Jąkanie jest zaburzeniem płynności mowy, które może być wywoływane przez wiele czynników. Dotyczy powtarzania głosek, całych słów lub części zdań, co niejednokrotnie wpływa na komunikację z otoczeniem. Często towarzyszą temu ruchy mimowolne lub tiki. Dzieci jąkające się potrzebują wsparcia i zrozumienia, a przede wszystkim terapii.

Rodzaje jąkania u dzieci

Jąkanie wynika z zakłóceń koordynacji ruchowej aparatu fonacyjnego, artykulacyjnego oraz oddechowego. Na skutek zaburzeń w sferze oddechowej dziecko bierze płytki, krótki wdech, a mówi na wydechu resztką powietrza. Z kolei zaburzenia w obrębie fonacji przejawiają się przerwami w wydobywaniu głosu. Rodzaje jąkania wyznacza zasadniczo stopień nasilenia dolegliwości. Można mówić o jąkaniu:

• Łagodnym – u dzieci przerwy w mówieniu dotyczą do 5% wyrazów i trwają około 1 sekundę. W tym przypadku tiki nie występują, a dziecko najczęściej nie odczuwa lęku przed mówieniem. Zaburzenie nie wywołuje w nim „blokady”.
• Umiarkowanym – pojawiają się tiki i ruchy mimowolne (grymasy), a wzmożone napięcie mięśniowe zakłóca płynne mówienie.
• Znacznym – pauzy w mówieniu trwające około 5 sekund dotyczą do 25% wyrazów, występują grymasy i tiki. W efekcie tak znacznego zaburzenia rozmówca prawdopodobnie będzie miał trudność ze zrozumieniem mowy.
• Głębokim – zakłóconych jest więcej niż 25% słów, a przerwy w mówieniu przekraczają 5 sekund. W niektórych przypadkach jąkania na poziomie głębokim komunikacja słowna staje się niemożliwa.

Ponadto wyróżnia się różne typy jąkania ze względu na rodzaj skurczów mięśni:

• kloniczne – powtarzanie dźwięków,
• toniczne – tzw. „zacinanie się”,
• mieszane.

Przyczyny jąkania u dzieci

Za jąkanie u dzieci odpowiada wiele czynników, począwszy od genetycznych, po logopedyczne, psychologiczne i społeczne:

• genetyczne – jąkanie dziedziczne, zdarza się, że powstaje w efekcie naśladowania sposobu mówienia członka rodziny,
• psychologiczne – na skutek lęku, nerwicy dziecięcej lub traumatycznych sytuacji stresowych (wypadek, śmierć), a także społecznego strofowania dziecka jąkającego się,
• lingwistyczne – u dzieci z opóźnionym rozwojem mowy lub z zaburzeniami wymowy,
• neurologiczne – choroby układu nerwowego (padaczka, guzy mózgu), leki,
• behawioralne – jako wyuczone zachowanie.

Niektóre czynniki wskazywane są jako te, które predysponują do jąkania (m.in. silny bodziec nerwowy, obecność innych wad wymowy, niesprawność motoryczna), wyzwalają jąkanie (m.in. zdarzenia silnie obciążające emocjonalnie, uraz psychiczny, długotrwały stres, lęk) i podtrzymują jąkanie (m.in. nadmierne wymagania rodziców, ich chaotyczna mowa, nadmierne emocje, negatywne reakcje społeczne).

Jąkanie, które pojawia się najczęściej w wieku 3-5 lat wraz ze wzrastającą sprawnością w posługiwaniu się mową, powinno ustąpić samoistnie. Jeśli utrzymuje się, zwłaszcza po ukończeniu 7 roku życia, konieczne jest podjęcie terapii. Jednak wiele wskazówek będzie przydatnych już wcześniej, szczególnie dotyczących wspierania dziecka przez rodziców i przez najbliższe otoczenie.

Terapia jąkania – wskazówki dla rodziców

Terapia jąkania powinna być maksymalnie dopasowana do potrzeb i możliwości psychofizycznych dziecka. Proces leczenia musi uwzględniać wiek dziecka, diagnozę prawdopodobnych przyczyn jąkania, stopień nasilenia dolegliwości czy sytuację życiową dziecka. Najczęściej w terapii jąkania sięga się do terapii logopedycznej, a w jej zakresie do metod:

• bezpośrednich (ćwiczenia słuchowe, oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne),
• pośrednich (wpływające na procesy u podstaw mówienia),
• kompleksowych (łączących dwie poprzednie).

Specjalista nie tylko wykonuje z dzieckiem ćwiczenia w swoim gabinecie, ale również zaleca systematyczną pracę i utrwalanie efektów w domu pod kontrolą osoby dorosłej. W tym procesie ważną rolę odgrywa terapia rodziny, której funkcjonowanie powinno być tak ukierunkowane, aby wspierało płynność mowy dziecka. Zadaniem rodziców jest przede wszystkim:

• stwarzanie warunków do przyswajania mowy,
• poprawa samopoczucia i podwyższanie samooceny dziecka,
• niezwracanie dziecku uwagi na brak płynności mowy.

Oprócz terapii logopedycznej zaleca się psychoterapię, szczególnie w przypadku jąkania na tle emocjonalnym i u dzieci starszych. Trzeba mieć na uwadze, że jąkanie może skutkować rozwojem wtórnych zaburzeń emocjonalno-społecznych. Wprowadza się wtedy elementy psychoterapii treningowej, ćwiczeń pozytywnych, relaksacji, psychodramy czy psychoedukacji rodziców.

Rodzice czy inni dorośli w kontakcie z dzieckiem jąkającym się, powinni zwrócić szczególną uwagę na sposób prowadzenia z nim rozmowy.  Dobrze jest pamiętać, aby:

• mówić powoli, żeby dziecko, dostosowując się do rozmówcy, również mówiło powoli,
• nie używać trudnych słów i zwrotów,
• nie okazywać zniecierpliwienia, irytacji czy agresji,
• słuchać uważnie,
• stwarzać dziecku warunki do wypowiedzi,
• nie przerywać i nie wtrącać uwag w wypowiedź dziecka,
• nie zwracać dziecku uwagi na fakt jąkania,
• unikać odpowiadania za dziecko,
• nie zmuszać do mówienia, szczególnie przy osobach obcych lub gdy dziecko nie ma to ochoty.

Anna Chmielewska
Nauczyciel dyplomowany, pedagog, terapeuta pedagogiczny, surdopedagog, terapeuta ręki. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą, w tym z różnego typu zaburzeniami. Stosuje elementy Dialogu Motywującego i mediacji. Specjalizuje się w terapii pedagogicznej, technikach szybkiego zapamiętywania i uczenia się oraz w kinezjologii edukacyjnej.