Orientacja w przestrzeni jest niezmiernie ważna w prawidłowym funkcjonowaniu dziecka. Ma kluczowe znaczenie w edukacji, a jej rozwijanie powinno nastąpić jeszcze przed rozpoczęciem nauki w placówce. Gdy dziecko przekroczy próg szkoły, istotnego znaczenia nabiera umiejętność orientacji na kartce papieru. Zanim jednak do tego dojdzie, rozwinięcia potrzebuje orientacja z otoczeniem i z samym sobą.

Kształtowanie orientacji przestrzennej

Orientacja w przestrzeni jest zdolnością poznawczą, która umożliwia nabycie świadomości swoich relacji z otoczeniem i samym sobą. To ona sprawia, że potrafimy rozróżniać stronę prawą od lewej w kontekście własnego ciała i otoczenia, sprawnie określać położenie między przedmiotami oraz orientować się w schemacie osoby znajdującej się naprzeciwko.

Już od pierwszych chwil życia dziecko rozwija swoją orientację w przestrzeni. Ten proces przebiega w kolejnych etapach i jest związany z nabywaniem:

• świadomości własnego ciała – jego położenia, strony prawej i lewej,

• umiejętności określania położenia przedmiotów względem siebie („za mną jest kanapa, a przede mną stół”),

• wiedzy na temat określania kierunków w przestrzeni z punktu widzenia drugiej osoby („co widzi Ala?”),

• orientacji na kartce papieru – to etap niezmiernie ważny w procesie nabywania sprawności i umiejętności szkolnych (podczas rysowania szlaczków, rysowania figur geometrycznych, rozróżnianiu ilustracji, odczytywaniu map i tabel).

Ćwiczenie orientacji przestrzennej u dziecka – przykłady

Funkcjonujemy w przestrzeni od pierwszych chwil życia. Jednak nie od razu się w niej orientujemy. To wymaga czasu i nabycia konkretnych umiejętności. Dziecko najlepiej poznaje przestrzeń poprzez działanie w niej. Zadaniem dorosłych jest więc takie organizowanie ćwiczeń i zadań, aby dziecko mogło obserwować, czuć oraz opisywać swoje doświadczenia.  Te ćwiczenia możesz wykonać w domu, wykorzystując przedmioty codziennego użytku, zabawki i codzienne sytuacje. Zaproponuj takie aktywności, które są dla dziecka atrakcyjne i zachęcają do angażowania się.

• Poznawanie własnego ciała – dziecko pokazuje i porusza wybranymi częściami ciała oraz nazywa je.

• Powitanie częściami ciała – dziecko wita się z rodzicem częściami ciała zgodnie z usłyszaną instrukcją, na przykład „podajmy sobie lewe ręce, dotknijmy się prawymi kolanami”.

• Ćwiczenia przed lustrem – dziecko przygląda się swojemu odbiciu w lustrze, pokazując i nazywając części ciała, naśladując miny, również te przedstawiające różne uczucia i stany emocjonalne (na przykład radość, smutek, strach, zaskoczenie), poruszając poszczególnymi częściami ciała.

• Co widzisz – na podłodze ustawiamy maskotki lub różne zabawki, a dziecko, odpowiadając na nasze pytania, określa położenie przedmiotów względem siebie, na przykład „gdzie leży miś?”, „gdzie leży lalka?”.

• Zabawy z piłką – dziecko porusza się zgodnie z usłyszanym poleceniem, na przykład „stań przed piłką”, „stań za piłką”, „stań obok piłki”, podnieś piłkę”, „rzuć piłkę do mnie”.

• Układanka – rozmieszczanie przedmiotów według instrukcji, na przykład „połóż jabłko na stole, misia pod stołem, samochód obok krzesła”; ćwiczenie można kontynuować poprzez określanie przez dziecko, co gdzie się znajduje.

• Krok po kroku – chodzenie według instrukcji, które polega na tym, że kierujemy dziecko, mówiąc „idź dwa kroki do przodu…, teraz trzy kroki do tyłu…, jeden krok w prawo…, cztery kroki w lewo…,” itd.

Ćwiczenia ułatwiające orientację na kartce papieru

Kolejny etap jest związany z kompetencjami potrzebnymi do rozpoczęcia edukacji w szkole. Zaproś dziecko do wspólnej zabawy, której celem jest ćwiczenie orientacji na kartce papieru. Ta umiejętność jest niezbędna nie tylko podczas nauki czytania i pisania, ale również później – w czasie przyswajania wiedzy z matematyki, geografii i fizyki.

• Ćwiczenia na kartce papieru – na początku przypiętej do ściany, a dopiero później położonej na stole. Zadanie polega na zaznaczeniu brzegów: górnego, dolnego, prawego, lewego i  kolorowaniu poszczególnych rogów różnymi kolorami.
  
  
• Tworzenie opisów pokolorowanych rogów kartki – zapytaj np. „jaki kolor ma górny prawy róg kartki?Jaki widzisz na nim wzór lub znak”.
  
  
• Dokańczanie obrazków według instrukcji – „obok domu narysuj drzewo, a z prawej strony drzewa kota, w lewym górnym rogu narysuj słońce” itd.
  
  
• Rysowanie na kartce w kratkę szlaczków zgodnie z poleceniem – np. „Rysuj swój szlaczek krok po kroku: dwie kratki w lewo, trzy do góry, cztery do dołu” itd.
  
  
• Dyktando graficzne – jest świetnym wstępem do nauki kodowania. Zastanów się, co ma zostać narysowane. Możesz skorzystać z rysunku, który będzie dla Ciebie wzorem. Dziecko rysując linie po kratkach, porusza się w różnych kierunkach na kartce na podstawie usłyszanych instrukcji. Jeśli dyktando zostało prawidłowo wykonane, powstanie rysunek przedstawiający np. zwierzę lub rzecz. Inną wersją jest odkodowywanie zaplanowanej przez osobę dyktują drogi za pomocą połączenia cyfr i strzałek.
  
  
• Rysowanie labiryntów – wyznaczenie drogi do wyznaczonego punktu według instrukcji obrazkowej (strzałek) lub  słownej.

Anna Chmielewska
Nauczyciel dyplomowany, pedagog, terapeuta pedagogiczny, surdopedagog, terapeuta ręki. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą, w tym z różnego typu zaburzeniami. Stosuje elementy Dialogu Motywującego i mediacji. Specjalizuje się w terapii pedagogicznej, technikach szybkiego zapamiętywania i uczenia się oraz w kinezjologii edukacyjnej.