Jako rodzice i nauczyciele chcemy dobrych, efektywnie działających, sprzyjających rozwojowi uczniów i uczennic szkół. Nawet bardzo wysokie kompetencje liderskie dyrektora i merytoryczne nauczycieli nie wystarczą. Muszą się one przekładać na klimat szkoły, a to nie zawsze się dzieje. Nowatorskie metody pracy są jedną z dróg pełnego wykorzystania potencjału szkoły i tworzenia jej klimatu. Jedną z nich jest tutoring rówieśniczy.

Artykuł jest siódmą częścią cyklu merytorycznych materiałów dla dyrektorów i nauczycieli #tutoring rówieśniczy. W ramach cyklu autorka zwraca uwagę na rozwój nastolatków na wczesnym etapie dorastania, przedstawia sposoby ich wspierania, patrzy na ten czas również z perspektywy kryjącego się w nim potencjału. W artykułach są przedstawione konkretne propozycje działania oraz autorski program tutoringu rówieśniczego.

Tutoring w szkole

Tutoring jest metodą pracy zindywidualizowanej, polegającą na bezpośrednich spotkaniach tutora z uczniem. Wyróżniamy tutoring naukowy, rozwojowy, artystyczny. W dużym skrócie można powiedzieć, że pierwszy polega na pracy z uczniem w obszarze wiedzy, drugi na rozwoju osobistym ucznia,trzeci na rozwoju umiejętności artystycznych ucznia. W praktyce sfery te się przenikają – regularne, długotrwałe spotkania jeden na jeden ucznia i nauczyciela wywierają wpływ na osobowość ucznia nawet, jeśli cele spotkań były naukowe. Co więcej, zmianie podlega także relacja z nauczycielem, a nawet całą szkołą, w której tutoring jest praktykowany. Objęcie uczniów programem tutorskim wpływa pozytywnie na relacje i klimat szkoły.

Poza relacją tutorską w diadzie nauczyciel-uczeń istnieją też inne rodzaje tutoringu szkolnego. Jedną z nich jest tutoring rówieśniczy i to on jest tematem tego tekstu.

Definicja i podstawowe założenia tutoringu rówieśniczego

Tutoring rówieśniczy polega na współpracy dwóch uczniów, z których jeden ma większe doświadczenie, wiedzę i poziom kompetencji w jakimś obszarze, a drugi doświadcza trudności w danym zakresie. Uczniowie często samorzutnie pomagają sobie w nauce, lub wspierają się w życiowych trudnościach. O tutoringu mówmy jednak dopiero wtedy, kiedy te działania są ustrukturyzowane, na przykład są wpisane oficjalnie w działania szkoły. Mają wówczas program, rytm spotkań, cele, mówiąc krótko – ramy organizacyjne.  

Precyzując temat, można powiedzieć, że istnieje tutoring rówieśniczy i przekrojowy. W przypadku pierwszego uczniowie są w tym samym wieku, drugiego – tutor jest starszy. Każda z tych sytuacji niesie inne korzyści. Tutoring rówieśniczy pozwala na stworzenie par, które się dobrze znają (np. uczniowie z jednej klasy). Do największych zalet tutoringu przekrojowego można zaliczyć to, że osoby z młodszych klas mają szansę zmienić swoją złą pozycję w grupie (praca jeden na jeden ze starszym kolegą czy koleżanką nobilituje). Jeśli problemem nie jest pozycja w grupie, nie oznacza to, że tutoring przekrojowy nie jest wskazany. Starszy uczeń rozwija kompetencje opiekuńcze, uczy się przekazywać wiedzę w sposób zrozumiały dla młodszego kolegi. Rodzaj tutoringu dobieramy zatem do potrzeb konkretnej szkolnej wspólnoty i uczniów. 

Tutoring (także rówieśniczy) w praktyce

Początki tutoringu rówieśniczego to system Bella-Lancastera z XIII wieku. W systemie tym nauczyciel uczył tylko wybranych uczniów, którzy potem przekazywali wiedzę innym dzieciom. Był to system ekonomiczny – 10 uczniów mogło objąć opieką 100 kolegów. System ten pozwalał zdobywać minimum wiedzy przez każdego ucznia, przy jednoczesnym gruntownym kształceniu zdolnych. Początkowo zatem turoring polegał na przekazywaniu wiedzy przez bardziej zdolnych uczniów i uczennice pozostałym rówieśnikom.

Prekursorką idei tutoringu rówieśniczego w Polsce jest Anna Brzezińska. W znanej wielu nauczycielom serii wydawniczej (”Dziecko wśród rówieśników i dorosłych”, „Dziecko w zabawie i świecie języka”, „Dziecko w świecie ludzi i przedmiotów”), idea ta została przybliżona i opisana w ujęciu psychologicznym.

W Polsce są szkoły, które przez lata tutoring wykorzystywały jako jedną z metod realizacji programu wychowawczego. Przykładem są Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie (ALA), które w 1995 roku zaczęły działać we Wrocławiu. W ALA każdy uczeń wybiera sobie tutora (wychowawcę). W tych parach odbywają raz w tygodniu na krótkie spotkanie, raz w miesiącu dłuższy tutorial.

W innych szkołach tutoring także staje się metodą codziennej pracy. Na przykład w Piątkowskiej Szkole Społecznej w Poznaniu od lat z powodzeniem odbywają się dodatkowe zajęcia z tutorami dla uczniów klas 7 i 8. Idea ta szerzy się szczególnie w szkołach społecznych i prywatnych, ale nie tylko.
  Jeśli chodzi stricte o tutoring rówieśniczy, to metodą tą pracuje na przykład Akademia Przyszłości. Szkolnym przykładem jest zrealizowany w Słupsku eksperyment pedagogiczny „Edukacyjny Tutoring Rówieśniczy” skierowany do uczniów osiągających najniższe wyniki w nauce. Efekty programu były bardzo dobre: wyniki w nauce się podniosły nie tylko z przedmiotów objętych tutoringiem, ale też innych.

Dlaczego tutoring rówieśniczy?

W psychologii funkcjonuje pojęcie strefa najbliższego rozwoju. Dziecko rozwiązujące różne problemy we własnym zakresie, rozwija się. Jednak jeśli towarzyszy mu w tym dorosły albo bardziej w jakiejś dziedzinie kompetentny rówieśnik, rozwój ten ma szansę być pełniejszy. Różnica między tym, co dziecko może osiągnąć samo, a co z towarzyszeniem innej osoby, to właśnie sfera najbliższego rozwoju, potencjał dostępny do wykorzystania.

Gdy sięgamy w pracy z uczniem po metodę tutoringu, w osobistym kontakcie nauczyciel ma szansę rozpoznać potencjał ucznia i pracować w tej strefie. Uczniowie na tym samym etapie rozwoju różnią się, a tutoring pozwala dostosować pracę dokładnie do potrzeb danej osoby.

W tutoringu rówieśniczym do pracy lub zmiany siebie mobilizuje kontakt z koleżanką czy kolegą, potrzeba rówieśniczego uznania. Kolega może być dla ucznia partnerem, na którym zależy mu bardziej, niż na osobach dorosłych, więc chętniej wywiązuje się z podjętych wobec niego zobowiązań.

Tutoring bazuje więc na bardzo ważnej prawidłowości rozwojowej dotyczącej szczególnie starszych klas szkoły podstawowej – rówieśnik jest najważniejszym punktem odniesienia.

Korzyści odnosi także uczeń-tutor. Podnosi się jego samoocena, uczy się odpowiedzialności. Jeśli tutoring dotyczy wiedzy, to warto też podkreślić fakt, że przekazywanie jej komuś jest najlepszą formą zapamiętywania – czego kogoś nauczyłeś, tego nie zapomnisz.

Tutoring uczy zaufania. W miejscu rywalizacji lokuje współpracę. Jest ważnym źródłem wsparcia.

Jak praktycznie wykorzystać tutoring rówieśniczy w szkole?

Odpowiedź na to pytanie jest celem kolejnych tekstów w ramach tego cyklu. Zapraszam do ich lektury.






Bibliografia:

• Brzezińska A. I., Appelt K., Tutoring nauczycielski – tutoring rówieśniczy: aspekty etyczne, „Forum Oświatowe” 2(49), 2013.
• Budzyński M., Tutoring wychowawczo-rozwojowy jako metoda pracy wykorzystująca relacje wzajemnie uczące w środowisku. Nauczyciele – uczniowie - rodzice, w: Ucząca się szkoła. Od rozwoju jednostek do rozwoju wspólnoty, red. G. Mazurkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Warszawa-Kraków 2015.
• Cole M., Strefa najbliższego rozwoju. Tam, gdzie kultura i poznanie współtworzą się wzajemnie, w: Dziecko wśród rówieśników i dorosłych, red. A. Brzezińska, G. Lutomski, B., Smykowski, Zysk i Ska, Poznań 1995.
• Czekierda P., Budzyński M., Traczyński J., Zalewski Z., Zembrzuska A., red., Tutoring w szkole. Między teorią a praktyką zmiany edukacyjnej, Towarzystwo Edukacji Otwartej, Wrocław 2009. 
• Król-Mazurkiewicz J., Tutoring w szkole. Opieka nad uczniem w kontekście potrzeb i korzyści, w: Opieka i wychowania – tradycja i problemy współczesne, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2009.
• Sarnat-Ciastko A., Peer tutoring – czyli w jaki sposób w brytyjskim systemie edukacji zachęca się uczniów do wolontariatu?, w: Praca socjalna aktywnym instrumentem polityki społecznej – od wolontariatu do zatrudnienia, red. M. Mirowska, Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2012.
• Sarnat-Ciastko A., Tutoring w polskiej szkole, Difin, Warszawa 2015.
• http://www.zsp1slupsk.pl/node/422

Sylwia Jaskulska
Prof. UAM dr hab., pedagożka, pracuje na stanowisku profesora w Laboratorium Pedagogiki Szkolnej na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autorka, współautorka i współredaktorka kilku książek o szkole (np. S. Jaskulska, Ocena zachowania w doświadczeniach gimnazjalistów, S. Jaskulska, Rytuał przejścia. Młodzież szkolna na progu edukacyjnym, M. Dudzikowa, S. Jaskulska (red.), Twierdza. Szkoła w metaforze militarnej. Co w zamian?) i kilkudziesięciu innych tekstów. Członkini Uniwersyteckiego Ośrodka Koordynacyjno-Programowego Kształcenia Nauczycieli. Zastępczyni redaktor naczelnej „Rocznika Pedagogicznego”. Honorowa Ambasadorka oddolnej ogólnopolskiej inicjatywy edukacyjnej Rok Relacji w Edukacji. Doświadczenia naukowe zdobywa i pogłębia poprzez udział w ogólnopolskich i międzynarodowych projektach i współpracując z zagranicznymi ośrodkami uniwersyteckimi. Pasjonatka dramy edukacyjnej.