Atrakcyjny świat online przyciąga, ale co zrobić, gdy potrzeba sięgania po smartfona jest silniejsza od bycia „tu i teraz”? Warto sprawdzić, czy Twoi uczniowie doświadczają FOMO, i dowiedzieć się, jak zachęcać dzieci i młodzież do kształtowania zdrowych nawyków cyfrowych.

Młodzi coraz chętniej przenoszą swoje życie do internetu. Z badania NASK „Nastolatki 3.0” wynika, że co dziesiąty nastolatek jest aktywny w sieci ponad osiem godzin dziennie w dni powszednie, a co piąty spędza tyle samo czasu online także w weekendy. W okresie edukacji zdalnej, gdy z konieczności klasy szkolne trzeba było zamienić na wirtualne, niektórzy badani korzystali z urządzenia cyfrowego nawet ok. 12 godzin na dobę. Dane te niepokoją zarówno dorosłych, jak i samych uczniów. Prawie 65% młodych uważa, że powinno rzadziej sięgać po smartfona, a jednocześnie co piąty z nich deklaruje, że „nic nie jest tak przyjemne, jak korzystanie z telefonu”.

Zbytnie przywiązanie do internetu i urządzeń cyfrowych może być źródłem wielu problemów. Kłopoty z nauką, wywiązywaniem się z codziennych obowiązków, radzeniem sobie z emocjami w sytuacji, gdy w zasięgu ręki nie ma smartfona, dostrzegają nie tylko rodzice, ale też nauczyciele, pedagodzy i psycholodzy szkolni.

Czym jest FOMO?

FOMO to skrót od ang. Fear of Missing Out, który oznacza lęk przed odłączeniem. To obawa, że coś istotnego nam umknie, kiedy nie będziemy online. Problem ten dotyka znacznej liczby internautów. Z publikacji „FOMO 2019. Polacy a lęk przed odłączeniem – raport z badań” wynika, że w grupie młodych ludzi w wieku 15–19 lat wysokiego i średniego poziomu FOMO doświadcza aż 94% użytkowników sieci.

– FOMO może dotknąć każdego, niezależnie od wieku, ale to nastolatki są na nie szczególnie podatne. Warto pamiętać, że FOMO może doprowadzić do poważnego nadużywania nowych technologii i zwiększać ryzyko uzależnienia – mówi Marta Witkowska, ekspertka NASK, autorka poradnika dla nauczycieli „FOMO i problemowe używanie internetu”.

Intensywne używanie nie musi jednak oznaczać, że uczeń ma problem z internetem. Jak zatem rozpoznać FOMO i dostrzec symptomy uzależnienia od telefonu, mediów społecznościowych i gier cyfrowych?

Czy to już FOMO?

Osoby doświadczające lęku przed odłączeniem najczęściej nie potrafią zapanować nad emocjami w sytuacji braku dostępu do sieci i mediów społecznościowych. Są rozdrażnione, skarżą się na poczucie pustki i nudy, kiedy telefon milczy lub jest poza zasięgiem. W skrajnych przypadkach może się pojawić uczucie paniki czy agresywne zachowanie. Ukojenie przynosi obecność smartfona, odblokowywanie i bezwiedne scrollowanie mediów społecznościowych.

Duże nasilenie FOMO i wiążące się z nim coraz większe zaabsorbowanie smartfonem i serwisami społecznościowymi sprawia, że uczniowie coraz bardziej zanurzają się w wirtualnym świecie, tracąc z oczu realne przyjaźnie, hobby, zainteresowania. Przez aktywność online, często do późnych godzin wieczornych, opuszczają się w nauce, mają problemy z koncentracją, zdrowiem, spóźniają się na lekcje, wagarują. Nie potrafią też powstrzymać się od korzystania z telefonu w niesprzyjających temu sytuacjach: w trakcie lekcji, ważnych spotkań czy… przechodzenia przez ulicę.

Profilaktyka i reagowanie

Warunki korzystania z urządzeń cyfrowych na terenie placówki edukacyjnej powinny być uregulowane w jej statucie. Przestrzeganie przepisów prawa to jednak niejedyne zadanie szkoły w tym zakresie.

– Nauczyciel może pracować nad zmianą cyfrowych nawyków i pobudzaniem refleksji na temat własnego wzorca korzystania z internetu, serwisów społecznościowych czy gier w wyjątkowy sposób – mówi Marta Witkowska. – Po pierwsze – zna swoich uczniów, po drugie – pracuje nie z pojedynczym nastolatkiem, a z grupą. Jeśli podejdziemy do rozterek uczniów poważnie, odsuwając na bok gotowe rozwiązania, i zastanowimy się wspólnie z nimi, co jest dla nich problemem w sieci, czym się niepokoją, co chcieliby zmienić, zyskamy zaangażowanych, chętnych do współpracy partnerów – dodaje ekspertka.

Podejmij działanie

Zanim zaczniemy inspirować uczniów do zmiany cyfrowych nawyków, zidentyfikujmy emocje towarzyszące im podczas korzystania ze smartfona (młodzi najczęściej łączą się z siecią mobilnie). Poprośmy, by zastanowili się, jak serwisy społecznościowe i gry cyfrowe wpływają na ich życie, przyjaźnie, funkcjonowanie w szkole i poza nią. Taka diagnoza pozwoli określić główne problemy i przygotować się do rozmowy z dziećmi i młodzieżą na temat zachowania balansu między światem online i offline. Jak go osiągnąć? Oto kilka wskazówek:

1. Mierz czas. Warto określić, ile czasu poświęcamy na korzystanie z urządzenia. W tym celu uczniowie mogą sięgnąć po opcje dostępne w większości smartfonów lub aplikacje służące do kontroli czasu spędzanego przed ekranem.
2. Szukaj korzyści. Internet to niejedyne miejsce, gdzie dzieje się coś ciekawego. Ograniczenie korzystania z urządzenia cyfrowego nie powinno więc wiązać się ze stratą, ale z szansą zyskania czasu na nowe aktywności offline.
3. Znajdź alternatywę. Zachęcajmy uczniów do szukania zajęć, które mogą być odskocznią od urządzeń cyfrowych. Warto, by starannie planowali odpoczynek poza internetem.
4. Podejmij wyzwanie. Pokazujmy dzieciom zalety odłączania się od sieci. Dzięki temu lepiej poznają swoje cyfrowe nawyki i nauczą się czerpać radość z bycia offline.
5. Działaj w grupie. Motywujmy uczniów do podejmowania wspólnych, cyfrowych wyzwań i dzielenia się ze sobą sukcesami. Pomoże im to budować dobre nawyki i nowe normy w grupie.
6. Koryguj założenia. Namawiajmy uczniów do korekty obranej przez nich strategii, jeśli nie przynosi ona oczekiwanych efektów. Zamiast się poddawać, szukajmy alternatyw!

Zachęcamy nauczycieli do skorzystania z materiałów przygotowanych przez Ogólnopolską Sieć Edukacyjną w ramach cyklu „Bezpieczni w sieci z OSE”:

• poradnika „FOMO i problemowe używanie internetu”,
• scenariusza lekcji „Otwórz oczy – internet to nie wszystko. Śpiąca Królewna i FOMO” dla uczniów w wieku 10–12 lat,
• scenariusza lekcji „Jak się nie zaplątać w sieci?” dla uczniów w wieku 13–15 lat,
• infografik dotyczących FOMO,
• webinaru „FOMO i problemowe używanie internetu”.

Więcej materiałów przydatnych podczas prowadzenia lekcji dotyczących cyberzagrożeń, w tym FOMO, można znaleźć na platformie edukacyjnej OSE IT Szkoła. Warto też zachęcić rodziców do zapoznania się z informacjami publikowanymi w ramach kampanii „Nie zagub dziecka w sieci”.




Artykuł powstał w ramach programu Ogólnopolska Sieć Edukacyjna (OSE), który jest realizowany przez Państwowy Instytut Badawczy NASK pod nadzorem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i wspófinansowany z Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa (POPC) na lata 2014–2020. OSE to program publicznej sieci telekomunikacyjnej, dającej szkołom w całej Polsce możliwość podłączenia szybkiego, bezpłatnego i bezpiecznego internetu. W ramach programu OSE prowadzone są także działania edukacyjno-informacyjne, promujące zasady bezpiecznego korzystania z technologii cyfrowych.