiązywania i utrzymania relacji
   W relacjach dochodzi zawsze do spotkania człowiek-człowiek. Bez względu na wiek, pozycję społeczną, sprawowany urząd czy stanowisko, najważniejsze jest widzieć przed sobą jednostkę, która ma taką samą przestrzeń osobistą jak my. Wtedy to szacunek wyznacza sposób komunikowania się z drugą osobą. Jeśli dajemy innym takie same jak sobie prawa do popełniania błędów i podejmowania decyzji, zgodnych z indywidualną oceną sytuacji, łatwiej nam zrozumieć ich działania.
   
   
2. Asertywność
   To uznawanie, że jest się tak samo ważnym, jak inni; reprezentowanie własnych interesów z uwzględnieniem interesów drugiej osoby. Taka postawa chroni przed nadmiernym przeżywaniem porażek, wzmacnia poczucie wolności, ponieważ chroni przed manipulacjami innych osób, uwalnia od przymusu „podobania się” innym za wszelką cenę, pozwala przyjmować krytykę jako opinię, a nie potwierdzony fakt.
   
   
3. Komunikacja asertywna
   Wyrażana jest w języku JA. Tak budowane komunikaty pozwalają opisywać rzeczywistość (Wiem…, Widziałam…, Nie wiem…, Nie znam okoliczności…), wzmacniają zaufanie do własnych sądów (Znam to zagadnienie…, Myślę, że…), opisują przeżywane emocje, a więc dają innym dokładną informację, co przeżywam (Chcę…, Nie chcę…, Podoba mi się…, Nie podoba mi się…, Potrzebuję pomocy w…, Denerwuję się kiedy…, Sprawia mi radość, gdy…). To wpływa na relacje, bo inni nie muszą się niczego domyślać.
   
   
4. Nastawienie na współpracę
   Widoczne jest w sposobie słuchania innych. To okazywanie szacunku dla cudzych poglądów czy sposobów radzenia sobie z trudnościami, szukanie kompromisów i skuteczne rozwiązywanie konfliktów (z dbałością o komfort psychiczny obu stron). To także uzgadnianie we wspólnych obszarach działań lub decyzji, dotyczących także innych osób.
   
   
5. Zrównoważenie emocjonalne
   Punktem wyjścia do treningu w tym obszarze może być ciągłe wzmacnianie świadomości, że emocje są reakcją mózgu na bodziec (osobę, miejsce, sytuację, zapach, dźwięk, smak, itd.), uzależnioną od zasobów (wiedzy, umiejętności) i doświadczeń. Ponieważ te obszary są niemożliwe do porównania (nie ma dwóch osób o takich samych zasobach w mózgu), reakcja emocjonalna jest sprawą indywidualną. To powoduje, że emocje – mimo, że wywołane taką samą okolicznością – u różnych osób będą inne. Taka pewność pozwala akceptować przeżycia własne i innych osób, a tym samym zmniejsza prawdopodobieństwo niekontrolowanych wybuchów lęku, paniki, histerii, strachu, itd. Stajemy się bardziej przewidywalni dla innych.
   
   
6. Empatia
   Umiejętność zrozumienia tego, co wywołało emocje u innej osoby (empatia emocjonalna), pozwala na skupieniu się na przyczynach (np. ktoś się przestraszył, poczuł się zagrożony, może jest przemęczony, brakuje mu jakichś umiejętności), a nie na objawach (np. krzyk, machanie rękami, ucieczka, unikanie, itd.). Kolejnym krokiem może być rozwijanie zdolności przejęcia sposobu myślenia drugiej osoby i obserwacja rzeczywistości z jej perspektywy (empatia poznawcza). Korzyścią z posiadania wysokiego poziomu empatii jest lepsze rozumienie motywacji innych osób i skuteczność w komunikacji.

Permanentny rozwój

Żyjemy w czasach bardzo szybkich i intensywnych zmian w różnych obszarach: zmieniają się technologie, rosną wymagania zawodowe. Tempo życia powoduje, że nie wszyscy nadążają za dynamicznie zmieniającym się światem. Bogate zasoby kompetencji osobistych pozwalają nie tylko na rozwój, ale także zwiększają szansę na sukces zarówno zawodowy, jak i satysfakcjonujące życie.



Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.