Rodzice dokładają wszelkich starań, by ich dzieci były szczęśliwe, pogodne i rozwijały się prawidłowo. To długotrwały proces, który obejmuje kolejne etapy: od nabywania podstawowej wiedzy o świecie i sobie samym, przez usamodzielnienie, po realizację własnych celów życiowych. Dotyczy to rozwoju fizycznego, psychicznego, społecznego i duchowego. To długa droga, w czasie której rodzice mogą wspierać swoje pociechy na wiele sposobów.

Jak rozwija się człowiek

Rozwój człowieka przebiega w wielu różnych obszarach. Na początku jako rodzice i opiekunowie skupiamy się przede wszystkim na rozwoju fizycznym. To ważny aspekt, w którym otrzymujemy wsparcie systemowe: planowe wizyty u pediatrów lub specjalistów, terminarz szczepień ochronnych, bilanse rozwojowe itd. W obszarze rozwoju psychospołecznego wsparciem dziecka mogą być specjaliści w przedszkolu i szkole – pedagodzy, psychologowie oraz specjaliści w poradniach. Z reguły chcemy także, żeby nasze dziecko było nie tylko zdrowe i szczęśliwe, ale także było dobrym człowiekiem. To zagadnienie należy do obszaru rozwoju duchowego. Jak to osiągnąć? Nie ma jednej odpowiedzi na to pytanie. Na pewno jednak nie można postrzegać rozwoju dziecka przez pryzmat jednego obszaru. Dziecko rozwija się równocześnie we wszystkich aspektach, ale stopień dojrzały w poszczególnych z nich osiąga w różnym czasie, w zależności od wielu czynników. Najpierw człowiek dojrzewa fizycznie (ok. 13 – 14 r.ż.), potem psychicznie (ok. 20 r.ż.), a najpóźniej społecznie i duchowo (ok. 20 – 25 r.ż.).

Wsparcie rozwoju dziecka: etap zależność

Pierwszy etap rozwoju człowieka to zależność. Nie jest on związany z żadną świadomą aktywnością. Mały człowiek „chce – nie chce”, a działania, które mają zaspokoić jego potrzeby, biorą na siebie dorośli opiekunowie. To czas, w którym dziecko manifestuje głośno swoje potrzeby. W pierwszym roku życia niemowlę płacze, bo: jest głodne, ma mokrą pieluchę, jest mu za zimno albo za gorąco, niewygodnie lub mama jest za daleko, a ono chce czuć jej obecność. Jest zadowolone, gdy czuje spokój, zapach rodziców utula je snu, nie doświadcza głodu, a grzechotki i inne zabawki zapewniają mu przyjemność i stymulację. Dziecko nie ma możliwości i zdolności weryfikowania, czy opiekunowie są w pełni sił, wyspani, zadowoleni. Przetrwa, gdy dorośli zadbają o jego potrzeby, które potrafi komunikować tylko jako „chcę – nie chcę”. Z biegiem czasu dziecko rośnie, rozwija się fizycznie i psychicznie, poznaje świat, nabywa coraz więcej umiejętności. Zmienia się też rola opiekunów. Kiedy więc kilkulatek nadal pozostaje na poziomie zupełnej zależności, dorośli mogą odczuwać irytację. Wtedy – czasem z dnia na dzień – rodzic zaczyna oczekiwać od dziecka, aby brało odpowiedzialność za to, czego „chce – nie chce”. Jeszcze mocniej akcentują to rodzice wobec nastolatków, pozostających na tym poziomie rozwoju. Czasami zdarza się, że w tej fazie znajdują się też osoby dorosłe.

Wsparcie rozwoju dziecka: etap niezależność

Jeśli dziecko od wczesnego dzieciństwa mogło rozwijać swoją samodzielność i odpowiedzialność, to wejście w kolejny etap rozwojowy, czyli niezależność, będzie przebiegało w sposób naturalny. Aby umożliwić to dziecku, należy je stopniowo wdrażać w życie rodziny, w tym w nowe obowiązki, ale też dawać mu możliwość zadbania o siebie.

