Uczeń z ADHD nie jest w stanie kontrolować objawów nadpobudliwości czy trudności z koncentracją. Potrzebuje do tego pomocy życzliwego dorosłego. Nauczyciel mający w klasie ucznia z ADHD nie tylko powinien znać objawy zachowania, aby za nie nie karać dziecka, ale również starać się odpowiednio przygotować i prowadzić lekcję, aby ułatwić uczniowi efektywne funkcjonowanie. Co zatem jest ważne?

Artykuł jest trzecią częścią cyklu dotyczącego charakterystyki i pracy z uczniem z ADHD #uczeń z ADHD.

Każde dziecko potrzebuje bezwarunkowej akceptacji, a dziecko z ADHD szczególnie. Zwłaszcza, że dość często otrzymuje od otoczenia raniące uwagi, oceniające i deprecjonujące jego wartość. W akceptacji ucznia pomaga myślenie, że jego zachowanie nie jest intencjonalne, ani nie jest wymierzone przeciwko nauczycielowi czy rówieśnikom. Akceptujący nauczyciel stara się pomóc uczniowi i wie, że nie ma on wpływu na pojawiające się objawy. Np. nie będzie go karał obniżeniem oceny z zachowania, odmawiał mu udziału w wycieczce szkolnej czy wyjściu z klasą do kina z powodu rozpraszania się na lekcji, wychodzenia z ławki, chodzenia po klasie czy zapominania o odrobieniu zadania domowego. Oczywiście akceptacja nie jest przyzwoleniem na każde zachowanie ucznia. Nauczyciel z trudnych zachowań musi odróżnić te, które są objawami ADHD oraz te, które wynikają z celowości ucznia. Za te ostatnie uczeń powinien ponosić odpowiednie naturalne konsekwencje. Istotne są też rozmowy z nim i nieustanne przypominanie zasad.

Jakich lekcji potrzebuje uczeń z ADHD?

Uczeń z ADHD potrzebuje lekcji, która będzie dobrze zaplanowana i będzie opierać się na jasno określonej strukturze. Wiedza o tym, co będzie się dzisiaj działo po kolei oraz powtarzalność skutkuje tym, że łatwiej się skupić.

Sandra Rief proponuje następujące zasady tworzenia lekcji dla uczniów z ADHD:

• lekcja powinna mieć regularne rozpoznawalną tę samą strukturę,

• trudniejsze przedmioty warto zaplanować na początek dnia,

• lekcje wychowania fizycznego warto zaplanować pod koniec dnia,

• należy pozwolić uczniowi, aby na przerwie mógł się swobodnie przemieszczać, ruszać bez ograniczeń; warto wygospodarować w szkole przestrzeń na tzw. bezpieczny ruch, w której uczeń będzie mógł się ruszać do woli i tak, jak chce.

Praca ucznia na lekcji

Każda lekcja ma swoją strukturę: początek, czas na omówienie właściwego tematu oraz zakończenie. Co może pomóc uczniowi z ADHD na każdym z tych etapów?

1. Początek lekcji. To moment, kiedy uczeń musi się wyciszyć po przerwie, czyli wejść do klasy i usiąść w ławce w ciszy, wyjąć z plecaka potrzebne rzeczy, odłożyć plecak pod ławkę oraz skierować uwagę na to, co zaczyna mówić nauczyciel. Niestety takie zachowanie to nie lada wyzwanie dla ucznia i będzie on już na tym etapie potrzebował pomocy nauczyciela. Można jej udzielić np. poprzez:

• Zastosowanie indywidualnych poleceń do ucznia w bliższej odległości. Powiedzenie, co ma wyjąć z plecaka. Warto pamiętać o zasadzie tzw. pustej ławki, która mówi o 3 rzeczach naraz (książka, zeszyt, coś do pisania). Zadaniem nauczyciela jest dopilnowanie, aby uczeń na ławce nie miał żadnych innych przedmiotów, które mogą go dość łatwo rozpraszać. Zawartość piórnika, który będzie na ławce, może się okazać bardzo rozpraszającym bodźcem.

