Kompetencje coachingowe przydatne dla nauczyciela

W Polsce definicja coachingu jest rozumiana wielowątkowo. Jedni coaching definiują jako proces, który pomaga indywidualnym osobom lub zespołom w osiąganiu celów. Dzięki temu procesowi klient potrafi podejmować trafniejsze decyzje i w pełni korzystać ze swoich umiejętności. Inni definiują coaching jako pewną umiejętność, dzięki której wspieramy innych w rozwoju, opierając się na prowadzeniu empatycznego i ważnego, ale też profesjonalnego dialogu (za Dorotą Szczepan-Jakubowską). Na podstawie takiej definicji można powiedzieć, że coaching to budowanie relacji, które przecież są bardzo ważne w procesie edukacji. Jakie więc umiejętności coachingowe można wykorzystać w szkole do budowania relacji nauczyciel-uczeń? 

Relacja coachingowa

Kompetencja to połączenie wiedzy, umiejętności i postawy. Osoba kompetentna posiada określone zdolności oraz umiejętności do wykonywania pewnych czynności. W naszym przypadku do aktywnego budowania relacji z uczniem. Skoro mówimy, że w coachingu bardzo ważna jest relacja, to warto przyjrzeć się sobie i swoim relacjom. Możemy to zrobić, zadając sobie następujące pytania:
  1. Co to dla mnie znaczy, że mam dobrą relację z uczniem? Co to jest za relacja? Po czym poznam taką relacje? Jak ona ma wyglądać? Jakie relacje chcę tworzyć z moimi uczniami?
  2. Jakie teraz tworzę relacje z uczniami? Wyobraź sobie, że jesteś uczniem – co powiedziałby Twój uczeń na temat Waszej relacji? Jakiej relacji potrzebuje uczeń, który ma trudności edukacyjne bądź wychowawcze?
  3. Co możesz zrobić, aby Twoje relacje wyglądały tak, jak Ty tego chcesz? Jakie konkretne pomysły masz na to? Jakie widzisz rozwiązania? Co lub kto może Ci pomóc w tej zmianie?
  4. Co konkretnie zrobisz, żeby mieć taką relację, jak chcesz (pamiętaj, aby Twoje pomysły były w Twoim polu wpływu i ich wprowadzenie zależało tylko od Ciebie)? Pomyśl, zapisz kolejne kroki. Wybierz krok pierwszy, drugi, trzeci itd. Od kiedy zaczniesz wprowadzać poszczególne kroki w życie? Zapisz konkretne daty.
Zadawanie sobie powyższych pytań, udzielenie na nie odpowiedzi (zachęcam, aby to robić na piśmie) oraz refleksja nad nimi jest nazywana autocoachingiem.

Model GROW jako narzędzia coachingowe

Całe zadanie zostało oparte na modelu GROW, dość często stosowanym narzędziu prowadzenia rozmowy. Model GROW składa się z czterech kroków i zawiera następujące elementy:
  1. Goal (cel) – to obraz stanu pożądanego, do którego chcemy zmierzać, który chcemy osiągnąć.
  2. Reality (rzeczywistość) – to diagnoza aktualnej sytuacji. Jak to jest teraz, jak wygląda obecna sytuacja?
  3. Options (opcje) – to etap generowania możliwych rozwiązań, które doprowadzą nas do realizacji celu. Tutaj mówimy o pomysłach, sposobach, krokach. Im bardziej konkretnie tym lepiej. Warto też, aby po tzw. „burzy mózgów” ocenić, które z rozwiązań należą do mojego zakresu wpływu, czyli ich wprowadzenie i realizowanie zależy tylko ode mnie, a także które uważam w tym momencie za realne do wprowadzenia.

  4. Will (wola, działanie) – to określenie jak najbardziej konkretnego planu działań. Stąd pytania o pierwszy, drugi, trzeci i następny krok oraz o konkretne terminy realizacji.
Jeśli chcesz wykonać powyższe ćwiczenie, możesz skorzystać z załącznika 1.

Zasady relacji coachingowej

Każda relacja coachingowa oparta jest na pewnych zasadach. Ewelina Włodarczyk wskazuje te, które mogą być podstawą dobrej relacji, a które można, a nawet trzeba wprowadzać do szkół.

1. Zaufanie i poufność jako podstawa rozmowy z uczniem i to nie tylko w trudnej, osobistej dla niego sprawie. Tylko wówczas, kiedy uczeń będzie miał pewność, że to o czym mówi, zostanie między nim a nauczycielem, pozwoli mu poczuć się bezpiecznie i otwarcie mówić o trudnościach.
2. Akceptacja i szacunek – akceptacja ucznia takim, jakim on jest, wraz z jego innością czy odmiennością. To podtrzymywanie się od „naprawiania” ucznia według swoich własnych pomysłów i celów. Pamiętajmy, że w coachingu to klient realizuje swój cel, na coach poprzez rozmowę, umiejętne zadawanie pytań, pomaga mu dojść do celu.
3. Relacja coachingowa opiera się na kontrakcie – obie strony najpierw omawiają, a potem zapisują warunki współpracy. Kontrakt jako rodzaj pewnego układu współtworzą obie strony, a więc uczniowie i nauczyciel. Nie może on być narzucony np. przez nauczyciela. W kontrakcie ustalamy z uczniami, jakie zachowania są akceptowalne, a jakie nie. Warto pamiętać, aby reguły współpracy były:
  • jasne,
  • nie budziły żadnych wątpliwości,
  • czytelne dla wszystkich,
  • jednoznaczne – wszyscy interpretują je tak samo.
W kontrakcie używamy zawsze języka pozytywnego, czyli co chcemy, jak chcemy, a nie czego nie chcemy. Przykład pozytywnie sformułowanych zasad znajduje się w załączniku 2.

Kontrakt nie może być za bardzo rozbudowany. Im młodsze dzieci, tym mniej zasad. W klasach młodszych warto ustalić do 4, a klasach starszych do 8 zasad. Kontrakt to nie napis wyryty na kamiennych tablicach – to żywa struktura, więc jeśli coś nie działa, co zostało w nim zapisane, to należy to przedyskutować z uczniami i zmienić. Ustalanie zasad współpracy warto robić wtedy, kiedy rozpoczynamy pracę z nową grupą (klasą), czyli na początku roku szkolnego albo po semestrze. Okazją może też być paradoksalnie jakieś trudne doświadczenie, przez które przeszła klasa. Wówczas ustalamy zasady po to, żeby ta sytuacja już się nie powtórzyła. Kiedy wypracowujemy z klasą kontrakt, warto zadać uczniom następujące pytania:
  • Jak chcesz być traktowany w klasie?
  • Czego nie mogą robić inni uczniowie w klasie, żebyś Ty się dobrze w niej czuł? (za Jackiem Pyżalskim).
Ważne, żeby reguły były atrakcyjnie zapisane i wyeksponowane w widocznym miejscu oraz aby każdy uczeń się pod nimi podpisał jako wyraz zgody na ich przestrzeganie (nauczyciel też). Oczywiste jest, że nauczyciel musi przypominać o tych regułach tak często, jak to konieczne i nie oczekiwać, że skoro już to jest zapisane i ustalone, to będzie za każdym razem i zawsze przestrzegane przez uczniów. Te reguły są też właśnie po to, żeby nauczyciel mógł się do nich odnosić wtedy, kiedy są przekraczane. Np. kiedy nauczyciel słyszy, że uczniowie mówią do siebie głupie teksty, obrażają się czy wyśmiewają, to można powiedzieć: „Pamiętacie, jak ustalaliśmy nasze zasady dobrej współpracy? Wówczas wielu z Was mówiło, że nie chce, żeby inni mówili do Was przykre słowa, bo wtedy źle się czujecie. Tutaj mamy zapisaną taką regułę, że mówimy do siebie z szacunkiem. Słyszę, że coraz częściej ta reguła jest łamana i zastanawiam się, co się dzieje?”.

a_coaching_LS_graf.jpg

4. Aktywna współpraca – na ile moi uczniowie mają wpływ na to, czego i ile się uczą? Kto jest odpowiedzialny za edukację mojego ucznia – ja, rodzic, a może on sam? Jaki wpływ mają uczniowie na kształt swojej nauki? W coachingu to na kliencie spoczywa odpowiedzialność za to, czy podejmie się czy też nie realizacji zaplanowanych działań. Stąd moje pytania o odpowiedzialność za naukę. Im więcej odpowiedzialności za naukę przejmuje nauczyciel czy rodzic, tym mniej jej zostaje dla ucznia. Dlatego też warto się zastanowić, na ile ja pozwalam moim uczniom poczuć tą odpowiedzialność za swoją edukację. To są pytania do ucznia np. w rozmowie indywidualnej:
  • Jaką chcesz otrzymać ocenę z mojego przedmiotu na semestr, koniec roku? (cel).
  • Co zrobisz, żeby tak się stało? Jakie podejmiesz działania? (działania, możliwości).
  • W czym ja mogę Ci pomóc? Czego potrzebujesz, aby tak się stało?
  • Co Ci może przeszkodzić? Jak możesz temu zaradzić?
  • Co zrobisz dziś, jutro, pojutrze jako pierwsze, drugie itp.? Jak może wyglądać Twój plan pracy? (planowanie).
5. Nauczyciel wierzy, ma przekonanie, że każdy uczeń ma zasoby i na nich opiera swoją pracę. Jeśli trudno nam zauważyć zasoby u konkretnego ucznia, to polecam książkę „Wszystkie dzieci zdolne” G. Hunter i U. Hauser. Kiedy mamy w głowie pozytywny wizerunek ucznia, skutkuje to u niego większą motywacją, zaangażowaniem i aktywnością na lekcji. Zainteresowanych nauczycieli odsyłam do zapoznania się z eksperymentem Rosenthala, w którym naukowiec podaje dowody na to jak nasz sposób myślenia o uczniu wpływa na nasz kontakt z nim, w tym edukacyjny.

6. Ostatnią rzeczą jest minimalizowanie doradztwa, które jest zaliczane do blokad w komunikacji i budowaniu relacji. Jest wiele prawdy w znanym powiedzeniu, że „dobrymi radami jest piekło wybrukowane”. Kiedy dajemy radę czy sugerujemy rozwiązanie, tak naprawdę mówimy nie wprost „Ja wiem lepiej. Ty nie masz wystarczająco zdolności, zasobów, ujemności, żeby rozwiązać problem”. Ponadto rady tak naprawdę zniechęcają do poszukiwania samodzielnych rozwiązań. Zamiast radzenia, warto pytać ucznia o jego refleksje i sposoby rozwiązania sytuacji (patrz model GROW).

Relacja coachingowa to komunikacja z uczniem, dlatego nieskuteczne są też inne blokady komunikacyjne jak:
  • pouczanie,
  • ocenianie, krytykowanie,
  • uspokajanie, okazywanie współczucia,
  • moralizowanie, wygłaszanie kazań,
  • rozkazywanie czy nakazywanie,
  • groźby itp.
Zainteresowanych nauczycieli odsyłam do zapoznania się z 12 barierami w komunikacji Thomasa Gordona.

Poza budowaniem relacji, w coachingu bardzo ważne jest prowadzenie dialogu w oparciu o zadawanie pytań oraz udzielanie konstruktywnej informacji zwrotnej. Cenne jest też uważne słuchanie, bo jak mówił Sokrates, „Natura dała nam dwoje oczu i dwoje uszu, ale tylko jeden język po to, abyśmy więcej patrzyli i słuchali, niż mówili.” O umiejętności słuchania i prowadzenia dialogu napiszę w kolejnym artykule. Więcej o umiejętności słuchania i prowadzenia dialogu w kolejnym artykule "Kompetencje coachingowe – jak rozmawiać z uczniem”.




Literatura:
  • Materiały własne ze szkoleń i studiów podyplomowych.
  • Kompetencje coachingowe nauczyciela. L. Kupaj, wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2014 .


Marzena Jasińska
Trener, dyplomowany coach, doradca rodzinny. Od lat wspiera rodziców w konsultacjach indywidualnych oraz warsztatach psychoedukacyjnych. Swoją pracę opiera na filozofii Jespera Juula, założeniach Rodzicielstwa Bliskości oraz Porozumienia Bez Przemocy. Specjalizuje się w zakresie neurodydaktyki oraz uczenia się uczniów. Ekspert rozwoju osobistego, komunikacji, negocjacji. W swojej pracy zajmuje się także tematyką mediacji szkolnych, procesów grupowych, zarządzania zmianą w organizacji i zarządzania zespołem. Prywatnie mama dwóch dorosłych synów.


Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:

Najbardziej aktualne artykuły: