Pomoc psychologiczno-pedagogiczna – jak ją realizować

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkołach jest realizowana w ciągu roku szkolnego, w bieżącej pracy z uczniem, przez nauczycieli i specjalistów szkolnych. Od 2017 r. roku obowiązuje w tej kwestii rozporządzenie w sprawie zasad udzielania i organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach i szkołach. Kolejne rozporządzenia dotyczące pomocy z roku 2018 i 2019 wprowadziły tzw. kosmetyczne zmiany. Wprowadzono szkoły branżowe II stopnia oraz uchylono inicjatywę udzielania pomocy asystentowi nauczyciela. Istotne w zakresie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest również rozporządzenie w sprawie organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, niedostosowanej społecznie i zagrożonej niedostosowaniem społecznym. 

Jaki jest cel udzielanej pomocy?

Udzielana pomoc ma wesprzeć potencjał rozwojowy ucznia oraz stworzyć uczniowi warunki aktywnego udziału w życiu szkoły, klasy i szerszej społeczności. Aby zrealizować ten cel, nauczyciele i specjaliści szkolni powinni:

  • rozpoznać indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne ucznia oraz jego możliwości psychofizyczne,
  • rozpoznać w środowisku szkolnym czynniki, które mogą być wykorzystane, aby wesprzeć ucznia; przy tej okazji warto też rozpoznać czynniki, które utrudniają uczniowi pełne funkcjonowanie.
Pomocne może być wykorzystanie narzędzia pt. analiza pola sił.

Uczeń ………………………………………… (imię i nazwisko ucznia) – rozpoznanie czynników sprzyjających i ograniczających rozwój ucznia. W rozpoznaniu – obniżony nastrój.

Siły – czynniki pobudzające do rozwoju

1.

2.

3.

Siły – czynniki ograniczające, utrudniające rozwój (bariery, ograniczenia)

1.

2.

3.

Czego uczeń potrzebuje:

1.

2.

3.

Komu pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana?

Lista uczniów, którym udzielana jest pomoc jest dość szeroka.

1. Uczniowie z niepełnosprawnością, zagrożeni niedostosowaniem społecznym i niedostosowani społecznie – dla nich obowiązują orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. W ramach pomocy tworzony jest dla nich Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET) oraz wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia (WOPR-u).

2. Uczniowie, którzy posiadają opinię z poradni psychologiczno-pedagogicznej, np.:

  • szczególnie uzdolnieni,
  • ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,
  • z niepowodzeniami edukacyjnymi innymi niż specyficzne,
  • z deficytami kompetencji językowych,
  • z chorobami przewlekłymi,
  • z zaburzeniami zachowania i emocji,
  • z zaniedbanych środowisk rodzinnych,
  • z trudnościami adaptacyjnymi związanymi z różnicami kulturowymi lub zmianą środowiska edukacyjnego, np. uczeń kształcący się za granicą.
Wszyscy wymienieni uczniowie mają tzw. specjalne potrzeby edukacyjne i dlatego obejmujemy ich wsparciem i pomocą psychologiczno-pedagogiczną.

W szkole są również uczniowie, którzy nie posiadają opinii z poradni ani orzeczenia, a również powinni być objęci pomocą. Uczeń może mieć specjalne potrzeby, ponieważ w jego środowisku dzieje się coś trudnego np.:

  • uczniowi zmarł tata,
  • chłopak uczennicy popełnił samobójstwo,
  • uczeń o wysokiej wrażliwości,
  • uczniowi zmarł ukochany pies,
  • rodzina ucznia przeżywa kryzys, np. związany z rozwodem, chorobą,
  • tata/mama ucznia wyjechał/wyjechała za granicę i od pół roku nie uczestniczy w życiu syna.
Pamiętajmy, że ci uczniowie nie mają tzw. „papierka”, który by nakładał na szkołę obowiązek udzielenia pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Jednak, jak widzimy i pewnie czujemy, jest ona w tych przypadkach niezbędna.

3. Rodzice uczniów, o czym często zapominamy, skupiając się jedynie na uczniu.

4. Nauczyciele w rozwiązaniu problemów wychowawczych i edukacyjnych oraz w rozwijaniu umiejętności wychowawczych, co ma zwiększyć efekty udzielanej pomocy uczniom. Zachęcam nauczycieli, aby korzystali ze wsparcia superwizyjnego doradców metodycznych w ośrodkach doskonalenia nauczycieli oraz specjalistów z poradni.

Kto udziela pomocy psychologiczno-pedagogicznej?

  • Wszyscy nauczyciele.
  • Wychowawcy.
  • Specjaliści szkolni – psycholog, pedagog, doradca zawodowy.
Szkołę mogą i powinni wspierać w tym zakresie organizacje i instytucje środowiskowe takie, jak ODN-y, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, organizacje pozarządowe, fundacje, stowarzyszenia itp.

Zadania osób udzielających pomocy psychologiczno-pedagogicznej

Zarówno nauczyciele, jak i specjaliści szkolni mają jasno określone zadania w zakresie udzielania pomocy. Jednym z nich jest diagnoza indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych. Diagnozę ucznia dokonuje się w oparciu o:

  • określenie mocnych stron ucznia, jego predyspozycji, zainteresowań,
  • określenie barier i ograniczeń utrudniających uczniowi funkcjonowanie.
Wśród nauczycieli wiele kontrowersji budzi zapis inicjowania i prowadzenia działań mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych. Odsyłam Państwa do mojego artykułu pt. „Jak konstruktywnie rozwiązywać konflikty – rola nauczyciela”. Być może opisane tam narzędzia mediacji i metody wspólnej sprawy będą pomocne.

Procedura udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej

Choć rozporządzenie dość jasno opisuje, kto i w jaki sposób udziela pomocy, zdarza się, że szkoły mają kłopot, kto tak naprawdę jest za jej udzielanie odpowiedzialny. Aby położyć kres tym dywagacjom, warto opracować tzw. procedurę organizowania i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Poniżej inspiracja do jej opracowania.

1. Organizatorem pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole jest dyrektor.

2. Koordynatorem pomocy w szkole jest specjalista – pedagog, psycholog szkolny.

3. Organizatorem i koordynatorem pomocy dla konkretnego ucznia jest jego wychowawca.

4. Realizatorami pomocy dla konkretnego ucznia są wszyscy nauczyciele, wychowawcy, specjaliści szkolni. 

W procedurze warto uwzględnić i opisać, jakie zadania ma do wykonania dyrektor, specjaliści szkolni, wychowawcy i nauczyciele. Pozwoli to uniknąć przerzucania odpowiedzialności, kto i za co w ramach pomocy odpowiada.

Warto zaznaczyć, że działania związane z udzielaniem pomocy są podejmowane niezwłocznie, kiedy informację o takiej potrzebie otrzyma wychowawca np. od rodzica, samego ucznia, innego nauczyciela, specjalisty szkolnego. To wychowawca zna najlepiej ucznia i przy pomocy innych pracowników szkoły powinien potrafić rozpoznać potrzeby ucznia.

W szkole warto też powołać zespół ds. udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Skład zespołu będzie się różnić w zależności do tego, dla jakiego ucznia jest on powoływany. Przewodniczącym zespołu powinien być wychowawca klasy. To on w ramach swoich zadań opisanych w procedurze udzielania pomocy np.:

  • ustala termin i miejsce spotkania zespołu,
  • zawiadamia o terminie i miejscu spotkania zespołu dyrektora szkoły i wszystkich jego członków,
  • zaprasza na wniosek dyrektora inne osoby np. spoza szkoły zajmujące się pomocą uczniowi, np. lekarza, terapeutę itp.; tutaj wymagana jest zgoda rodzica lub pełnoletniego ucznia,
  • opracowuje IPET – jeśli jest potrzebny uczniowi,
  • prowadzi dokumentację psychologiczno-pedagogiczną ucznia, np. przygotowuje pisemną informację tzw. kartę informacyjną o udzielanych uczniowi formach, sposobach pomocy w tym wymiarze godzin oraz okresie jej udzielania; jeśli szkoła zdecyduje się na opracowanie takiej karty, to pamiętajmy, aby była ona podpisana przez dyrektora, rodzica ucznia lub pełnoletniego ucznia; kartę warto również przekazać rodzicowi lub pełnoletniemu uczniowi.
Dobrym zwyczajem w wielu szkołach jest to, aby to wychowawca był łącznikiem pomiędzy rodzicem a szkołą w sytuacji udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. To on dopilnowuje, aby każdy nauczyciel zapoznał się z dokumentacją ucznia np. opinią z poradni, orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego itp. Warto też ustalić, gdzie w szkole będą przechowywane te dokumenty: czy w sekretariacie, czy u pedagoga psychologa szkolnego, a może u wychowawcy. Zapiszmy to w procedurze.

