Librus

Oficjalna aplikacja Librus

Myślenie krytyczne – nasz kompas w globalnej wiosce informacji

Żyjemy w globalnej wiosce, w erze Internetu. Kiedyś poszukiwaliśmy informacji, dziś często próbujemy chronić się przed ich nadmiarem. Każdego dnia jesteśmy bombardowani danymi pochodzącymi z wielu źródeł i kanałów – telewizja, radio, gazety, portale internetowe, maile i esemesy, Facebook i Youtube, Twitter, programy polityczne, oferty banków i operatorów telefonicznych, afisze, reklamy, informacje od przyjaciół i znajomych, plotki i pogłoski itd., itp.

Jak powinniśmy przygotować się na ten nadmiar, jak przetwarzać ten ogrom informacji? Jak odróżnić fakty od opinii, jak sprawdzić wiarygodność wiadomości, jak bronić się przed fałszywymi informacjami, manipulacją, jak unikać błędów myślowych? Często nie potrafią tego nawet wykształceni dorośli. Brakuje im odpowiednich kompetencji, doświadczenia czy czasu. Tym bardziej mają z tym problem dzieci.

Homo vicipaedicus – dziecko wobec nadmiaru informacji

Nauczyciele często dostają od uczniów zadania domowe ściągnięte w całości z Internetu. Źródłem dla uczniów bywają przedziwne strony, streszczenia czy opracowania lektur umieszczone nawet przez ich rówieśników. Nie dziwią uczniów sprzeczności w ich pracach, nieprawdopodobne wyniki działań matematycznych, dziwne nazwy, poglądy i opinie. Uznają, że skoro coś jest w sieci, to jest prawdziwe. A to oczywiście nieprawda. Nie sprawdzają w innych źródłach, nie szacują otrzymanych wyników, nie pracują samodzielnie. Współczesny uczeń to homo vicipaedicus. Zadaniem rodziców i nauczycieli jest nauczenie go świadomego i odpowiedzialnego korzystania z bogactwa światowej sieci. Kompetencją do wyuczenia jest czytanie Internetu w głąb, a nie tylko wszerz – uczeń szukający informacji nie może zatrzymywać się na pierwszych otrzymanych wynikach, powinien sięgać głębiej. Wiarygodność informacji można sprawdzić, porównując różne strony, czytając te same hasła opracowane w różnych językach. Przy niektórych zagadnieniach znajdujemy uwagi, że informacje nie są potwierdzone, że wymagane są do nich źródła. Wysoką wiarygodnością w stosunku do źródeł tradycyjnych cechuje się popularna Wikipedia, co wynika między innymi ze stałej aktualizacji, kontroli większej grupy ludzi czy hipertekstualności. Do uczenia się należy wykorzystywać strony prowadzone przez duże, sprawdzone instytucje czy fundacje, zarówno polskie, jak i zagraniczne. Część obcojęzycznych zasobów jest przetłumaczona na język polski. Warto zachęcać dzieci do korzystania właśnie z takich wiarygodnych stron.

Krytyczne myślenie jako główna kompetencja kluczowa

Jak przygotować dzieci do radzenia sobie z taką ilością często sprzecznych bodźców, wiadomości i informacji? Jakie narzędzia są potrzebne do efektywnego przetwarzania informacji? Jakie kompetencje kluczowe potrzebne są naszym dzieciom? Najczęściej słyszymy o potrzebie kształcenia inteligencji emocjonalnej, kreatywności, zarządzania sobą w czasie, przetwarzania informacji, technologii informacyjno-komunikacyjnej (TIK), radzenia sobie z finansami, kreatywności, umiejętności uczenia się i brania odpowiedzialności za ten proces. Stosunkowo rzadko zwracamy uwagę na umiejętność krytycznego myślenia.

Tymczasem to właśnie ono jest konieczne do efektywnego radzenia sobie we współczesnym świecie. Krytyczne myślenie jest niezbędnym składnikiem wszelkich ludzkich działań i życia. Wbrew powszechnym skojarzeniom nie ma ono nic wspólnego z krytykowaniem i narzekaniem. Nie jest także naturalne dla człowieka, gdyż w zgodzie z naturą dążymy raczej do potwierdzenia i obrony naszych przekonań, nawet gdy staje się to irracjonalne. To dlatego tak trudno kogoś przekonać do przyjęcia, a nawet zrozumienia zdania czy poglądów innej osoby. Na krytyczne myślenie składa się zestaw poniższych umiejętności i postaw:
  • przetwarzanie informacji,
  • odróżnianie faktów od opinii,
  • tworzenie związków przyczynowo-skutkowych,
  • argumentacja logiczna,
  • tworzenie hipotez i gromadzenia dowodów na ich obronę,
  • przewidywanie konsekwencji swoich decyzji,
  • wnioskowanie, tworzenie kreatywnych rozwiązań,
  • empatia, czyli rozpoznawanie uczuć, emocji, potrzeb swoich oraz drugiego człowieka. 

grafika_artykul_2019_myslenie_krytyczne.jpg

Myślenie krytyczne w praktyce

Rozwój tej kompetencji u dzieci i młodzieży powinien być głównym zadaniem współczesnej rodziny i szkoły. Jak przekonać dziecko do pracy nad tą umiejętnością, do nieściągania, do niekorzystania z niepewnych źródeł? Pokazujmy przydatność krytycznego myślenia:
  • Będziesz wiedzieć, że bez VAT wcale nie musi znaczyć „taniej niż w sąsiednim sklepie”.
  • Że napis „pożyczka 0%” wcale nie znaczy 0%, a jej RRSO może wynosić ponad 1000% rocznie.
  • Że jak najpierw coś obniżysz o 10%, a potem o te same 10% podniesiesz, to jednak nie będzie na końcu ta sama kwota.
  • Policzysz sobie procent składany, będziesz wiedzieć, jakim cudem ktoś dostał ponad 70% głosów przy frekwencji poniżej 50 % i nie złożysz oszczędności swojego życia na dziwnej lokacie w instytucji niebędącej bankiem.
Wykorzystujmy prawdziwe historie i sytuacje np. podczas zakupów w sklepie, analizujmy zachowania różnych osób, włączajmy dzieci do codziennych spraw. Krytycznego myślenia możemy uczyć od najmłodszych lat: dziecko może pogrupować i sklasyfikować jakieś przedmioty, zabawki, produkty – może oszacować wynik prostego działania, może uczyć się wnioskowania. Zachęcaj dziecko do zadawania pytań, pozwól podejmować samodzielne decyzje, mieć własne poglądy. Dyskutuj i pokazuj różne możliwości. Odkrywaj i nazywaj związki przyczynowo–skutkowe: „jeśli…, to…”. Określaj logiczne konsekwencje zdarzeń ( w edukacji służy do tego narzędzie zwane logiczną gałęzią) – pomaga to w nabyciu umiejętności przewidywania następstw własnego zachowania czy podjętych decyzji. Można w ten sposób zmieniać także negatywne czy impulsywne zachowania dziecka.

Robert Ennis, współczesny amerykański pedagog i autor książki o krytycznym myśleniu, wyróżnia 13 cech ludzi krytycznie myślących:
  • otwartość,
  • zajmowanie i zmienianie stanowiska w zgodzie z dowodami,
  • branie pod uwagę całej sytuacji,
  • poszukiwanie informacji,
  • dążenie do precyzowania informacji,
  • systematyczne zajmowanie się kolejnymi częściami złożonej całości,
  • zwracanie się po opinie,
  • poszukiwanie uzasadnień,
  • dążenie do jasnego formułowania kwestii,
  • pamiętanie o wyjściowym problemie,
  • posługiwanie się wiarygodnymi źródłami,
  • trzymanie się istoty sprawy,
  • wykazywanie zainteresowania odczuciami i wiedzą innych osób.
Jeśli zarówno szkoła, jak i środowisko rodzinne będą pracować nad wykształceniem u dziecka umiejętności krytycznego myślenia, dziecko powinno cechować się wymienionymi wyżej przymiotami, będzie lepiej radziło sobie w życiu nie tylko z nadmiarem odbieranych informacji, będzie podejmowało w wielu istotnych sprawach wyważone i korzystne dla siebie decyzje. Będzie świadomym konsumentem i świadomym obywatelem.






Iwona Wanda Grygiel
Nauczycielka dyplomowana, III stopień specjalizacji w zakresie nauczania języka polskiego, dr nauk humanistycznych, dyrektorka Szkoły Podstawowej nr 2 w Bytomiu, edukatorka z listy MEN – szkoli nauczycieli jak lepiej uczyć dzieci, ekspertka do spraw awansu zawodowego, egzaminatorka egzaminów zewnętrznych, członek Stowarzyszenia Nauczycieli Polonistów i Komisji Historycznoliterackiej Polskiej Akademii Nauk, rzeczoznawca do spraw podręczników, moderator w programach Centrum Edukacji Obywatelskiej, były doradca metodyczny języka polskiego.


Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:

Najbardziej aktualne artykuły: