Librus

Oficjalna aplikacja Librus

Wykluczenie – jak pomóc dziecku w nowej klasie?

Uczeń, który rozpoczyna naukę w nowej klasie, ma plany i marzenia związane nie tylko z edukacją, ale także z rówieśnikami. Chce od kolegów doświadczyć akceptacji i zrozumienia. Zdecydowana większość dzieci pomyślnie przechodzi przez okres adaptacji, jednak niektóre doświadczają izolacji, a nawet wykluczenia. W nowej klasie nikt nie chce z nimi rozmawiać, są pomijane i ignorowane, samotnie spędzają czas po zakończeniu zajęć. Próbując zmienić swoją sytuację, sięgają po rozwiązania, które im szkodzą, np. przemoc czy używki. Dla rodzica to sygnał, że należy zacząć działać. 

Zachowania, które mają prawo nas zaniepokoić

Czasami rodzic dopiero po dłuższym czasie zauważa, że z jego synem lub z córką dzieje się coś złego. Rozmowy o rozczarowaniu są trudne, więc dziecko unika mówienia wprost o samotności i sygnalizuje problem tylko poprzez własne postępowanie. U uczniów klas młodszych mogą pojawić się zachowania agresywne. Dziecko nie radzi sobie z przepełniającymi je złością i poczuciem krzywdy. Ma kłopot w wyrażaniu emocji w bezpieczny i akceptowany przez otoczenie sposób, np. bije innych uczniów, przeklina, jest rozdrażnione. To oczywiście tylko pogarsza sytuację, bo przecież nikt nie lubi rozmawiać z tym, kto uderza i jest złośliwy. Samotność dziecka wzrasta.

Dolegliwości bólowe

Poczucie smutku i odizolowanie czasami manifestują się poprzez dolegliwości somatyczne. Potomek skarży się na pobolewania brzucha, głowy, jest zmęczony. Dorośli są przekonani, że dziecko tylko szuka pretekstu do tego, aby pozostać w domu, jednak ono rzeczywiście gorzej się czuje. Kolejne nieobecności osłabiają i tak słabe już więzy koleżeńskie w klasie. Błędne koło osamotnienia utrwala się. 

Alkohol i inne używki

U uczniów, którzy podjęli naukę w szkołach ponadpodstawowych, odpowiedzią na samotność w klasie może być podejmowanie zachowań ryzykownych, np. sięganie po alkohol. Niepokój rodziców jest potęgowany przez zaskoczenie – byli przekonani, że młody człowiek potrafi poradzić sobie w sytuacji stresu i towarzyskiej porażki. 

Przyczyn, dla których nastolatki izolowane przez grupę przyjmują alkohol, jest wiele. Dla niektórych z nich to droga do złagodzenia przykrych uczuć. Hołdują przekonaniu, że alkohol skutecznie uśmierzy niewygodne emocje. Wiedza o tym, że w ostatecznym rozrachunku używanie substancji psychoaktywnych nie przynosi ani trwałej poprawy nastroju, ani nie zmienia pozycji outsidera, w momencie decyzji nie jest dla nich istotna.

Po alkohol mogą sięgnąć osoby, które nie potrafią poradzić sobie z naciskami grupy. Nie czują się w niej pewnie, więc mają trudności z odmawianiem. Chęć uniknięcia odrzucenia jest silniejsza niż obawy przed konsekwencjami ryzykownego zachowania.

Niektórzy wreszcie sięgają po alkohol na drodze eksperymentowania, poszukiwania nowych doświadczeń lub przekonania się „na własnej skórze”, jak wpływa on na zachowanie. Nacisk grupy jest w tym przypadku pośredni. Grono przyjaciół i dobre motywacje, które rodzą się z przeżywania przyjaźni, mogłyby stanowić przeciwwagę dla wspomnianych pretekstów. W pustce, która powstaje, gdy dziecko w nowej klasie nie nawiązuje istotnych relacji, nietrafne pomysły zyskują jednak na sile. 

W sytuacji pojawienia się zachowań agresywnych lub też gdy dziecko (nastolatek) podejmuje zachowania ryzykowne przychodzi pora na zdecydowane działania dorosłych.

a_wykluczenie_LR_graf.jpg

Wskazówki i podpowiedzi dla rodziców

  • Pomyśl o trudnych zachowaniach dziecka jako o czymś, co ma swoją przyczynę. Nie szukaj łatwych odpowiedzi (To taki trudny wiek albo Każdy ma czasem pod górkę) i nie pomniejszaj problemu. Przyjmij postawę detektywa (co stoi za zachowaniami dziecka?).
  • Porozmawiaj z dzieckiem. Dopytaj, co pomogłoby mu poczuć się dobrze. Udzielaj mu konkretnej pomocy i dotrzymuj słowa – jeżeli zobowiązałeś się do podwożenia go na cotygodniowe treningi, musisz wytrwać co najmniej do końca półrocza. To właśnie Twoja postawa będzie dla dziecka dowodem na to, że warto być wytrwałym i dążyć do celu.
  • Podejmij systematyczną współpracę z wychowawcą klasy na rzecz wzmocnienia pozycji syna lub córki w grupie. Zapewnij nauczyciela, że jesteś jego sojusznikiem w działaniach na rzecz spójności klasy.
  • Określaj z dzieckiem realistyczne cele. Podkreślaj, że nie chodzi o to, aby zaskarbić sobie sympatię wszystkich pozostałych uczniów, tylko aby w klasowym gronie czuć się pewniej i mieć grupę sprawdzonych znajomych. Nie pomniejszaj jednak problemu samotności, daj sygnał, że rozumiesz położenie dziecka i że chcesz mu pomóc. 
  • Przyjmuj zdecydowaną postawę, ilekroć dziecko staje się ofiarą zaczepek fizycznych lub słownych. Nie bagatelizuj jego obaw (Nie przesadzaj, takie żarty jeszcze nikomu nie zaszkodziły).
  • Bądź równie stanowczy, gdy to Twój potomek jest agresywny. Powiedz jasno, że na to się nie zgadzasz. Omów z dzieckiem konsekwencje niewłaściwych zachowań. Podkreśl, że są inne sposoby radzenia sobie z trudnymi emocjami. Zastanów się, w jaki sposób Ty sam pokonujesz złość i czy możesz być dla dziecka wzorem.
  • Wspieraj dziecko w podtrzymywaniu relacji rówieśniczych w zakresie, który razem ustalicie. Nie narzucaj swoich rozwiązań, ale też nie lekceważ problemu. Konsekwentnie pokazuj, że można rozwijać swoje mocne strony. Wspieraj jego aktywność edukacyjną, sportową lub artystyczną. Bądź obok, gdy będzie próbowało znaleźć coś dla siebie.
  • Zabiegaj o to, aby postawa dorosłych (Twoja i wychowawcy) była spójna. W rozmowach z nauczycielami i szkolnymi specjalistami nie unikaj dzielenia się wiedzą na temat własnych przypuszczeń co do przyczyn zachowania dziecka. Mów o pomysłach, dotyczących rozwiązania trudności wychowawczych, zadeklaruj pomoc w przygotowaniu wydarzeń, które wpisują się w plan wychowawczy klasy.
  • W sytuacji, gdy u dziecka utrzymują się dolegliwości fizyczne, otocz je opieką lekarską. Tylko współpraca kilku specjalistów (oddziaływania wychowawcze, terapeutyczne i medyczne) mogą przynieść poprawę.
Gdy dziecko lub nastolatek podejmie zachowanie ryzykowne (na przykład sięgnie po alkohol), nie wpadaj w panikę, ale porozmawiaj z nim i poszukaj dobrych rozwiązań. 

  • Opisz to, co zobaczyłeś (Wczoraj poczułem od Ciebie alkohol). Zastosuj technikę „stop-klatka” (odnieś się do tego, co widziałeś i słyszałeś, unikaj oskarżania i gróźb). Postaraj się nie krzyczeć, nie pokazuj także swojej bezradności. Bądź spokojny, ale stanowczy. Bardzo jasno podkreśl, że nie akceptujesz takich sposobów rozwiązania problemu. 
  • Działaj ze świadomością, że nie jesteś w stanie zawsze i w każdej sytuacji kontrolować swojego dziecka. Jesteś natomiast odpowiedzialny za:
    - mówienie wprost o tym, że martwi Cię to, co widzisz,
    - własną gotowość do rozmawiania z dzieckiem o jego sytuacji,
    - przekazanie rzetelnych i prawdziwych informacji dotyczących alkoholu,
    - określenie konsekwencji i wytrwania przy nich.
  • Wyjaśnij, dlaczego martwisz się o dziecko. Nie bój się pokazania, że traktujesz z powagą to, co się wydarzyło. Zadeklaruj, że chcesz pomagać dziecku, aby sytuacja więcej się nie powtórzyła. Potwierdź, że sięganie po alkohol nie rozwiązuje kłopotów, tylko je potęguje.
  • Oceń, czy to, co robisz, jest spójne z tym, co mówisz. Osoby dorosłe mogą bez konsekwencji prawnych spożywać alkohol, ale oczywiście ich dzieci widzą, czy robią to bez przekraczania granic bezpieczeństwa. Jeżeli któryś z rodziców ma trudność z kontrolowaniem picia  – nie będzie osobą wiarygodną. 
  • Pokaż dziecku, w jaki sposób może odmówić. Dla niektórych osób otwarte przeciwstawienie się naciskom grupy może być czymś trudnym. Ustal, co można powiedzieć w sytuacji, gdy jest się zachęcanym do picia. Potwierdź, że dziecko na przykład może zwalić winę na Ciebie (Dziękuję, ale nie. Ojciec ma bzika na tym punkcie – od razu musiałbym szukać nowego mieszkania). Potwierdź, że „Nie, nie chcę” jest pełną odpowiedzią.
  • Poszukaj informacji na temat miejsc, w których w Twojej okolicy udzielana jest pomoc informacyjno-konsultacyjna. Skorzystaj z porad specjalistów: pedagoga, psychologa lub terapeuty. 
Dziecko może efektywnie uczyć się tylko wtedy, gdy w grupie klasowej doświadcza sympatii i akceptacji. Należy wspierać je, gdy nie jest w stanie samodzielnie poradzić sobie z samotnością i odizolowaniem. Trudne lub wręcz zagrażające zdrowiu zachowania dziecka powinny mobilizować rodziców do działania. Ich spokojna i przemyślana interwencja oraz konsekwentna współpraca ze szkołą to niezbędne elementy wypracowania zmiany.






Źródła: 
  • Magdalena Goetz, Małgorzata Celuch, Skuteczne sposoby rozwiązywania problemów wychowawczych, Wiedza i Praktyka, Warszawa 2017. 
  • Alicja Pacewicz, Jak pomóc dziecku nie pić?, Warszawa 1999. 


Magdalena Bucior
Psycholog, oligofrenopedagog, nauczyciel dyplomowany z 20-letnim stażem pracy na łącznie trzech etapach edukacyjnych: nauczania przedszkolnego i wczesnoszkolnego, klas IV—VI oraz gimnazjum. Współtworzy i realizuje programy wychowawcze i programy profilaktyki. Realizuje warsztaty umiejętności wychowawczych dla rodziców i nauczycieli szkół i przedszkoli. Specjalizuje się w poradnictwie psychologicznym oraz we wspieraniu rozwoju intelektualnego i psychospołecznego dzieci z niepełnosprawnością.


Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:

Najbardziej aktualne artykuły: