W przypadku pisma lustrzanego litery są odwrócone w płaszczyźnie pionowej, a wyrazy pisane są od strony prawej do lewej. Otrzymany tekst najłatwiej odczytuje się z użyciem lustra. Gdyby osoba dorosła chciała napisać słowo w lustrzanym odbiciu, z pewnością miałaby z tym duży kłopot. Dla dziecka piszącego w ten sposób okazuje się to niezwykle proste. Co ciekawe, w taki sposób pisał między innymi Leonardo da Vinci.

Na czym polega odbicie lustrzane

U wielu osób odbicie lustrzane w piśmie jest konsekwencją leworęczności, choć nie zawsze. Sposób zapisu w języku polskim jest dostosowany do osób praworęcznych. Natomiast u osób leworęcznych łatwiej i naturalniej jest pisać od strony prawej do lewej. Jeśli pismo lustrzane pojawia się u dzieci w początkowym okresie edukacji szkolnej, nie stanowi powodu do niepokoju. W przeważającej mierze jest ono efektem wciąż nieustalonej lateralizacji, czyli dominacji jednej połowy ciała nad drugą. W tej „stronności” ciała na przykład prawa noga dominuje nad lewą, a prawa ręka nad ręką lewą. W przypadku pisma lustrzanego najczęściej zachodzi dominacja lewej ręki i prawego oka.

Aby zrozumieć źródło lustrzanego pisania liter, trzeba uświadomić sobie, w jaki sposób pracuje nasz mózg, który umożliwia nam rozumienie wielu sytuacji – w tym niezmienności względem rotacji. Jeśli przyjrzymy się kubkowi z różnych stron, nadal będzie tym samym kubkiem, a ręka oglądana z różnych perspektyw, pozostanie tą samą ręką. Wiemy natomiast, że zasada ta nie dotyczy liter. Obrócone „p” nie pozostanie literą „p”, lecz uzyskamy „b”, „d” lub nawet „q”. Względem rotacji litery nie są więc niezmienne. Jednak dla dziecięcego mózgu rotacja nie ma takiego znaczenia. Ćwiczenia mają pomóc zrozumieć dziecku, że odbicie lustrzane nie jest odwzorowaniem obrazka.

U dziecka lustrzane zapisywanie liter może być również związane z rozwojem i wciąż jeszcze słabo rozwiniętą orientacją przestrzenną. Trzeba przy tym podkreślić, że pismo lustrzane nie musi być przejawem dysleksji, choć ten rodzaj pisma u dzieci dyslektycznych często się  pojawia. Niekiedy przybiera formę bardziej łagodną, czyli w odbiciu lustrzanym są zapisywane tylko niektóre litery.

Odbicie lustrzane – kiedy jest powodem do niepokoju

Pisanie lustrzane w kontekście rozwojowym jest czymś naturalnym – obserwuje się je u przedszkolaków, szczególnie podczas początkowego rysowania i kreślenia znaków. Zapis lustrzany u dzieci, które nie rozpoczęły jeszcze nauki szkolnej można zauważyć w:

• odwracaniu elementów rysunków, zapisywanych liter i cyfr,
• w pisaniu od strony prawej do lewej (na przykład swojego imienia),
• mieszaniu w zapisie liter kreślonych poprawnie z lustrzanymi.

Wraz z rozpoczęciem nauki szkolnej objawy odbicia lustrzanego powinny stopniowo się wycofywać. Jeśli tak się nie dzieje, warto skonsultować się ze specjalistą, aby wykluczyć ewentualne zaburzenia w rozwoju psychoruchowym. Zdarza się też, że pismo lustrzane u dzieci w wieku szkolnym jest wynikiem „przestawiania” osób leworęcznych na posługiwanie się i pisanie prawą ręką.

Odbicie lustrzane – ćwiczenia

Metody pracy zalecane w piśmie lustrzanym (w tym wynikającym z dysleksji) dotyczą przede wszystkim realizacji ćwiczeń usprawniających prawidłową orientację przestrzenną. Zadania mogą mieć przyjemną, naturalną formę i być wykonywane na spacerze, w rozmowach z dzieckiem o tym, co widzi nad, pod, z prawej czy z lewej strony. Takiego rodzaju ćwiczenia rozwijają orientację przestrzenną szczególnie u małych dzieci.

Warto w czasie ćwiczeń sięgnąć po pomoce dydaktyczne, np. książkę profesor Jagody Cieszyńskiej „Kocham się uczyć. Odwracamy obrazki, aby dziecko kochało czytać, nie bało się geometrii i czytania mapy na lekcjach geografii”. Ćwiczenia skupiają się wokół:

• odwracania wzorów o 90 i 180 stopni względem osi pionowej i poziomej, na płaszczyźnie i w przestrzeni,
• rozpoznawania odwróconych obrazków,
• stymulacji wyobraźni przestrzennej,
• rozwijania percepcji wzrokowej.

Na kartach pracy wzór, do którego należy porównywać obrazki po zastosowaniu obrotów, powinien zawsze znajdować się po lewej stronie. Pozostałe obrazki przedstawiają efekt wykonanych obrotów: na płaszczyźnie o 180 stopni względem osi pionowej, w przestrzeni o 180 stopni względem osi poziomej, na płaszczyźnie o 180 stopni, na płaszczyźnie o 90 stopni w prawo oraz na płaszczyźnie o 90 stopni w lewo. Ćwiczenia rozpoczynamy od odszukania takiego samego obrazka jak ten na wzorze (jeszcze bez obrotu), a dopiero potem po zastosowaniu kolejnych obrotów.

Odbicie lustrzane u nastolatków

Podobne ćwiczenia jak te prezentowane w książce profesor Cieszyńskiej wykonujemy z dziećmi starszymi. Warto skorzystać również z podejścia multisensorycznego, które jest dużym wsparciem w przypadku występowania pisma lustrzanego. Dziecko integruje pisownię i kształt każdej formy, a za pomocą wielu zmysłów również ich orientację. Literę, znak lub numer dziecko zapisuje kredą na ziemi – najpierw śledzi  ten proces wzrokiem, a potem ręką. Następnie przechodzi po znaku, doświadczając go ruchowo. W pracy ze starszym dzieckiem przydadzą się także kropki, puste miejsca wymagające pokolorowania, wszelkie pomoce wizualne, a nawet sztuczki percepcyjno-mnemoniczne ułatwiające zadanie (np. „Najpierw przesuń ołówek trochę w prawo i idź w dół”). Jeśli u dziecka utrzymuje się  pisanie liter w odbiciu lustrzanym, warto skonsultować się ze specjalistą na przykład z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Rodzic otrzyma tam wskazówki do pracy, a dzieci mogą zostać objęte terapią pedagogiczną.




Źródła:

• Cieszyńskia J., Kocham się uczyć. Odwracamy obrazki, aby dziecko kochało czytać, nie bało się geometrii i czytania mapy na lekcjach geografii, Wydawnictwo Edukacyjnie, Kraków 2009

Anna Chmielewska
Nauczyciel dyplomowany, pedagog, terapeuta pedagogiczny, surdopedagog, terapeuta ręki. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą, w tym z różnego typu zaburzeniami. Stosuje elementy Dialogu Motywującego i mediacji. Specjalizuje się w terapii pedagogicznej, technikach szybkiego zapamiętywania i uczenia się oraz w kinezjologii edukacyjnej.