Charakterystyczne dla tego etapu jest manifestowanie tego, czego chcę lub nie chcę. Wraz z tym pojawia się działanie:

• jeśli czegoś nie chcę, to dążę do tego, aby tego nie czuć i nie doświadczać,
• jeśli czegoś chcę, to dążę do osiągnięcia tego.

Młody człowiek, który ma świadomość, że jest odpowiedzialny za siebie, będzie koncentrował się na wzmacnianiu poczucia niezależności, podejmując różnego rodzaju działania wzmacniające to poczucie: samodzielne planowanie, organizowanie, wdrażanie planów i spełnianie swoich oczekiwań. Połączy to także z rozwojem duchowym i wzmacnianiem więzi z tymi, których postrzega jako przyjaciół. Będzie szukał autorytetów, ale weryfikując je. Chcąc autonomii, będzie stawał się coraz bardziej samodzielny.

Wejście w ten etap rozwojowy będzie trudne dla tych osób, które rodzice nieustająco wyręczali. Potrzeba niezależności będzie rosła, ale dziecko nie będzie miało kompetencji, by spożytkować ją z korzyścią dla siebie. Może przerodzić się to w działania, które pozornie będą świadczyć o niezależności: wagarowanie, ucieczki z domu, eksperymentowanie z życiem, sięganie po używki, łamanie zasad. Wszystko po to, aby poczuć się wolnym. To fałszywy obraz niezależności, który młodzi ludzie noszą w sobie - bo w innych aspektach życia codziennego będą nadal zależności od rodziców, którzy zadbają o porządek, przygotowanie posiłków, odzież, wyposażenie domu, także o atrakcyjność życia, kupując gry, sprzęty, opłacając zajęcia.

Wsparcie rozwoju dziecka: etap współzależność

Najwyższy poziom rozwoju, także w obszarze duchowości, to współzależność. Polega na postrzeganiu siebie jako pełnowartościowego członka społeczeństwa, który nie tylko daje coś społeczeństwu, ale też czerpie z niego korzyści dla siebie. Na poziomie duchowym człowiek wybiera wartości, które postrzega jako cenne (np. szacunek dla siebie i innych, prawda, poszanowanie prawa, uczciwość itd.), a potem działa zgodnie z nimi. Wejście na ten poziom rozwoju jest naturalne dla tych dzieci, które w środowisku domowym były nieustająco wspierane w rozwijaniu kompetencji osobistych, postrzegały siebie jako osoby odpowiedzialne za funkcjonowanie rodziny w takim stopniu, jak inni jej członkowie. Oczywiście nie oznacza to, że dziecko ma przejmować obowiązki dorosłych i np. zarabiać na utrzymanie. Młodzi mogą jednak włączać się w różne działania, które są zgodne z ich możliwościami. Nie chodzi o to, żeby pomagać, ale żeby brać udział w codziennych czynnościach. To zdecydowana różnica, która wpływa znacząco na rozwój dziecka, a potem nastolatka.

Jak wspierać procesy rozwojowe dziecka

Najlepszym sposobem na wsparcie dziecka w procesach rozwojowych jest postrzeganie go, jako członka rodziny, który bierze udział we wszystkich aspektach jej funkcjonowania. Aby zapewnić dziecku zdrowy rozwój i osiąganie sukcesów w życiu, możemy i powinniśmy wyposażać je w kompetencje, które wesprą je w osiąganiu istotnych dla niego celów. Jeśli dziecko będzie sprawnie radzić sobie z obowiązkami domowymi, takimi jak: sprzątanie, pranie, gotowanie, zakupy, planowanie działań, drobne remonty czy naprawy, to w przyszłości łatwiej zorganizuje codzienne życie swoje lub swojej rodziny. Osiąganie sukcesów w wybranym zawodzie, korzystanie z sieci wsparcia społecznego, działania dla siebie i swojej przyszłej rodziny oraz społeczności będą możliwe tylko wtedy, jeśli nasze dziecko przejdzie od poziomu zależności, przez niezależność do dojrzałej współzależności – wyposażone w kompetencje osobiste.




Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.