Tutoring rówieśniczy zwiększa liczbę powiązań między uczniami - tak pokazują wynik badań nad programami takimi jak Link Crew, który został opisany w poniższym tekście. W długotrwałej perspektywie zabezpiecza to przed przemocą rówieśniczą, a doraźnie pozwala uczniom radzić sobie w momentach kryzysowych, jak rozpoczęcie nauki w nowej szkole lub inne momenty przejściowe.

Artykuł jest dziewiątą częścią cyklu merytorycznych materiałów dla dyrektorów i nauczycieli #tutoring rówieśniczy. W ramach cyklu autorka zwraca uwagę na rozwój nastolatków na wczesnym etapie dorastania, przedstawia sposoby ich wspierania, patrzy na ten czas również z perspektywy kryjącego się w nim potencjału. W artykułach są przedstawione konkretne propozycje działania oraz autorski program tutoringu rówieśniczego.

Rytuał przejścia w życiu społeczności

Rytuały przejścia to podzielane przez jakąś społeczność zwyczaje, tradycje, które towarzyszą przechodzeniu z jednego stanu do drugiego. Przykładów takich rytuałów możemy szukać w opracowaniach antropologicznych, opisujących życie społeczności plemiennych, ale też wokół siebie. Rytuałem przejście jest ślub i wesele, pogrzeb, absolutorium. Zmienia się sytuacja danej osoby – ze stanu wolnego przechodzi w małżeński, kończy studia – i towarzyszy jej w tym społeczność. Tam, gdzie brakuje oficjalnego rytuału, ludzie wymyślają własne. Przykładem może być impreza zorganizowana w miejscu pracy dla pracownika przechodzącego na emeryturę. Dlaczego tak się dzieje? Bo rytuał pomaga mierzyć się z trudnymi, stresującymi chwilami. Daje poczucie, że podjęliśmy dobre decyzje albo przynajmniej tworzy poczucie bezpieczeństwa wynikające z tego, że w sytuacji przejścia nie jesteśmy sami. A i społeczność potrzebuje rytuału. Witanie na przykład nowicjuszy poprzez różne próby i wyzwania pokazuje, kto ma jakie miejsce w hierarchii, ale też pozwala rozładować energię i emocje.

Jest to jedna z interpretacji zjawiska fali w różnych instytucjach. Pozostawiona bez rytuału społeczność (np. szkolna) wita nowicjusza w sposób mocny i okrutny, bo energia związana z gwałtowaną zmianą sytuacji nie została zagospodarowana. (Oczywiście nie jest to interpretacja jedyna. Nowy uczeń w szkole dla wielu to po prostu kolejna okazja do zachowań agresywnych.)

Tutoring w momentach przejściowych

Z badań Adrianny Sarnat-Ciastko, które obejmowały 316 polskich szkół stosujących metodę tutoringu wynika, że jednym z celów było wsparcie ucznia w okresie adolescencji – przeprowadzanie przez okres dojrzewania, który nazywany jest rytuałem przejścia z dzieciństwa do dorosłości.

W szkołach, w których wykorzystywana jest w pracy dydaktycznej i wychowawczej metoda tutoringu, jednym z zadań tutora jest towarzyszenie uczniowi w momentach przejściowych.

Przykładem są działające we Wrocławiu i Częstochowie Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie prowadzone przez Towarzystwo Edukacji Otwartej. Szkoły te działają w oparciu o autorską koncepcję, program opiekuńczo-wychowawczy szkoły realizowany jest metodą tutorską. Każdy uczeń wybiera spośród nauczycieli swojego tutora, z którym planuje własny rozwój. W szkołach tych tutor skupia się na początku na towarzyszeniu uczniowi czy uczennicy w poznawaniu szkoły, jej zasad i w podejmowaniu decyzji, co do drogi rozwoju.

Rytuałem przejścia staje się w tej szkole moment wyboru tutora i rozpoczęcie z nim pracy, wspólne poznawanie szkoły i jej zasad.

Tutoring rówieśniczy zamiast rytuału przejścia. Historia pewnej szkoły

Odkąd Summit High School w Kalifornii przystąpiła do programu Link Crew, liczba uczniów, którzy nie ukończyli pierwszej klasy liceum, spadła o prawie 40 procent. Więcej uczniów i uczennic kończy też szkołę i zdaje z sukcesem egzaminy na studia. Dyrekcja cieszy się, bo szkoła ma teraz opinię bardziej przyjaznej, a przy okazji oszczędza pieniądze wydawane dotąd na kursy wyrównawcze i szkoły letnie dla uczniów, którzy są zagrożeni brakiem promocji do kolejnej klasy.
Program Link Crew działa w 5000 szkół w USA i Kanadzie. Polega na przygotowywaniu osób ze starszych klas do towarzyszenia i pomagania uczniom i uczennicom zaczynającym naukę w liceach, a także na koordynowaniu tej pomocy. Działania starszaków są następujące:

• oprowadzenie po szkole,
• objaśnienie planu lekcji,
• pomoc w wybieraniu zajęć,
• w poruszaniu się w systemie komputerowym,
• opowiadanie ciekawostek o szkole i jej zwyczajach,
• a nawet takie gesty jak przybicie piątki podczas przerwy.

Nowi uczniowie poprzez uczestnictwo w programie nawiązują wspierające relacje ze starszymi, a także otwierają się na innych uczniów i uczennice, bo pokonują nieśmiałość lub lęk przed nowym miejscem.

Uczniowie z Summit High School podkreślają, że nie z każdą sprawą zwrócą się do nauczyciela czy rodzica. Dotarłam do wypowiedzi jednego z nich, Melvina, który stwierdził, że nie chciał mówić rodzicom o swoich trudnościach w szkole. Bał się, że straci w ich oczach, chciał wyglądać na dorosłego, próbował poradzić sobie sam, ale trudności go przerastały. W swoim szkolnym przewodniku, Patricku, znalazł dokładnie takie wsparcie, jakiego potrzebował. „Jest nastolatkiem takim, jak ja – powiedział Melvin – on mnie zrozumie".

Kto zna szkołę lepiej niż starszy kolega?

Skuteczność programów takich jak Link Crew wskazuje, że tutoring rówieśniczy, czyli forma tutoringu, w której osoby nie będące profesjonalistami i podobne do siebie uczą się wzajemnie, a działalność ta jest celowa i zorganizowana, świetnie się sprawdza w szkolnych momentach przejściowych. Starszy kolega czy koleżanka wprowadza do szkolnej społeczności, staje się mentorem, co nie tylko daje oparcie nowicjuszowi, ale też podnosi samoocenę tutora.






Bibliografia:

• Gewertz C., Peers Help 9th Graders Survive Critical Year, „Education Digest”, 2018, tom 83 nr 7.
• Sarnat-Ciastko A., Peer tutoring – czyli w jaki sposób w brytyjskim systemie edukacji zachęca się uczniów do wolontariatu?, w: Praca socjalna aktywnym instrumentem polityki społecznej – od wolontariatu do zatrudnienia, red. M. Mirowska, Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2012.
• Sarnat-Ciastko A., Tutoring w polskiej szkole, Difin, Warszawa 2015.

Sylwia Jaskulska
Prof. UAM dr hab., pedagożka, pracuje na stanowisku profesora w Laboratorium Pedagogiki Szkolnej na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autorka, współautorka i współredaktorka kilku książek o szkole (np. S. Jaskulska, Ocena zachowania w doświadczeniach gimnazjalistów, S. Jaskulska, Rytuał przejścia. Młodzież szkolna na progu edukacyjnym, M. Dudzikowa, S. Jaskulska (red.), Twierdza. Szkoła w metaforze militarnej. Co w zamian?) i kilkudziesięciu innych tekstów. Członkini Uniwersyteckiego Ośrodka Koordynacyjno-Programowego Kształcenia Nauczycieli. Zastępczyni redaktor naczelnej „Rocznika Pedagogicznego”. Honorowa Ambasadorka oddolnej ogólnopolskiej inicjatywy edukacyjnej Rok Relacji w Edukacji. Doświadczenia naukowe zdobywa i pogłębia poprzez udział w ogólnopolskich i międzynarodowych projektach i współpracując z zagranicznymi ośrodkami uniwersyteckimi. Pasjonatka dramy edukacyjnej.
https://www.facebook.com/sylwia.jaskulska.spotkania.edukacyjne