Dzieciństwo to z jednej strony radość, ciekawość, zabawa, z drugiej zaś przygotowanie do życia w przyszłości, a więc obowiązki, zadania, powinności. Ważnym zadaniem rodziców jest szukanie złotego środka na pogodzenie tych, wydawałoby się, sprzecznych perspektyw. Skrajne opinie, wypowiadane przez rodziców na forach internetowych – od „nigdy nie jest za wcześnie na naukę” do „chyba się komuś role pomieszały” (w domyśle: Ty, rodzicu, masz zapewnić wszystko, a zwłaszcza beztroskie dzieciństwo) – budzą wiele emocji. Jak to w końcu jest? Czy dzieci mają mieć w domu obowiązki czy nie?

Co jest przeszkodą w przyzwyczajaniu dzieci do obowiązków?

Wprawdzie powszechne jest przekonanie, że obowiązki są dobre, ba! wręcz konieczne dla rozwoju dziecka, ale badania pokazują, że dla jego rozwoju najważniejsza jest zabawa, która uczy, jak radzić sobie z pojawiającymi się trudnościami.
Jesper Juul w książce „Twoja kompetentna rodzina” proponuje, aby zastanowić się nad tym, komu tak naprawdę mają służyć obowiązki dzieci i czy zadania i obowiązki to to samo.

Bardzo często używanie określenia „obowiązek” uruchamia poczucie „muszę”, a nie „chcę”. Stąd prosta droga do unikania. Może wystarczy więc zamiast słowa OBOWIĄZEK, użyć POMOC (każdy w naturalny sposób czuje potrzebę pomagania innym) lub ZADBANIE (każdy chce przebywać w zadbanym, uporządkowanym otoczeniu).

Może być tak, że obowiązki przekraczają możliwości dziecka lub jest ich za dużo. Dziecko podejmuje zadania, rozpoczyna, ale nie potrafi zakończyć, co prowadzi do unikania podejmowania zadań w przyszłości i bezradnego „ nie dam rady”, „nie potrafię”, „nie zrobię”. Trzeba pamiętać, że nadmiar obowiązków nie może przytłoczyć dziecka i zabrać mu czasu na zabawę.

Gdy zauważymy, że obowiązki mogą być zbyt trudne dla dziecka, porozmawiajmy z nim o tym, zaproponujmy zamianę, wybór innych. A może przyczyna tkwi w złym samopoczuciu? Niewłaściwym towarzystwie?

Nasze nawyki i zachowania oraz brak konsekwencji nie sprzyjają wychowaniu. Nie bez znaczenia jest przykład, jaki dajemy dziecku. Jeżeli widzi ono, że odkładamy naczynia do zmywarki, sprzątamy po sobie, dbamy o czystość, będzie chciało nas naśladować i „muszę” zamieni się w „chcę”. Jeżeli ma świadomość konsekwencji swojego postępowania, poznaje odpowiedzialność.

Nie sprawdza się najczęściej powtarzanie ciągle „posprzątaj wreszcie”, bo dziecko uodparnia się na komunikat i ignoruje go. Nie działa też nazywanie dziecka bałaganiarzem, porównywanie do innych dzieci, popędzanie i okazywanie zniecierpliwienia, a zwłaszcza stosowanie sprzątania jako kary.

Co działa i jak zachęcić

Źródłem inspiracji mogą być rodzice, którzy „na własnej skórze” doświadczyli, czym jest przyzwyczajanie dzieci do obowiązków w domu i piszą o tym na forach internetowych.

W myśl zasady, że „czym skorupka za młodu nasiąknie”, już rodzice 2-letnich dzieci przyzwyczajają je do wykonywania pewnych czynności.

I tak jedna z mam pisze: Mój synek ma 15 miesięcy i sam wynosi śmieci, które mu pokażę, do kosza, wyciera buzię po skończonym posiłku, pomaga mi włożyć zabawki do pudła po skończonej zabawie, wyciera rączki, gdy ma brudne, dopomina się o szczoteczkę do zębów po zjedzeniu śniadania i kolacji, a dodatkowo obserwując nas, próbuje wycierać kurze i odkurzać. (…) Do niczego go nie zmuszam. Po prostu mnie naśladuje (…).

Co może zadziałać?

1. Zabawa w naśladowanie dorosłych.
2. Spokojnie wytłumaczenie, że teraz jest czas na sprzątanie. Czynność tę zamienić w rodzaj „zabawy po zabawie”.
3. Kolorowe skrzynki na zabawki.
4. Wspólne sprzątnie.
5. Zawody w sprzątaniu na czas, współzawodnictwo.
6. Schowanie nieposprzątanych zabawek przynajmniej na kilka dni.
7. Zasada jednej zabawki na raz.
8. Szlaban na inne rozrywki, dopóki nie posprząta.
9. Przetrzymanie bałaganiarza do czasu, aż posprząta.
10. Dzień sprzątania.

Można zamienić podział obowiązków w grę na smartfona, w której za pranie czy zmywanie naczyń dostaje się punkty.  Dostępne są bezpłatne aplikacje, które tak działają i tym samym ułatwiają równy podział obowiązków domowych.

Lista przykładowych domowych obowiązków dzieci

Najmłodsze (do 4 r.ż.)

Na najwcześniejszym etapie wprowadzamy pojęcie odpowiedzialności za wspólną przestrzeń, a wykonywanie obowiązków domowych traktujemy jako formę zabawy. Maluchy chwalimy za wysiłek, nie za idealny efekt!

W tym wieku dzieci mogą: odkładać brudną bieliznę do kosza, wycierać swoją miseczkę do sucha, odkładać na miejsce zabawki, wybierać ubranie (jeśli wybór jest ograniczony do np. dwóch koszulek itd.), pomagać przy sprzątaniu i nakrywaniu do stołu, myć zęby, uczyć się ścierać kurze, uczyć się ścielić łóżko.

Przedszkolaki (5-6 r.ż.)

Nauka wykonywania obowiązków domowych to proces: nie należy krytykować za źle wykonane zadanie, jeśli efekt nas nie zadowala. Przed wszystkim doceniamy i chwalimy.

Dzieci w tym wieku mogą już: rozłożyć wieczorem ubrania na kolejny dzień (przygotowane przez dorosłego), nakryć do stołu i posprzątać po posiłku, posegregować brudne ubrania na białe i kolorowe, rozpakować plecak, wybrać składniki śniadania na wynos i opróżnić śniadaniówkę, ubrać się samodzielnie.

Pierwszoklasista (6-8 r.ż.)

W tym wieku dzieci doskonalą technikę wykonywania różnych czynności, zaczynają się też uczyć metodą prób i błędów. W tym wieku dzieci potrafią: umyć włosy (pod kontrolą rodziców),  układać ubrania w szafie, samodzielnie wybrać ubranie na następny dzień, całkiem samodzielnie się ubrać, ładnie pościelić łóżko, być gotowym do szkoły przed śniadaniem, wynieść śmieci, zacząć segregować odpady, ścierać kurze, chować naczynia do zmywarki, sprzątnąć swój pokój, nakryć do stołu (wraz z postawieniem na nim przypraw i napojów), spakować tornister, opróżnić zmywarkę z niektórych naczyń (np. sztućce i garnki), schować ubrania do szuflady (ze wskazówkami od rodziców).

Drugoklasista (7-9 r.ż.)

W tym wieku dziecko może: przygotować sobie śniadanie, mając do dyspozycji ograniczoną liczbę produktów, spakować i rozpakować tornister, samodzielnie przygotować skromny posiłek (np. kanapkę), opłukać naczynia i schować je do zmywarki, zetrzeć kurze i odkurzyć dodatkowy pokój (poza własnym), użyć mikrofalówki i tostera.

Trzecioklasista (8-10 r.ż.)

W tym wieku dziecko może: pomóc w ułożeniu menu, napisać listę zakupów, przygotować prosty posiłek dla rodziny, złożyć pranie, segregować wyprane ubrania, samodzielnie schować własne ubrania do szaf i komód, kontrolować stan posiadania, jeśli chodzi o akcesoria do szkoły i zaopatrywać się w te, które są mu potrzebne.

10/12-latek może: pomóc w przygotowaniu obiadu (umyć warzyw itp.), wyrzucić śmieci, wyprowadzić  psa, zrobić zakupy podać posiłek i sprzątnąć po nim, pomóc młodszemu rodzeństwu w prostych czynnościach higienicznych, pomóc w umyciu samochodu.


Przykładowe obowiązki nastolatka:

13 – 14 lat: gotowanie prostych potraw, zmywanie ręczne i ładowanie do zmywarki, sortowanie upranych rzeczy, nauka obsługi pralki, prasowanie prostych w kroju ubrań, codzienne zakupy według listy, wymiana baterii i żarówek, pomoc przy składaniu mebli, zmiana pościeli, wymiana ręczników na czyste, odkurzanie, mycie podłogi, mycie łazienki, segregowanie i wynoszenie śmieci, wyprowadzanie psa, czyszczenie kuwety lub klatki.

15 – 18 lat: pilnowanie dzieci w wieku powyżej 3 lat (np. siostrzeńców, bratanków), sprawdzanie, czy starsze osoby w rodzinie nie potrzebują pomocy, nauka dysponowania budżetem domowym, nauka załatwiania spraw urzędowych i płacenia rachunków (przy wsparciu rodziców), konserwowanie sprzętu sportowego, planowanie wakacji z wyprzedzeniem (oszczędzanie i zarabianie na wymarzony wyjazd), nauka pilnowania własnych badań kontrolnych, proste prace remontowe, sprzątanie szafek kuchennych, planowanie zakupów spożywczych i środków czystości, mycie okien w bezpiecznych warunkach.
Wdrażanie dziecka do pomocy w domu i przygotowanie do przyjmowania obowiązków jest bardzo ważne, ponieważ jest wprowadzeniem do funkcjonowania w przestrzeni szkoły, a później do pełnienia ról społecznych i zawodowych.


Katarzyna Kamińska – nauczyciel dyplomowany, polonistka. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy w szkole podstawowej. Obecnie pracuje w placówce doskonalenia nauczycieli, a współpraca szkoły z rodzicami jest jednym z obszarów jej zainteresowań zawodowych. 


Źródła:

• http://fcedu.pl/obowiazki-nastolatka-co-twoje-dziecko-powinno-robic-w-domu/ 
• https://mamadu.pl/121845,dziecko-i-domowe-obowiazki-nie-narzekaj-tylko-zachecaj-do-pomocy-od-wczesnego-dziecinstwa 
• http://www.dobraporadnia.pl/wp-content/uploads/2017/12/%C4%86wiczenie__lista_obowi%C4%85zk%C3%B3w.pdf 
• http://www.edziecko.pl/edziecko/56,105020,17523559,Dzieci_i_obowiazki_domowe__przewodnik_wedlug_wieku.html