Ocena efektów udzielanej pomocy

Nauczyciele i specjaliści oceniają również efektywność udzielanej pomocy i formułują wnioski dotyczące dalszych działań pomocowych. Jeżeli pomimo udzielanej pomocy, wnioskiem będzie fakt, że nie przynosi ona spodziewanego efektu, dyrektor szkoły może wystąpić do poradni psychologiczno-pedagogicznej z wnioskiem o przeprowadzenie pogłębionej diagnozy specjalistycznej. Pamiętajmy jednak, że aby taka diagnoza mogła być przeprowadzona w poradni, konieczna jest zgoda rodzica lub pełnoletniego ucznia.

Co może zawierać arkusz oceny efektów pomocy (propozycja)

1. Które z realizowanych sposobów i form pomocy były skuteczne i w jakim zakresie?

2. Które z realizowanych sposobów i form pomocy okazały się nieskuteczne. Dlaczego?

3. Które z zaproponowanych form pomocy nie została zrealizowana? Dlaczego? Jakie były przyczyny?

4. Jakie cele zostały osiągnięte w ramach pomocy?

5. Jakie cele nie zostały osiągnięte i jaka jest tego przyczyna?

6. Które z proponowanych form pomocy okazały się najistotniejsze i jak przyczyniły się do zmiany funkcjonowania ucznia?

7. Wskazówki i zalecenia co do dalszej pracy z uczniem.

Zasady udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej

Kiedy udzielamy uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej warto pamiętać o następujących zasadach.

  • Do szkoły przychodzi „całe dziecko”, nie tylko uczeń, nie tylko jego umysł. Zwracajmy uwagę nie tylko na jego funkcjonowanie poznawcze, ale i na jego stan emocjonalny, zdrowotny, możliwości itp.
  • Rodzice towarzyszą dziecku od urodzenia, więc znają je najlepiej. Podobają mi się słowa Małgorzaty Stańczyk, że rodzic to ekspert od dziecka, a nauczyciel to ekspert od procesu grupowego, dydaktyki i metodyki nauczania i uczenia się, programu nauczania, podstawy programowej itp. Rodzic również wnosi swój indywidualny bagaż życiowy, swoje możliwości, ograniczenia i swój styl komunikacji.
  • Nauczyciel ma wiedzę o funkcjonowaniu szkoły, o jej możliwościach i zasobach.
  • Udzielana pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest bezpłatna i dobrowolna, więc rodzic ucznia lub pełnoletni uczeń może odmówić jej przyjęcia i ma do tego prawo. W wielu szkołach w takiej sytuacji uczeń lub rodzic podpisuje stosowny dokument.
Im wcześniej rozpoznamy i zdiagnozujemy trudności naszych uczniów, tym większa będzie skuteczność udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Nauczyciele pełnią szczególną rolę w tym procesie. To nauczyciel – wychowawca jest najbliżej ucznia i może najwcześniej rozpoznać jego trudności czy szczególne uzdolnienia oraz rozpocząć procedurę udzielania pomocy.




Źródła
Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 roku w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno- pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 roku w sprawie organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie  i zagrożonych niedostosowaniem społecznym


Marzena Jasińska
Trener, dyplomowany coach, doradca rodzinny. Od lat wspiera rodziców w konsultacjach indywidualnych oraz warsztatach psychoedukacyjnych. Swoją pracę opiera na filozofii Jespera Juula, założeniach Rodzicielstwa Bliskości oraz Porozumienia Bez Przemocy. Specjalizuje się w zakresie neurodydaktyki oraz uczenia się uczniów. Ekspert rozwoju osobistego, komunikacji, negocjacji. W swojej pracy zajmuje się także tematyką mediacji szkolnych, procesów grupowych, zarządzania zmianą w organizacji i zarządzania zespołem. Prywatnie mama dwóch dorosłych synów.


Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:

Najbardziej aktualne artykuły: