Często prowadzę zajęcia dla dzieci z zakresu dobrostanu zwierząt. Dopóki mówimy o tym, jak stworzyć zwierzętom dobre warunki do życia, jest aktywnie i wesoło. Dzieci przekrzykują się z pomysłami i ciekawymi opowiastkami o swoich pupilach. Potem jednak zawsze pojawia się ktoś, kto chce opowiedzieć o bitym psie, wyrzuconym do wody kotku, koniu, który ciągnął za ciężki wóz czy świni wiezionej na rzeź. O ile u części dzieci te tematy wywołują głównie zainteresowanie, chęć wypowiedzenia się, u innych można zauważyć niemal od razu zaburzenie nastroju, lęk, panikę, smutek.

Artykuł jest trzecią częścią cyklu poświęconego edukacji ekologicznej #ekoszkoła.

Rzetelna edukacja ekologiczna

Rzetelna edukacja ekologiczna to niestety duża porcja okrutnych zagadnień – mówimy o krzywdzie i zabijaniu zwierząt, degradacji środowiska, nieodwracalnych zmianach świata. Wśród nauczycieli i wychowawców takie treści budzą duży opór, ponieważ boją się zaszkodzić psychice dziecka zbyt brutalnym przekazem. Rodzice uczniów często również nie życzą sobie tak zwanego straszenia ekologią. Jednocześnie o ekologii, dobrostanie zwierząt i degradacji środowiska trzeba mówić i trzeba uczyć.

Jak to zrobić?

Poniżej przedstawiam moje pomysły na pracę:

• Dokładnie przejrzyj film czy materiał, który chcesz wykorzystać podczas lekcji. Przemyśl możliwe reakcje uczniów, przygotuj się na nie albo zrezygnuj z konkretnego fragmentu.

• Pokazuj świat przyrody w sposób prawdziwy – niedźwiedź to nie miś głaszczący swój żółty brzuszek, jeż nie nosi na grzbiecie wypolerowanego jabłka, a krowa nie uśmiecha się od ucha do ucha podskakując na zielonej łące.

• Zaplanuj podczas lekcji czas na emocje, swobodne wypowiedzi i reakcje. Podczas pracy z młodszymi dziećmi pomóc może ekspresja twórcza, podczas pracy z młodzieżą również formy dyskusyjne. Akceptuj te emocje, nie oceniaj ich.

• W każdym wątku, który poruszasz, stwórz możliwość generowania pomysłów – jak złą, niepożądaną sytuację można zmienić.
  

• Pobudzaj w uczniach wiarę i nadzieję, że ich pomysły i działanie mają sens.

• Inicjuj działania – zbiórkę karmy dla zwierząt ze schroniska, podpisywanie petycji w obronie praw zwierząt, zbiórkę odpadów, sadzenie drzew. W każdym działaniu pokazuj uczniom, jak ono zmienia złą sytuację, o której rozmawialiście.

• Ułatw uczniom włączenie się w działania o większej skali. Wielu z nas nie docenia swoich codziennych małych wyrzeczeń czy działań i ma potrzebę robienia czegoś bardziej widocznego. Znajdź organizację, inicjatywę, akcję, która umożliwia młodym takie właśnie działanie.

• Nie pozwalaj na bierność. Długotrwała bierność w stosunku do spraw, które są dla nas ważne, może pozbawiać siły i poczucia sprawczości. Nawet w sprawach, na które nie mamy całkowitego wpływu, utrzymywanie aktywnej postawy i podejmowanie małych kroków sprzyja dobrostanowi psychologicznemu.

• Zadbaj o zdrowe szkolne ekorutyny – niech uczniowie na co dzień czują, że robią, co mogą, aby zmieniać świat na lepszy. Segregujcie śmieci, oszczędzajcie wodę i prąd, pielęgnujcie szkolny ogród, dokarmiajcie zwierzęta, organizujcie akcje i zbiórki.

• Skoncentruj się tylko na kilku obszarach na raz. Nie uratujecie z dziećmi całego świata. Trzeba zdecydować i wybrać to działanie, które u Was lokalnie jest najpilniejsze. Świadoma koncentracja na jednym lub kilku obszarach oszczędza siły i chroni przed przeciążeniem.

• Pozwól uczniom na jak najczęstszy kontakt z naturą – pielęgnowanie roślin, kontakt ze zwierzętami, obserwację zjawisk przyrodniczych. Takie aktywności relaksują i uspokajają, jednocześnie wzmacniając więź z przyrodą i przeciwdziałając deficytowi natury u dzieci.

• Świętuj z uczniami małe sukcesy, podsumowuj etapy Waszych działań, pokazuj dzieciom, jak dużo już dobrego zrobiły. Pozytywne doświadczenia są bardzo ważne w motywowaniu siebie i byciu inspiracją dla innych.

Zmiany klimatu a nasza psychika

Według naukowców z Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego jeszcze poważniejsze reakcje mogą budzić treści i bombardujące nas zewsząd informacje związane ze zmianami klimatu i zagładą świata. Wśród chronicznych konsekwencji psychologicznych zmiany klimatu wymienia się:

• lęk i depresję,

• uzależnienia,

• zwiększoną liczbę samobójstw,

• zwiększone ryzyko agresji i przemocy,

• nadwyrężenie relacji społecznych,

• przewlekły wielowymiarowy stres i jego konsekwencje,

• utratę osobiście ważnych miejsc, utratę autonomii i poczucia kontroli,

• utratę tożsamości osobistej i zawodowej,

• poczucie bezradności,

• strach, fatalizm, utrata sensu życia i lęk ekologiczny.

Skoro zmiany klimatu i degradacja środowiska naturalnego ciągle postępują – i na takie stany u uczniów musimy być gotowi i wyczuleni.

Psychologowie odnotowują również zupełnie odwrotną reakcję w sprawie zmian klimatu:
denializm klimatyczny (negacjonizm) – zaprzeczanie konsensusowi środowiska naukowego w sprawie zmian klimatu. Na denializm napotkamy nieraz, również w kontaktach z nauczycielami czy rodzicami uczniów.

Być może taki stan nie wywołuje silnych zewnętrznych reakcji emocjonalnych, jednak w długofalowej perspektywie jest chyba jeszcze bardziej groźny – i dla człowieka, i dla klimatu.

Warto przeczytać:

• „Klimatyczne ABC”, lekcja 6

• Bohler Sebastien: „Zachłanny mózg. Jak nienasycony homo sapiens skazuje świat na zagładę” Wydawnictwo Feeria Science 2020

• Jamail Dahr: „Koniec lodu. Jak odnaleźć sens w byciu świadkiem katastrofy klimatycznej”  Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2021

• Naomi Klein: „To zmienia wszystko. Kapitalizm kontra klimat” PWN 2016

• Solnit Rebecca: „Nadzieja w mroku” Wydawnictwo Karakter 2019

Anna Poraj
Magister pedagogiki, liderka III sektora, inicjatorka i realizatorka wielu programów wychowawczych i profilaktycznych adresowanych do dzieci i młodzieży oraz projektów adresowanych do rodziców, nauczycieli, wychowawców, dyrektorów szkół: „Rodzice w szkole”, „Rodzic Zawodowiec-wolontariat pracowniczy w szkole, przedszkolu mojego dziecka”. Przewodnicząca rad rodziców w przedszkolu i szkołach swoich synów. Felietonistka i stały współpracownik „Magazynu Dyrektora Szkoły-Sedno”. Absolwentka Szkoły Trenerów Biznesu Moderator.