• Powieszenie planu przebiegu lekcji na tablicy tak, aby uczeń „zawieszając się” na lekcji, mógł dość szybko zorientować się, co jest w tej chwili robione, patrząc na plan i na to, co robią rówieśnicy. Warto omówić to wcześniej z uczniem.

• Zastosowanie listy kontrolnej, która jest przymocowana do biurka ucznia. Lista zawiera zadania, które będą wykonywane na lekcji. Warto poprosić, aby uczeń zaznaczał już te, które zostały przez niego wykonane.

Uczniowi z ADHD warto przypominać o zasadach rozpoczynania lekcji po wejściu do klasy po przerwie, np. w następujący sposób:

• „Cicho podchodzisz do ławki”,

• „Cicho siadasz na krześle”,

• „Wyjmujesz z plecaka książkę, zeszyt i długopis”,

• „Plecak odkładasz pod ławkę”.

2. Omówienie nowego tematu. Okazuje się, że uczniowie z ADHD lepiej koncentrują się, jeśli wiedzą, jakie zadania będą omawiane na lekcji i czego nauczyciel będzie od nich w danej chwili oczekiwał. Dlatego to, co warto robić, to:

• zapoznać ucznia z planem lekcji (pomocna będzie lista, o której piszę w pkt 1.),

• pokazać uczniowi, czego będzie się na lekcji uczył i jakie nauczyciel ma oczekiwania,

• podawać jasne, krótkie instrukcje do zadań i upewnić się, czy uczeń wie, co ma zrobić,

• sprawdzić, czy uczeń ma na ławce wszystkie potrzebne pomoce do wykonywania zadania,

• ustalić z uczniem, w jaki sposób może nauczyciela poprosić o pomoc (przywołać do ławki, kiedy będzie jej potrzebował, tak aby nie rozpraszać innych),

• ustalić z uczniem sposób przywołania, np. używając gestu dotknięcia blatu ławki,

• podchodzić do ucznia co jakiś czas i kontrolować czym się zajmuje,

• z uwagi na krótki czas skupienia warto rozważyć możliwość skrócenia długości zadań (np. co drugie zadanie lub z 8 zadań uczeń robi 4) czy ustalenie, które zadania są konieczne, a które można pominąć.

• przygotować zadania na oddzielnych kartkach w myśl zasady: jedno zadanie na jednej kartce; dajemy uczniowi następne zadanie dopiero po wykonaniu poprzedniego,

• poprosić, aby uczeń zawsze sprawdził wykonaną pracę, zanim odda ją nauczycielowi.

3. Zakończenie lekcji. Bardzo ważne, żeby miało miejsce przed dzwonkiem, a nie równo z nim. Uczeń z ADHD w obliczu wielu w tym momencie bodźców rozpraszających po prostu nie usłyszy tego, co mówi nauczyciel. Na pewno nie zapamięta np. zadawanej pracy domowej, ponieważ jest już myślami na przerwie. Dlatego warto tak zaplanować lekcję, aby 5 minut przed przerwą był czas na jej podsumowanie, np.:

• podanie zadania domowego i sprawdzenie, czy uczeń je zapisał,

• podsumowanie w 2 -3 zdaniach tego, co było dziś na lekcji,

• docenienie ucznia w postaci tzw. pozytywnego podsumowania (warto się zastanowić, co uczeń dziś zrobił dobrze, nie idealnie, ale dobrze i o tym powiedzieć; przy okazji można docenić pozostałych uczniów),

• dopilnowanie, aby ławka pozostała pusta, a uczeń spakował wszystkie swoje rzeczy.

Co jeszcze może być pomocne?

• Wzmocnienia pozytywne, docenienie pracy ucznia, tego, że się starał. Pochwała pobudza w mózgu układ nagrody poprzez wyrzut dopaminy, a jak pisałam to właśnie jej niedostateczna ilość odpowiada między innymi za objawy ADHD.

• Bardzo ważne jest miejsce ucznia w klasie – z dala od rozpraszających bodźców, ale w miarę blisko nauczyciela, aby mógł na bieżąco kontrolować jego pracę.

• Ławka spokojnej pracy – nieco oddalona od reszty uczniów, w najmniej interesującym miejscu sali. Korzystanie z niej to nie kara dla ucznia, a jego wybór, kiedy czuje, że trudno jest mu się skupić i wiele rzeczy w klasie go rozprasza. Ze spokojnej ławki mogą również korzystać inni uczniowie. Warto z uczniem ustalić, gdzie taka ławka mogłaby się znajdować, w którym miejscu sali.

• Zasada odpowiadania chórem na zadane pytanie, czyli wszyscy uczniowie głośno odpowiadają na pytanie nauczyciela. Jeżeli któryś z uczniów nie włącza się w odpowiadanie chórem, to możemy poprosić o powtórzenie odpowiedzi jeszcze raz i jeszcze raz.

• Zadanie pytania i poproszenie, aby uczniowie indywidualnie lub w parach udzielili odpowiedzi na kartkach.

• Pozwolenie, aby uczeń manipulował wybranym przez siebie przedmiotem, kiedy nauczyciel omawia treści w postaci tzw. wykładu, a uczniowi trudno się na nim skoncentrować. Niektórym uczniom pomaga rysowanie, innym bawienie się np. małą piłką czy gniotkiem itp.

• Krótkie ćwiczenia ruchowe podczas lekcji pomiędzy kolejnymi zadaniami szczególnie po dłuższym siedzeniu, intensywnym wysiłku, dłuższym słuchaniu nauczyciela czy przepisywaniu z tablicy.

Pamiętajmy, że uczeń z ADHD może albo siedzieć spokojnie albo słuchać, dlatego tak ważne jest zadbanie o ruch podczas słuchania. Pamiętajmy o ruchu w okolicach żuchwy skutkującym nadmierną gadatliwością. Tutaj pomocne mogą być zwykłe gryzaki logopedyczne.

Aby uczeń z ADHD mógł lepiej funkcjonować w klasie, potrzebuje wsparcia i pomocy, a nie stygmatyzacji, karania czy wyciągania logicznych konsekwencji. Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej pracuje mniej wydajnie niż jego rówieśnicy i to nawet o 30-40%. Dla nauczyciela oznacza to, że pracuje jak dziecko o 2-3 lata młodsze i dlatego potrzebuje 3-4 razy więcej czasu na wykonanie zadania. Dostosujmy ich liczbę do możliwości ucznia.





Literatura:

• ADHD w szkole, Marta Jerzak, Artur Kołakowski, Wydawnictwo GWP, Sopot 2023,
• ADHD. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, A. Kołakowski, T. Wolańczyk, A. Pisula, M. Skotnicka, A. Bryńska, Wydawnictwo GWP, Sopot 2023,
• ADHD. Mózg łowcy i inne super moce, Kristin Leer,  Wydawnictwo Znak literatura nova, Kraków 2022.

Marzena Jasińska
Trener, dyplomowany coach, doradca rodzinny. Od lat wspiera rodziców w konsultacjach indywidualnych oraz warsztatach psychoedukacyjnych. Swoją pracę opiera na filozofii Jespera Juula, założeniach Rodzicielstwa Bliskości oraz Porozumienia Bez Przemocy. Specjalizuje się w zakresie neurodydaktyki oraz uczenia się uczniów. Ekspert rozwoju osobistego, komunikacji, negocjacji. W swojej pracy zajmuje się także tematyką mediacji szkolnych, procesów grupowych, zarządzania zmianą w organizacji i zarządzania zespołem. Prywatnie mama dwóch dorosłych synów.