Dzieci powinny rosnąć w przekonaniu, że są wspaniałe i wyjątkowe takie, jakie są. Wśród komunikatów, jakie odbierają werbalnie i niewerbalnie powinny dominować te, które sygnalizują miłość, empatię, wsparcie, szacunek dla autonomii i prawa do przeżywania swoich emocji. Postawy rodziców i innych dorosłych z otoczenia dziecka powinny być wzorem do modelowania jego postaw. To zapewni dziecku siłę i mądrość potrzebną do osiągnięcia szczęścia w życiu, a to przecież niezbywalne prawo człowieka. Dlaczego więc tak nie jest? Skąd dzieci (i dorośli) z niskim poczuciem wartości?

Przykładowy przebieg spotkania z rodzicami

Cele: Po zakończonym spotkaniu rodzic:

• wie, że poczucie wartości wpływa na jakość życia człowieka,
• rozumie różnicę pomiędzy poczuciem wartości a samooceną,
• zna przykłady zachowań obniżających poczucie wartości dziecka,
• dysponuje wskazówkami do wzmacniania poczucia wartości swojego dziecka.

Materiały do pobrania

Prezentacja

Karta “Mocne strony mojego dziecka” wraz z literaturą 

1. Początek: Powitanie, rozmowy o sukcesach dzieci.
2. Wstęp: Prośba do rodziców o wypełnienie kart „Mocne strony mojego dziecka” (Karta dla rodziców tutaj; Przykładowa wypełniona karta tutaj).
3. Rozmowa z rodzicami na temat poczucia wartości (można skorzystać z I części załączonej prezentacji: POCZUCIE WARTOŚCI A SAMOOCENA - tutaj)
4. Budowanie Dekalogu Rodzica wzmacniającego poczucie wartości dziecka (Można skorzystać z załączonej II części prezentacji DEKALOG RODZICA: WSPIERANIE POCZUCIA WARTOŚCI DZIECKA. Dobrze jest także przygotować duży arkusz papieru, aby notować propozycję rodziców, a dopiero potem uzupełnić te propozycje o dodatkowe punkty z prezentacji.
5. Zachęcenie rodziców do obejrzenia filmu o poczuciu wartości – tutaj. Trwa 10 min 18 sekund. Można zaprezentować film w całości lub jego fragment, lub przesłać rodzicom do obejrzenia w domu. Zachęcenie do korzystania z literatury tematu (znajduje się na karcie “Mocne strony mojego dziecka).
6. Pożegnanie, rozmowy indywidualne.

Co to jest poczucie własnej watości i dlaczego jest takie ważne

Poczucie wartości to zbiór przekonań na własny temat, także szacunek dla samego siebie. Powinno być niezależne od samooceny. Widoczne w postawie wobec innych osób, w reakcjach na codzienne sytuacje trudne i łatwe. Zmienia się podczas życia człowieka, bywa, że ulega drastycznym zmianom. Wspiera osiąganie sukcesów (chociaż nie jest warunkiem ich osiągania). Bez poczucia wartości dziecku trudno się rozwijać, wyznaczać sobie cele, dążyć do realizacji pragnień i marzeń. Bez poczucia wartości trudno być szczęśliwym. 
Rodzice mają wielki wpływ na poczucie wartości swojego dziecka. Wzmacniają lub osłabiają je każdego dnia. Dziecko chłonąc komunikaty ze strony najbliższych (werbalne i niewerbalne), buduje swoje poczucie wartości. Najważniejsze we wzmacnianiu przekonań  o swojej wartości będzie komunikowanie dziecku, że jest kochane i ważne także wtedy, gdy nie akceptujemy jego wszystkich zachowań. Każdy ma prawo do popełniania błędów. Akceptując to, wspieramy dziecko w radzeniu sobie z wyzwaniami, które stawia świat. Chronimy je także przed nadmiernym przeżywaniem porażek i łączeniem samooceny z poczuciem wartości.

Każdy rodzic chce szczęścia, dobrego życia dla swojego dziecka. Może je wesprzeć, wyposażając w przekonanie, że jest wartościowym człowiekiem zarówno wtedy, gdy odnosi sukcesy, jak i wtedy, gdy coś mu się nie udaje, gdy inni myślą inaczej, gdy popełnia błędy, gdy innym nie podoba się jego zachowanie. Tak więc żeby dziecko czuło się wartościowe, musi być wartością dla swoich najbliższych. Żeby było pewne siebie najpierw musi zyskać pewność, że najważniejsze dla niego osoby są godne zaufania i otwarte na jego potrzeby. Żeby doceniało swoje osiągnięcia, musi przekonywać się każdego dnia, że porażki nie zmieniają stosunku rodziców i najbliższych osób do niego, bo ich miłość pozostaje taka sama. Zawsze.

Jaki wpływ na poczucie własnej wartości może mieć samoocena?

Samoocena – często mylona z poczuciem wartości – jest umiejętnością akceptacji swoich mocnych i słabych stron. Wiem, rozumiem, potrafię… Nie wiem, nie rozumiem, nie potrafię… To obiektywne stwierdzenie faktów, ale nie powinno wpływać na poczucie własnej wartości, które jest związane z osobą, człowiekiem, a nie jego umiejętnościami i wiedzą.

Jeśli rodzic (inny dorosły, nauczyciel) ponawia wobec dziecka komunikaty, porównując je z innymi lub podkreślające jego nieumiejętność radzenia sobie z zadaniami, obniża jego samoocenę. Jeśli zabraknie komunikatów o miłości, szacunku i akceptacji, dziecko zaczyna postrzegać siebie przez oceny innych. Jestem słaby… Do niczego się nie nadaję… Każdy mnie potrafi prześcignąć…  Po co się wysilać, kiedy i tak to jest za trudne…

Wielu rodziców (i nauczycieli) utożsamia poczucie wartości z samooceną i tak budują komunikaty do dziecka:

Jestem z Ciebie dumna, zamiast: Widzę, że jesteś z siebie dumny (zadowolony).

W pierwszej wersji dziecko słyszy, że jego działanie podoba się rodzicowi, więc spełnia jego oczekiwania, a to znaczy, że dziecko jest warte miłości rodzica. W drugim przypadku rodzic komunikuje dziecku, że jest uważnym obserwatorem, empatycznie odbiera radość dziecka, jest przy nim w jego sukcesie.  Podobny mechanizm działa, kiedy pouczamy dziecko:

Powinieneś więcej czasu poświęcać matematyce, zamiast: Masz jakiś plan na poprawę oceny z matematyki?

Tu znowu dziecko słyszy, że to ktoś inny musi przejąć kontrolę nad sytuacją, bo ono na pewno sobie nie poradzi. W drugiej wersji rodzic, szanując autonomię dziecka, pozwala mu znaleźć własne rozwiązanie kłopotu, równocześnie sygnalizując chęć wsparcia. Obserwacje pokazują, że wielu dorosłych traktuje pouczanie jako najistotniejszy element wychowania, nieświadomie wpływając na obniżenie poczucia wartości. Dziecko nabywa przekonania, że wartość człowieka zależy od jego wiedzy, umiejętności, talentów. Coraz częściej porównuje się z innymi. Jego zaufanie do dorosłych spada. To może powodować coraz trudniejsze zachowania i prowadzić do wewnętrznej destrukcji. 

Zachowania rodziców, które przyczyniają się do niskiego poczucia wartości

1. Zaprzeczanie emocjom, potrzebom i faktom - nie histeryzuj; Przesadzasz. Jutro będzie lepiej. Nie ma powodu do płaczu. O co znowu chodzi? Sama jesteś temu winna. No widzisz co zrobiłeś? Gdybyś nie pyskował, to bym nie musiał krzyczeć na Ciebie. Takie komunikaty szkodzą, ponieważ dziecko nie potrafi poddać w wątpliwość sposobu okazywania uczuć przez rodzica, wątpi zawsze w swój osąd sytuacji. To nie rodzic źle postępuje, ale to dziecko jest winne, że rodzic tak postępuje. Lojalność dziecka wobec rodzica jest ogromna. Będzie się nieustająco starać zasłużyć na miłość rodzica. Czasem przez wiele lat.
2. Wychowanie bez stawiania granic - zgadzanie się na każde zachowanie dziecka także nie jest korzystne. Ma miejsce, kiedy krzyczy i biega w restauracji i w centrum handlowym. Jest agresywne wobec dzieci na placu zabaw. Chce i próbuje piwa ze szklanki rodzica. Kładzie się spać, kiedy chce. Godzinami siedzi przed telewizorem lub komputerem. Starsze wraca, kiedy chce. Rodzic tłumaczy wszystkie zachowania dziecka – np. kłamiąc w szkole na temat nieobecności syna czy córki na lekcjach. Przykłady można mnożyć, ale mają jedną wspólną cechę: dziecko nie zna granic. Tymczasem jasne ich wyznaczanie daje dziecku poczucie bezpieczeństwa. To komunikat ze strony rodziców (nauczycieli), że w sytuacji, gdy ono nie rozumie zagrożenia, dorosły go wesprze. Brak granic, ograniczeń, to pozostawienie dziecka na szerokich wodach życia bez kamizelki ratunkowej.
3. Warunkowanie miłości - mogłaś to zrobić lepiej. Twój brat w Twoim wieku już świetnie pływał. Myślałam, że wygrasz ten konkurs, a Ty zdobyłeś tylko trzecie miejsce… Dziecko wzrasta w przekonaniu, że inni są bardziej warci miłości niż ono, więc jest bezwartościowe. Będzie starało się zasłużyć na miłość najpierw rodziców, potem innych. Nie będą ważne jego potrzeby, ale akceptacja innych. Bez poczucia granic tego zachowania. Zrobi wszystko, by inni je zaakceptowali i nigdy nie uwierzy, że jest kochane i ważne takie, jakie jest.
4. Komunikacja autorytarna - zostaw! Nie ruszaj! Ile razy mam Ci powtarzać? Zabieraj się do zadań! Lekcje zrobione? Znowu coś chcesz? Nie widzisz, że jestem zmęczona? Mógłbyś docenić to, co dla Ciebie robię… Wieczne kłopoty z Tobą… Dziecko jest nieustająco poddawane presji nakazów, zakazów i deprymujących stwierdzeń. Nikt nie pyta go o zdanie, o jego samopoczucie, nie szanuje jego autonomii, ale decyzje podejmowane są za nie. To prowadzi do ugruntowania przekonania, że jest zbyt słabe (dzieci często mówią: głupie), żeby sobie poradzić. Taki sposób komunikowania może je doprowadzić do przekonania, że jest utrudnieniem dla rodziców, że stanowi ciężar, którego oni nie chcą. Od takiego myślenia już bardzo blisko do dramatycznych wręcz konsekwencji.

Niskie poczucie wartości u dziecka

Dzieci z niskim poczuciem wartości są bardzo krytyczne wobec siebie, żyją w przekonaniu, że nie są wystarczająco dobre, by zasłużyć na szacunek, miłość, sukces. Wycofują się, nie zabierają głosu w dyskusji, wstydzą się swojego zdania, nieustannie przepraszają. Inni są przez nie postrzegani jako idealni, silni, pełni talentów i możliwości. Łatwo poddają się presji, wchodzą w rolę ofiary z przekonaniem, że na nic innego nie zasługują. Nie potrafią odmówić, sprzeciwić się, gdy ktoś narusza ich granice. Często przestają wierzyć w pozytywne komunikaty, przekonane, że nie są warte miłości, niszczą związki. Myślą negatywnie, nie wierzą w możliwość sukcesu, wszędzie wietrzą porażkę i przyjmują ją jako potwierdzenie swoich przekonań. Zrezygnowane, smutne, stają się bardziej podatne na depresję.

Dekalog dla rodzica: Wspieranie poczucia wartości dziecka

1. Kochaj pomimo.
2. Komunikuj o swojej bezwarunkowej miłości.
3. Doceniaj wysiłki, ale nie chwal ponad miarę.
4. Pozwól na wyrażanie emocji i nazywaj swoje.
5. Nie porównuj.
6. Bądź uważny.
7. Akceptuj.
8. Pozwól podejmować decyzje.
9. Szanuj wybory .
10. Pogódź się z tym, że są rzeczy, na które nie masz wpływu.

Czytaj również
Wywiadówka na 6 – Rozwijamy współpracę z rodzicami
Wywiadówka na 6 – Jak rozmawiać z rodzicami o motywowaniu dzieci



Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.