Librus

Oficjalna aplikacja Librus

Kreatywność to stan ducha i umysłu – poznaj zestaw ćwiczeń

W ostatnich latach kreatywność i innowacyjność jest wymieniana, obok krytycznego myślenia, jako jedna z najważniejszych kompetencji XXI w. Współczesny świat stawia wymagania, którym sprostać może tylko osoba kreatywna, czyli myśląca w sposób nietypowy, oryginalny, nowatorski, wykraczający poza schematy. Wobec takich wymagań rozwijanie kreatywności w szkole stało się koniecznością. Jest to bardzo ważne, gdyż tradycyjny model edukacji nie służy rozwijaniu kreatywności u uczniów, a wręcz wpływa na obniżenie twórczego potencjału dzieci.


W 1968 r. NASA, amerykańska agencja kosmiczna, zleciła naukowcom przygotowanie testu na kreatywność, który pomógłby w ocenie i wyborze najbardziej innowacyjnych inżynierów i naukowców do pracy w NASA. Test okazał się sukcesem – był miarodajny, a jednocześnie prosty – wobec czego George Land, twórca tego testu, zastosował go do badania dzieci. Wytypowano 1600 amerykańskich 4 – 5-latków, którym przedstawiono konkretny problem i poproszono o pomysły na jego rozwiązanie. Badano myślenie dywergencyjne – zdolność do wytwarzania niezwykłych, ale trafnych odpowiedzi na standardowe pytania. Okazało się, że aż 98% dzieci to geniusze, czyli prawie wszystkie małe dzieci są w naturalny sposób kreatywne. Po pięciu latach tym samym dzieciom, już 10-letnim, dano do wykonania podobne kreatywne zadanie. Geniuszy było już tylko 30%. Badanie powtórzono po kolejnych 5 latach na 15-latkach. Spadek kreatywności był znaczny – tylko 12% 15-latków uzyskało wynik stawiający ich w grupie geniuszy. Co się stało?

Dzieci poszły do szkoły

10 – 15-latkowie zostali „wessani” przez system edukacji, który odpowiada potrzebom ludzi z zupełnie innych czasów – z przełomu XVIII i XIX wieku, czasów ekonomicznej rewolucji przemysłowej oraz intelektualnego oświecenia. Od tamtej pory aż do dzisiaj ten model edukacji oparty na potrzebach funkcjonuje. Nauka przypomina taśmę produkcyjną: jednakowa wiedza, myślenie liniowe, wymagania i standardy dla wszystkich w określonej grupie wiekowej, a zakończenie pracy to zdanie odpowiednich egzaminów. Nie ma miejsca ani na indywidualność, ani na kreatywność. Sir Ken Robinson, lider w dziedzinie rozwoju kreatywności, mówi o konieczności zmiany obecnego obowiązującego paradygmatu edukacji na taki, który pozwoli na naturalną fascynację światem, myślenie dywergencyjne i pomysłowość, bez ciągłego oceniania, krytykowania i cenzurowania.

Rozwój kreatywności

Jan Koch, w artykule „Metody generowania nowych pomysłów” (Zeszyt naukowy nr 579 Uniwersytetu Szczecińskiego), przedstawia wykres zależności między wiedzą, naturalną kreatywnością, kreatywną sprawnością i ich zmianą wraz z wiekiem.

a_kreatywnosc_LS_graf_2.jpg

Jak można zauważyć, wraz z wiekiem następuje przyrost wiedzy, ale spada naturalna kreatywność. Wypadkowa naturalnej kreatywności i wiedzy to sprawczość kreatywna. Może ona wzrosnąć, jeśli zadbamy o to i będziemy stosowali odpowiednie techniki.

Rozwijanie kreatywności w praktyce

Kreatywność można rozwijać, stosując odpowiednie ćwiczenia, zadania. Można je wprowadzać w trakcie lekcji jako przerywniki lub konkretne zadania wykorzystujące pomysłowość uczniów. Ważne, by były stosowane systematycznie.

a_kreatywnosc_LS_graf.jpg

Ćwiczenia rozgrzewkowe

Odpowiednio przygotowana rozgrzewka twórcza wpływa pozytywnie na umiejętność myślenia dywergencyjnego.

„Inne znaczenia skrótów”

Zadanie polega na tym, żeby wymyślić zupełnie nowe i zabawne znaczenia istniejących skrótów, ale tak, by określały one istotne cechy danej klasy, szkoły. Przykładowe skróty: PCK, ZHP, PKA, PZU, USA, PKP, PKO, BHP, ONZ.

„Jaka może być cena?”

Prosimy uczniów o wymyślenie jak największej liczby odpowiedzi na określone pytania, przy czym odpowiedzi mogą mieć zarówno formę przymiotników, jak i rzeczowników. Przykładowe pytania:
  • Jaka może być cena? ( np. niska, promocyjna, umowna)
  • Jaka może być siatka? (szpiegowska, wędkarska, na zakupy)
  • Jakie mogą być drogi? (kręte, proste, dojścia, życia)
  • Jaka może być góra? (wysoka, pieniędzy, kłopotów)
„Nowe zastosowania” Prosimy uczniów o wymyślenie jak największej liczby niezwykłych zastosowań zwyczajnych przedmiotów:
  • pustych foremek po jajkach,
  • słoików po dżemie,
  • wykałaczek,
  • zakrzywionych gwoździ.

Ćwiczenia usprawniające myślenie pytajne

Myślenie pytajne wiąże się z rozwiązywaniem problemów i rozstrzyganiem pytań, które można określić jako myślenie problemowe.

Wśród zdolności myślenia pytajnego wyróżniamy:
  • zdolność dostrzegania problemów i sytuacji problemowych,
  • zdolność formułowania pytań problemowych,
  • zdolność redefiniowania problemów.
„Dostrzeganie problemów”

Dokończ zdanie: „Dziwi mnie…” na 50 różnych sposobów. Zastanów się, co dziwi Cię w szkole, w domu, w ludziach, w przyrodzie itp. To zadanie może początkowo wydać się czasochłonne, trudne, mozolne, ale mimo to warto wykonać je do końca.

Istotne jest zwrócenie uwagi, że to, co nas dziwi, nie zawsze jest tożsame z tym, czego nie rozumiemy.

„Formułowanie pytań”

Wymyśl, jak najwięcej różnych (standardowych i niebanalnych) pytań do następujących zagadnień:
  • Co jest interesującego w kapuście? Kaloryferze? Króliku? Gąbce?
  • Jakich pytań nikt nie wymyślił jeszcze przed Tobą?
  • Jakie pytania zadałaby zebra, gdyby zobaczyła żubra z Puszczy Białowieskiej?
  • Jakie pytania zechcesz zadać, słysząc zdanie: „I szła tak polną drogą w drogich butach na koturnach”?
„Redefiniowanie problemów”

Stwórz kilka zabawnych, odkrywczych definicji następujących słów: matematyka, deser, ból głowy, elementarz, tramwaj, złodziej, pieniądze, klasówka. Przykład: sen – zbyt krótki proces zakończony dźwiękiem budzika.

Ćwiczenia usprawniające myślenie kombinatoryczne

Kombinowanie to łączenie, kojarzenie różnych pomysłów, rzeczy, idei. Wymaga dużego zasobu wiedzy, zdolności kojarzenia informacji z różnych dziedzin, co w efekcie może prowadzić do tworzenia wartościowych skojarzeń, pomysłów. Co ciekawe – jesteśmy chyba jedynym narodem, który kombinowanie rozumie jako nieuczciwe, podstępne działanie, a kombinator to spryciarz prowadzący nieuczciwe interes. A przecież to bardzo pożądana cecha.

„Najciekawsza historia”

Ułóż jak najciekawszą historię:
  • używając wszystkich wyrazów z zestawu: rekin, biegać, poduszka, zdjęcie, wypożyczyć, ananas, lornetka, fioletowy, szybko, jechać, samochód, strzelać, drapać, publiczny, drzewo lub
  • w której wszystkie słowa zaczynają się na tę samą literę, np. p, z, i lub
  • ze słów zaczynających się na kolejne litery alfabetu (od a do z).
„Wspólne cechy”

Wskaż minimum 10 wspólnych cech, zastosowań itp. dla poniższych par przedmiotów. Zadbaj o to, aby Twoje pomysły były realne:
  • obcęgi i firanki,
  • szpadel i taśma klejąca,
  • mikroskop i nożyczki do paznokci,
  • zapalniczka i żelazko,
  • gitara i samochód.
„Tribondy”

Podaj słowo, które kojarzy się z trzema podanymi wyrazami (np. mikrofalówka – rzeka – dźwięk, odpowiedź: fala):
  • dziewczyna – starzec – cynamon,
  • łza – woda – deszcz,
  • dentysta – stolarz – nafciarz,
  • kret – zaułek – strzał,
  • ceramiczna – grzewcza – gipsowa,
  • samolot – wycieczka – telewizor.

Ćwiczenia usprawniające myślenie transformacyjne

Transformacje to operacje myślenia polegające na przekształcaniu wybranych właściwości jakiegoś przedmiotu, procesu lub stanu rzeczy i osiąganiu w rezultacie nowego zmienionego przedmiotu, procesu czy stanu rzeczy.

„Ulepszanie rzeczy” Podaj jak najwięcej pomysłów w odpowiedzi na pytania:
  • Co byłoby szczęśliwsze, gdyby było większe?
  • Co byłoby mądrzejsze, gdyby było wolniejsze?
  • Co byłoby bardziej twórcze, gdyby było bardziej czerwone?
„Genialny drobiazg” Dzielimy uczniów na 3- lub 4-osobowe zespoły i prosimy, by wymyślili kilka genialnych drobiazgów, które mogłyby uczynić codzienne życie łatwiejszym, przyjemniejszym, lepszym. Jaki genialny drobiazg może spotkać się z powszechnym uznaniem i użyciem?

„Opowiadanie z tytułów”

Rozdajemy każdemu uczniowi po jednym egzemplarzu gazety codziennej lub czasopisma (np. czasopisma plotkarskie) pełne sensacyjnych tytułów. Uczestnicy przeglądają gazety, śledząc tytuły artykułów wydrukowane dużymi literami, a także nagłówki i podtytuły. Zadanie polega na ułożeniu jakiejś sensownej opowieści z samych tytułów lub ich fragmentów. Dopuszczalne jest dopisywanie drobnych uzupełnień oraz przekształceń form gramatycznych tytułów w poszukiwaniu oryginalnej całości. Można rozdać wszystkim tę samą gazetę, by porównać oryginalność, modyfikacje i spostrzegawczość uczestników.

Podsumowując

Przykłady ćwiczeń podane w artykule można wykorzystać na lekcjach przedmiotowych, zajęciach z wychowawcą czy zastępstwach. Najlepsze jednak efekty osiągniemy, gdy na stałe w naszych działaniach zagoszczą zajęcia z kreatywności.

Kreatywność to stan ducha i umysłu. Możemy sobie na nią pozwolić, a wówczas nasza i naszych uczniów pomysłowość zaskoczy wszystkich. Pamiętajmy przy tym o atmosferze radości, optymizmu, dobrych relacjach i poczuciu bezpieczeństwa.





Źródła:
  • Krzysztof J. Szmidt „Trening kreatywności. Podręcznik dla pedagogów, psychologów i trenerów grupowych”;
  • Jan Koch, artykuł „Metody generowania nowych pomysłów”. Zeszyt naukowy nr 579 Uniwersytetu Szczecińskiego.

Urszula Kornas-Krzyżykowska
Nauczyciel dyplomowany z 30-letnim stażem zawodowym, matematyk, edukator, tutor I stopnia, egzaminator egzaminu maturalnego z matematyki, członek Stowarzyszenia Nauczycieli Matematyki. Od kilkunastu lat pracuje jako nauczyciel konsultant ds. nauczania kreatywnego oraz edukacji matematycznej, koordynator programu Zdolni z Pomorza oraz inicjatywy 2015 Rok Matematyki na Pomorzu. Współpracuje ze szkołami wyższymi, prowadząc zajęcia z matematyki, metodyki przedmiotów matematycznych i przyrodniczych, pomiaru dydaktycznego. Dwukrotnie uzyskała nagrodę Marszałka Województwa Pomorskiego oraz nagrodę Pomorskiego Kuratora Oświaty za osiągnięcia zawodowe i zaangażowanie w pracy na rzecz środowiska oświatowego. Nagrodzona w 2017 roku Medalem Komisji Edukacji Narodowej za zasługi dla oświaty.


Najbardziej aktualne artykuły: