Wielu nauczycieli chciałoby mieć współpracujących uczniów, co znacznie ułatwiłoby proces edukacji. Duża część z nas mówi „ja się staram, tak bardzo chcę mu pomóc, a on odmawia współpracy”. Czym więc jest współpraca i dlaczego uczniowie nie współpracują z nauczycielami?

W Wikipedii czytamy, że współpraca to zarówno zdolność, jak i umiejętność do tworzenia więzi i współdziałania z innymi ludźmi. To również kompetencja emocjonalna, która warunkuje dobre relacje. Sam termin „wpół-praca” oznacza pracę, którą wykonujemy wspólnie z kimś np. nauczyciela z uczniem. Mówi się, że dobra współpraca jest kluczem do sukcesu zarówno ucznia, jak i nauczyciela. Podstawą dobrej współpracy jest tzw. poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego, ponieważ dopiero kiedy uczeń czuje się bezpiecznie, jego mózg odpuszcza sobie reakcje walki, ucieczki czy zastygania, a kieruje się w stronę relacji. Warto pamiętać, że za budowanie relacji nauczyciel-uczeń, za ich jakość oraz atmosferę zawsze odpowiada dorosły. Jak pisze Jesper Juul, to po stronie nauczyciela jest 100% odpowiedzialności, ponieważ uczeń z uwagi na swój niedojrzały jeszcze układ nerwowy i niedostateczne kompetencje, nie jest w stanie wziąć tej odpowiedzialności na siebie.

Współpraca to zaproszenie

Żaden człowiek nie jest w stanie zmusić drugiego do współpracy. Dlatego nauczyciel może jedynie do niej ucznia zapraszać. Jak każde zaproszenie, również i to zakłada możliwość odmowy. Jak mówi Małgorzata Stańczyk, ta odmowa to nie jest informacja o nauczycielu, o tym, że coś zrobił źle, ale jest to informacja o uczniu, o jego niezaspokojonych potrzebach, przeżywanych emocjach. Dlatego kiedy uczeń odmawia nam współpracy, warto się zastanowić, co takiego kryje się pod odmową, o co uczeń chce zadbać.

Odmowa jako informacja o niezaspokojonych potrzebach

Zwykle odmowa współpracy wynika z nieliczenia się z potrzebami ucznia. Najczęściej uczeń odmawia, ponieważ:

• Chce zadbać o swoją potrzebę decydowania, anonimowości i niezależności. To podstawowa potrzeba, która daje o sobie znać bardzo wcześnie, bo już w wieku 2-3 lat. Dziecko chce wiele rzeczy robić samo, po swojemu i właśnie odmawia współpracy, a raczej naszej pomocy. Kiedy uczeń odmawia, to tą odmową udowadnia sobie, że to on decyduje i że ma wpływ na swoje decyzje. To dlatego współpraca oznacza dobrowolność ze strony ucznia, ale i nauczyciela.
• Chce zaspokoić swoją potrzebę czucia się ważnym i uwzględnionym. Kiedy uczeń ma poczucie, że jest nieszanowany i nietraktowany z godnością, nie będzie chciał z nami współpracować. Współpraca oparta na relacji zakłada przekonanie, że obie strony, nauczyciel i uczeń, są równie ważne i każdej z nich należy się szacunek, pomimo różnicy wieku, ale i też różnej odpowiedzialności.

Jak pisałam na wstępie, współpraca to kompetencja, umiejętność, której uczniowie muszą się dopiero nauczyć. To dlatego niektórzy uczniowie, szczególnie ci młodsi, mogą być po prostu rozwojowo jeszcze nie gotowi na podjęcie współpracy. W takim przypadku niezwykle istotna jest postawa nauczyciela, to jak on swoim zachowaniem w relacji z uczniem pokazuje, co to znaczy współpraca. W myśl zasady „słowa pouczają, czyny pociągają”.

Współpraca to nie wykonywanie poleceń

Wielu z nas ma takie przekonanie, że jak powie uczniowi jakieś polecenie, to on je ma wykonać, a jak tego nie zrobi, to znaczy, że nie współpracuje. Kiedy chcę, żeby uczeń wykonywał moje polecenia bez zbędnej zwłoki, niemal natychmiast, to raczej oczekuję od niego posłuszeństwa i podporządkowania się, a nie współpracy. Ta ostatnia zakłada dialog w atmosferze szacunku, wzajemnego widzenia i słyszenia siebie. Kiedy się nad tym zastanowimy, to raczej nie chcemy, aby uczniowie byli w przyszłości podporządkowanymi i posłusznymi dorosłymi. To pułapka, w którą łatwo wpaść i prowadzi do złego zakończenia. Dlatego kiedy uczeń nie chce wykonywać mojego polecenia, to warto się zastanowić, co się pod tym kryje, co jest pod tzw. powierzchnią, i podjąć z nim rozmowę, co jest tego powodem i co trzeba by było zrobić, żeby nasza prośba czy polecenie zostało przez ucznia uwzględnione. Pomocne mogą być pytania:

• O co mi tak naprawdę chodzi? Co jest dla mnie ważne? O co chcę zadbać dla siebie, a co chcę zadbać dla ucznia?
• O co chodzi uczniowi? Co chce mi pokazać swoją odmową? Czego ja może nie widzę? Może polecenie jest niezrozumiałe, a uczeń nie chce się do tego przyznać, bo boi się, że straci twarz? A może jest za trudne do wykonania czy też uczeń odebrał je jak naruszające jego godność?

Co może zachęcić ucznia do współpracy

Warunkiem współpracy jest jej dobrowolność. Dlatego kiedy chcemy zachęcić ucznia, żeby z nami współpracował, pomocna może być indywidualna rozmowa, w której jesteśmy nastawieni na słuchanie i uwzględnianie perspektywy ucznia bez oceniania, krytykowania czy zdziwienia.

To, co pomaga, to nasze zaciekawienie, z którym pytamy:

• Co się dzieje? Jaka jest Twoja perspektywa? Co Ty o tym myślisz? Jak Ci z tym jest? – tzw. diagnoza problemu.
• Jak chciałbyś, żeby było? W czym ja mogę Ci pomóc? Co Ty sam chcesz, możesz zrobić w tej kwestii? – pytania o cel.
• Co zrobisz? Jakie chcesz podjąć zobowiązania? Jak widzisz moją rolę jako nauczyciela- mentora? – pytania o działania.
• Jakie widzisz zagrożenia? Co może ci przeszkodzić?
• Jakie widzisz korzyści z tej współpracy? Co będzie dla Ciebie sukcesem?
• Co się stanie, jaki będzie dalszy przebieg zdarzeń, jeśli z tej współpracy nic nie wyjdzie i czy uczeń ma na to zgodę? – pytania o konsekwencje.

Dobra współpraca z uczniem opiera się więc na dialogu, w którym uczeń czuje, że jest traktowany podmiotowo, a nauczyciel widzi w nim osobę, człowieka, a nie tylko ucznia, który jest elementem szkolnego systemu.

Dobra współpraca jest oparta na relacji, w której każdy jest traktowany z szacunkiem i z równą godnością. Pamiętajmy, że współpraca będzie efektywna tylko wtedy, kiedy będziemy do niej zapraszać ucznia. Nie da się zmusić nikogo do współpracy. Im więcej w relacji uczeń- nauczyciel będzie kontroli, nakazów, rozkazów, pomijania perspektywy ucznia, tym mamy mniejsze szanse na współpracę. Dobry kontakt z uczniem to podstawa dobrej współpracy.




Literatura:

• Kurs on line Zbuduj współpracę ze swoim dzieckiem. Małgorzata Stańczyk, dostęp lipiec 2019.
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Wsp%C3%B3%C5%82praca dostęp 28.04.2021

Marzena Jasińska
Trener, dyplomowany coach, doradca rodzinny. Od lat wspiera rodziców w konsultacjach indywidualnych oraz warsztatach psychoedukacyjnych. Swoją pracę opiera na filozofii Jespera Juula, założeniach Rodzicielstwa Bliskości oraz Porozumienia Bez Przemocy. Specjalizuje się w zakresie neurodydaktyki oraz uczenia się uczniów. Ekspert rozwoju osobistego, komunikacji, negocjacji. W swojej pracy zajmuje się także tematyką mediacji szkolnych, procesów grupowych, zarządzania zmianą w organizacji i zarządzania zespołem. Prywatnie mama dwóch dorosłych synów.