Nawyki kształtują się w nas już w okresie wczesnego dzieciństwa. Mogą mieć charakter pozytywny lub negatywny. Te dobre sprzyjają naszemu zdrowiu i ogólnemu dobrostanowi. Działania nawykowe w dużej mierze automatyzują nasz sposób postępowania i reagowania na czynniki zewnętrzne oraz skracają czas każdorazowego podejmowania decyzji. Nie musimy zastanawiać się nad każdą czynnością, pewne rzeczy robimy zgodnie ze sprawdzonym schematem. Nie analizujemy na przykład na co dzień, w jaki sposób umyć zęby. Ten mechanizm upraszczający nasze działania, towarzyszy nam w wielu różnych obszarach życia. Które nawyki powinien więc wypracować każdy uczeń, aby jego nauka była efektywna?

Czym są nawyki

Nawyki są w dużym uproszczeniu naszymi przyzwyczajeniami i automatycznymi działaniami, które powtarzane – utrwalają się. Zwykle są one zachowaniami nieświadomymi, pojawiającymi się w określonym kontekście. Innymi słowy, jeśli niemal automatycznie wykonujemy jakąś czynność, to z dużym prawdopodobieństwem możemy ją nazwać nawykiem. Dotyczy to zarówno wspomnianego mycia zębów, jak i mycia rąk po skorzystaniu z toalety czy ścielenia łóżka po przebudzeniu. Niestety równie skutecznie utrwalają się zachowania niekorzystne dla naszego zdrowia, jak sięganie po słodycze w chwilach stresu czy korzystanie z telefonu do późnych godzin nocnych.

Kształtowanie nawyków

Nawyki kształtują się przez powtarzanie czynności w określonym kontekście. Jeśli więc wielokrotnie z samego rana po zjedzeniu śniadania myjemy zęby, to jest wysoce prawdopodobne, że w kontekście posiłku (czy będzie to w domu, na wyjeździe czy na wakacjach u babci) pojawi się właśnie mycie zębów. Powtarzanie, a tym samym utrwalanie czynności, powoduje zmniejszenie potrzebnego wysiłku i motywacji do ich wykonywania. Myjąc ręce nie zastanawiamy się każdorazowo, czy należałoby odkręcić kran, użyć mydła, oczyścić powierzchnię dłoni, a następnie osuszyć ją. Rozkładanie każdego działania na czynniki pierwsze utrudniłoby nam funkcjonowanie. Dlatego takie powtarzalne czynności dzieją się automatycznie. Czy możemy wykorzystać je, by „programować” określone działania zgodnie z naszym zamysłem? Świadomość istnienia nawyków, a przede wszystkim wdrażanie ich w codzienne funkcjonowanie, może skutecznie poprawić jakość życia (zdrowie, produktywność i efektywność działania). Wiedząc, że dobre nawyki kształtują się już od lat dziecięcych, trzeba wprowadzać je jak najwcześniej.

Nawyki dziecka

Każdy rodzic, bardziej lub mniej świadomie, przyczynia się do kształtowania nawyków swojego dziecka. Dotyczy to zarówno tych dobrych (picie wody, zdrowe jedzenie, ruch, odpowiednio długi sen), jak i niekorzystnych (przesiadywanie przed telewizorem, przed ekranem telefonu, częste sięganie po słodycze). O ile w przypadku bardzo małych dzieci staramy się przestrzegać codziennej rutyny, na przykład pory karmienia, spacerów, snu, o tyle wraz z rozwojem dziecka, wiele takich działań schodzi na dalszy plan. Tymczasem to konsekwencja jest kluczowa w budowaniu nawyków, a w okresie edukacji szkolnej równie ważna, jak w przypadku małych dzieci.

Nawyki ucznia

Znając mechanizm powstawania nawyków, warto dołożyć wszelkich starań, aby w życiu ucznia utrwalać takie zachowania, które będą pozytywnie wpływać na naukę. Możemy mieć pewność, że wysiłek podejmowany już na początku edukacji, zaowocuje w kolejnych latach szkolnych. Mówiąc o zdrowych nawykach każdego ucznia, wspominamy o działaniach z pozoru oczywistych, jednak często pomijanych w codziennym funkcjonowaniu.

1. Porządek w miejscu nauki
   
   Czyste, uporządkowane miejsce pracy pozwala lepiej się skupić. Na biurku i wokół niego powinno znaleźć się jak najmniej przedmiotów rozpraszających uwagę. Jest to szczególnie ważne w przypadku dzieci nadpobudliwych psychoruchowo, ale również każdego ucznia. Zabawki, zarysowane kartki czy inne przedmioty bardziej zachęcą do zabawy niż do nauki.
   
   
2. Koncentracja na jednej rzeczy
   
   Skupianie uwagi na wykonywaniu jednej czynności jest niezmiernie cenną umiejętnością, a jednocześnie tak trudną do wypracowania w dzisiejszym świecie pełnym rozpraszaczy. Przy odrabianiu lekcji ważne jest wyłączenie telewizora i telefonu, odłożenie wszelkich innych aktywności i praca nad jedną rzeczą. Dobrze określić, w jakim momencie dnia dziecko będzie zabierać się za odrabianie zadań np. tuż po przyjściu ze szkoły lub po obiedzie. Ćwiczenie koncentracji warto wprowadzać też przy okazji zabawy. Może przydatny będzie dla Was schemat: najpierw korzystanie z jednej zabawki, odłożenie jej na miejsce, dopiero sięgnięcie po kolejną?
   
   
3. Plan dnia i dobra organizacja
   
   My dorośli bardzo często korzystamy z kalendarzy i plannerów, aby skutecznie organizować czas i o niczym nie zapomnieć. Uczeń również tego potrzebuje! Działania rutynowe i schematyczne podnoszą efektywność. Dobrą organizację trzeba najpierw wypracować, testując, co sprawdza się najlepiej. Jedne dzieci potrzebują, aby do lekcji usiąść od razu po szkole, inne najpierw chcą odpocząć i pobawić się. Plan dnia daje dziecku poczucie stabilizacji, pozwala przewidywać dalsze działania, wprowadza w życie ucznia spokój, bezpieczeństwo i porządek oraz pomaga w nieodkładaniu spraw ważnych na później.
   
   Jeśli na co dzień korzystamy ze smartfona, warto sięgnąć po wsparcie np. aplikacji mobilnej Librus*. Mając Plan lekcji i Terminarz zawsze przy sobie, uczeń może łatwiej organizować czas – również w zakresie zajęć pozalekcyjnych i wspólnych rodzinnych aktywności. By łatwiej pamiętać o wszystkim, warto skorzystać z przypomnień, które można ustawić zarówno do wydarzeń własnych w terminarzu, jak i lekcji, ogłoszeń czy wiadomości.
   
   
4. Sen, ruch, jedzenie
   
   Odpowiednio długi sen, codzienna dawka ruchu i wartościowe posiłki są absolutnie konieczne do zdrowego funkcjonowania. Aby mózg dobrze pracował, potrzebuje dobrego paliwa, a dostarczając go, poprawimy zdolność koncentracji i zapamiętywania.
   
   
5. Wieczorne przygotowania na dzień następny
   
   Spakowanie dzień wcześniej plecaka i wszystkich potrzebnych rzeczy zapewnia spokój następnego poranka. Przypomnijmy również o przygotowaniu ubrań. Zwracajmy jednak uwagę, że to zadanie ucznia – i pozwólmy na samodzielność już młodszym dzieciom.
   
   Kształtowanie dobrych nawyków ucznia zależy w dużej mierze od nas, rodziców. Wysiłek wkładany w ich wypracowanie zaowocuje w kolejnych latach nauki. Pamiętajmy, że nasze dziecko przejmuje wzorce, które obserwuje w swoim rodzinnym domu. Warto zatem o dobrych nawykach nie tylko mówić, ale także samemu je pielęgnować.

*Aplikacja Librus oferowana jest w 3 wariantach: podstawowym, Mobilne dodatki oraz Mobilne dodatki PLUS. W ramach bezpłatnej wersji podstawowej dostępne są m.in. Oceny, Nieobecności, Oś czasu, Plan lekcji i Terminarz oraz Multikonto. Mobilne dodatki zapewniają dostęp mi.in. do widoku Wiadomości, Natychmiastowych powiadomień. Mobilne dodatki PLUS to dodatkowo tygodniowy widok Planu lekcji i Terminarza, panel Moje cele czy Przypomnienia. Szczegółowa lista funkcji znajduje się na stronie aplikacji Librus. Działanie poszczególnych funkcji aplikacji Librus (niezależnie od wariantu) może być uzależnione od ich wykorzystania przez szkołę.


Anna Chmielewska
Nauczyciel dyplomowany, pedagog, terapeuta pedagogiczny, surdopedagog, terapeuta ręki. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą, w tym z różnego typu zaburzeniami. Stosuje elementy Dialogu Motywującego i mediacji. Specjalizuje się w terapii pedagogicznej, technikach szybkiego zapamiętywania i uczenia się oraz w kinezjologii edukacyjnej.