W Polsce, przebywa obecnie około miliona uchodźców z Ukrainy¹, głównie kobiet i dzieci, którzy szukają u nas bezpieczeństwa i schronienia przed wojną. Do polskiego systemu szkolnego dołączyło ponad 170 tysięcy dzieci i nastolatków pochodzących zza wschodniej granicy². Dzieci te zostały zmuszone do porzucenia całego dotychczasowego życia – rodziny, przyjaciół, szkoły, wszystkiego, co było dla nich ważne. 
Aby podnieść świadomość społeczną na temat wyzwań stojących przed dziećmi i dorosłymi uciekającymi przed wojną, Komisja Europejska wydała książkę dla dzieci zatytułowaną „Dziewczynka, która miała oczy szeroko otwarte” („The Girl Who Kept Her Eyes Open”). Ilustracje do książeczki stworzyła znana ukraińska ilustratorka Anna Sarvira. Książka ma zachęcić obywateli UE, aby mieli oczy otwarte na trudną sytuację uchodźczych dzieci i zadbali o to, by głos ofiar wojny został usłyszany. Ale nie tylko, bo przesłanie, jakie niesie za sobą ta publikacja, jest dużo bardziej uniwersalne…

Gdy w szkole pojawia się dziecko z Ukrainy

Kiedy zapytamy grupę dzieci, czy w ich szkole lub klasie są dzieci z Ukrainy, to ze stuprocentową pewnością usłyszymy chóralne „taaaak”. Następnie kilkoro dzieci podzieli się z nami swoimi doświadczeniami, podpowie, jak nowa koleżanka czy nowy kolega mają na imię i być może zdradzi coś więcej z ich przeszłości. Na poziomie ogólnym przywykliśmy już do tego, że w naszym kraju schronienia przed wojną szukają tysiące osób uciekających z Ukrainy.

Ale z drugiej strony powinniśmy pamiętać, że zarówno te dzieci, jak i ich opiekunowie przeszli ogromną i niewyobrażalną traumę. W naszym kraju szukają bezpieczeństwa i spokoju. Dobrze, żebyśmy potrafili okazać empatię i tego samego uczyli dzieci.

O „Dziewczynce, która miała oczy szeroko otwarte”

Książeczka pt. „Dziewczynka, która miała oczy szeroko otwarte” opowiada historię małej Ukrainki Sofii, która w nowej szkole w Polsce poznaje wyjątkowo spostrzegawczą koleżankę Alinę, nazywaną przez swoich bliskich Bystre Oczko. Autorzy książki poprzez relację dziewczynek pokazują, jak ważne jest, by zwracać uwagę na innych, oferować im wsparcie i wykazywać chęć zrozumienia ich problemów. Sofia, bohaterka opowiadania, takiego wsparcia bardzo potrzebowała, gdy po ucieczce przed wojną podjęła próbę integracji w nowym kraju.

Publikacja skierowana jest do dzieci w wieku od siedmiu do dziesięciu lat, a także rodziców i wychowawców. Niesie potężne i uniwersalne przesłanie o potrzebie empatii i uważności, dzięki którym łatwiej jest zrozumieć jak istotne jest współczucie, solidarność i wsparcie. Alina, a wraz z nią inne dzieci w klasie, próbują zrozumieć, z jakimi emocjami zmaga się ich nowa koleżanka i w jaki sposób mogą jej pomóc. Książeczka jest nieocenionym narzędziem do omawiania z najmłodszymi zmagań i trudności dzieci dotkniętych wojną, pozbawionych domów i zmuszonych do budowania nowego życia w obcym kraju.

Didier Reynders, europejski komisarz s. sprawiedliwości, powiedział: „Zrozumienie doświadczeń ludzi uciekających przed wojną i dostrzeżenie ich praw ma zasadnicze znaczenie dla budowania otwartego na integrację, współczującego i sprawiedliwego społeczeństwa. Angażując dzieci już w młodym wieku poprzez siłę opowiadania historii, mamy nadzieję rozwijać poczucie empatii i solidarności, które ukształtują lepszą przyszłość dla wszystkich”.

Książka „Dziewczynka, która miała oczy szeroko otwarte” promuje postawę solidarności i uznania ludzi uciekających przed wojną jako tych, którzy wymagają szczególnego wsparcia i uwagi. Może okazać się, że niektóre z tych osób są ofiarami przestępstw związanych z wojną, którym przysługują prawa obowiązujące w UE. Publikacja dostępna jest w 13 językach (angielskim, francuskim, holenderskim, bułgarskim, chorwackim, czeskim, estońskim, węgierskim, łotewskim, polskim, rumuńskim, słowackim i ukraińskim). Zostanie przekazana do szkół, bibliotek i organizacjach społecznych, aby jej przesłanie dotarło do jak największej liczby czytelników. Książka jest również dostępna w wersji cyfrowej, do pobrania za pośrednictwem strony internetowej kampanii „Będę mieć oczy szeroko otwarte". Aby za darmo pobrać książkę, wystarczy odwiedzić stronę kampanii KLIK. 

Opowiadanie o przyjaźni Sofii i Aliny zostało stworzone jako rozszerzenie kampanii Komisji Europejskiej „Będę mieć oczy szeroko otwarte”, podnoszącej świadomość praw przysługujących ofiarom przestępstw w UE. Kampania jest częścią pierwszej w historii Strategii UE na rzecz ofiar przestępstw. Jej celem jest dostarczenie wszystkim ofiarom przestępstw wiedzy na temat tego, jak korzystać z przysługujących im podstawowych praw i gdzie szukać wsparcia.

Bądźmy otwarci na innych, nie tylko na ofiary wojny

Choć książka powstała, by zwrócić uwagę na sytuację i potrzeby osób, które zmuszone były uciekać przed wojną, to może być wykorzystana na wiele sposobów. Wystarczy odrobinę dłużej się zastanowić i okaże się, że niesie za sobą niezwykle uniwersalne przesłanie. Dzięki niej możemy pokazać dzieciom, że powinniśmy mieć oczy szeroko otwarte również na osoby z niepełnosprawnością, problemami z uczeniem się czy takie, które pochodzą z innego środowiska niż to, które znamy. Polskie szkoły stają się coraz bardziej wielokulturowe – dobrze, by dzieci już od najwcześniejszych lat uczyły się otwartości i empatii.

O przepisach UE dotyczących praw ofiar:

W UE obowiązuje zestaw praw dla wszystkich ofiar wszelkich przestępstw. Dyrektywa z 2012 r. w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw przewiduje zestaw praw dla ofiar, w tym prawo do dostępu do informacji, wsparcia i ochrony zgodnie z indywidualnymi potrzebami ofiar i prawami proceduralnymi. Ofiary mają również prawo do uznania i traktowania z szacunkiem, w sposób szczególny, dostosowany do ich potrzeb, profesjonalny i niedyskryminujący.

12 lipca 2023 r. Komisja przyjęła wniosek dotyczący zmiany Dyrektywy w sprawie praw ofiar w celu dalszego wzmocnienia praw ofiar przestępstw w UE. Zgodnie z obowiązującymi przepisami ofiary przestępstw związanych z wojną korzystają z unijnych przepisów dotyczących praw ofiar, jeżeli postępowanie karne związane z tymi przestępstwami toczy się w UE.



¹https://www.gov.pl/web/udsc/obywatele-ukrainy-w-polsce--aktualne-dane-migracyjne
²https://www.portalsamorzadowy.pl/edukacja/ponad-polowa-ukrainskich-dzieci-uchodzcow-nie-jest-zapisana-do-szkol-w-polsce,474728.html