Polityka oświatowa państwa stawia na wzmocnienie edukacji ekologicznej w szkołach i budowanie odpowiedzialności za środowisko naturalne. W poprzednim tekście „Eko-szkoła – jak ją zorganizować?” zastanawialiśmy się, jak urządzić taką szkołę. W tym artykule przedstawię, jak taką edukację prowadzić i gdzie położyć akcent.

Artykuł jest drugą częścią cyklu poświęconego edukacji ekologicznej #ekoszkoła.

Kiedy uczyć ekologii?

Może to dziwne pytanie, ale przecież skoro temat jest z kategorii „ważne-pilne”, to powinno nam wszystkim zależeć, aby szansę na taką edukację dać jak najczęściej. Nie załatwi wszystkiego lekcja przyrody czy biologii, a nawet lekcja wychowawcza. Nie wystarczy też, aby to nauczyciel biologii czy geografii rozumiał temat. Nie wystarczy nawet realizacja odrobiny treści podstawy programowej z zakresu ekologii na lekcjach chemii, fizyki, techniki, wiedzy o społeczeństwie. Tematy naprawdę ważne społecznie musi poczuć cała społeczność szkolna i zajmować się nimi przy każdej okazji. Jeżeli już urządziliśmy szkołę tak, aby wspierała nasze eko-działania (czytaj „Eko-Szkoła – jak ją zorganizować?”), teraz czas na uaktywnienie całego grona pedagogicznego. Żaden nauczyciel na żadnej lekcji nie marnuje papieru i nie używa jednorazówek. Każdy pilnuje segregowania śmieci i ogranicza konsumpcjonizm. Przemyca treści ekologiczne podczas swoich lekcji. Organizuje je w kontakcie z przyrodą. Sam swoją postawą daje najlepszy przykład proekologicznej postawy.

Kolejna istotna sprawa to dobre wyważenie treści, które przekazujemy. Ważna jest zarówno wiedza przyrodnicza, nauka o zmianach klimatu, mitygacji (ograniczanie zmian klimatu), ale też adaptacji do tych zmian. Uczniowie powinni się w szkole nauczyć prawidłowego zachowania podczas nagłych zmian pogody i kataklizmów, które są związane ze zmianami klimatu, ale też radzenia sobie z trudnymi stanami emocjonalnymi związanymi z degradacją środowiska (o tym szerzej w trzeciej części cyklu #ekoszkoła).

Czego uczyć?

Podstawy programowe nauczania przyrody, biologii, nauki o klimacie są opracowane. Młodsze dzieci mają poznać gatunki chronione, opiekować się zwierzętami, prowadzić prostą hodowlę roślin, segregować śmieci. Uczniowie starszych klas szkoły podstawowej poznają zasady zrównoważonego rozwoju, rozmawiają o przyczynach zmian klimatu i zanieczyszczeniu powietrza, poznają ekotechnologie. Młodzież w szkołach średnich skupia się na bioróżnorodności, georóżnorodności, hydrosferze i zjawiskach meteorologicznych. Jednak poza tymi, niewyczerpującymi zresztą, treściami, ważne są pewne umiejętności, na które powinniśmy zwracać szczególną uwagę podczas wszystkich działań edukacyjnych:

• wskazywanie współzależności i ciągów przyczynowo-skutkowych, uczenie takiego sposobu odbioru rzeczywistości na lekcjach różnych przedmiotów,
• kształtowanie krytycznego myślenia dzięki metodzie pytań głębokich, metodom dyskusyjnym,
• pogłębianie refleksji nad przyszłością świata i rolą człowieka w tym procesie,
• kształtowanie empatii i szacunku do innych istot,
• kształtowanie odpowiedzialności i troski za środowisko,
• wspieranie aktywnych postaw proekologicznych, uczenie współpracy i szukania sojuszników w działaniach proekologicznych.

Z czego korzystać?

Z rzetelnych i aktualnych źródeł. Oczywiste? Niestety, nawet podręczniki szkolne w tematyce zmian klimatu nie uniknęły błędów, a bywa, że wiedza jest podawana wybiórczo (więcej tutaj). Zachęcam więc do dużej krytyczności w doborze źródeł. Myślę, że dużą pewność można mieć korzystając z publikacji Uniwersytetu Warszawskiego „Klimatyczne ABC”. Szerszą bibliografię i proponowane treści podaję pod artykułem.

Z kim działać?

Nie warto otwierać samemu otwartych już drzwi. W obszarze ekologii działa wiele organizacji pozarządowych i instytucji. Posiadają wiedzę, materiały, edukatorów. Często organizują swoje prelekcje czy akcje na terenie szkół, które się do nich zgłoszą. Same też potrzebują często pomocy szkół w prowadzonych akcjach (zbiórka karmy i koców dla schroniska dla zwierząt, zbiórka makulatury w zamian za sadzonki roślin itd.). Jeżeli szukacie wsparcia finansowego do działań ekologicznych – warto śledzić konkursy grantowe ogłaszane przez samorząd lokalny (najczęściej tylko dla grup formalnych), fundacje ekologiczne (również dla grup nieformalnych i młodzieżowych). Dofinansowań dużych inwestycji (termomodernizacja, ekotechnologie, zielone pracownie) szukajcie w wojewódzkich Funduszach Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Kogo uczyć?

To też wcale nie retoryczne pytanie! Oczywiście, szkoła powinna uczyć uczniów zgodnie z zapisami podstawy programowej. Ale… ale temat edukacji ekologicznej i tej związanej ze zmianami klimatu jest w miarę nowy dla nas wszystkich. Dla nauczycieli, pracowników szkoły, rodziców uczniów. Jeżeli chcemy osiągnąć naprawdę trwały efekt i oczekiwane postawy wśród uczniów, musimy edukować również ich otoczenie. Nawet najbardziej mądre i chętne do ratowania planety dziecko nie uczyni przecież nic ze swojego zapału, jeżeli dorośli mu tego nie ułatwią, nie wesprą go w działaniu. Zatem szkoła mogłaby w zakresie edukacji ekologicznej nieść kaganek oświaty szerzej. Edukować całą społeczność lokalną. Organizować warsztaty kuchni roślinnej i ogrodnictwa, spotkania z ekologami i specjalistami z dziedzin przyrodniczych. Inicjować pewne zmiany zachowań (zbiórki odpadów, kiermasz używanych przedmiotów). Być liderem ekotechnologii w swojej okolicy.

Zmienić nie tylko swoich podopiecznych, ale też całą lokalną społeczność.

Warto przeczytać:

• „Klimatyczne ABC. Interdyscyplinarne podstawy współczesnej wiedzy o zmianie klimatu” redakcja naukowa Magdalena Budziszewska, Aleksandra Kardaś, Zbigniew Bohdanowicz Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2021
• Program Ekologiczna Szkoła 2021 www.ekologia.ceo.org.pl
• Jackson Hickel: „Mniej znaczy lepiej. O tym, jak odejście od wzrostu gospodarczego ocali świat”  Wydawnictwo Karakter 2021
• Kate Raworth: „Ekonomia obwarzanka. Siedem sposobów myślenia o ekonomii XXI wieku” Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2021
• Giacomo D'Alisa, Federico Demaria  i inni: "Dewzrost. Słownik nowej ery" Wydawnictwo LangeL— Łucja Lange 2021
• Wohlleben Peter: „Sekretne życie drzew” Wydawnictwo Otwarte 2016
• Richard Louv: „Ostatnie dziecko lasu” Wydawnictwo Relacja 2014
• Agnieszka Gaszyńska, Gosia Swiderek (red) „W dzika stronę. Rozmowy o edukacji w przyrodzie” Ośrodek działań Edukacyjnych „Źródła” 2016

Warto zobaczyć:

• Werner Boote: Green Lie 2018
• Łukasz Bluszcz: Punkt krytyczny. Energia odNowa 2017
• Jonathan L. Ramsey: Można panikować  2020
• Program dokumentalno-przyrodniczy „Zwierzostan” 2021
• Ali Tabrizi: „Ciemne strony rybołówstwa" 2021

Anna Poraj
Magister pedagogiki, liderka III sektora, inicjatorka i realizatorka wielu programów wychowawczych i profilaktycznych adresowanych do dzieci i młodzieży oraz projektów adresowanych do rodziców, nauczycieli, wychowawców, dyrektorów szkół: „Rodzice w szkole”, „Rodzic Zawodowiec-wolontariat pracowniczy w szkole, przedszkolu mojego dziecka”. Przewodnicząca rad rodziców w przedszkolu i szkołach swoich synów. Felietonistka i stały współpracownik „Magazynu Dyrektora Szkoły-Sedno”. Absolwentka Szkoły Trenerów Biznesu Moderator.