Kiedy chleb szkodzi – o celiakii i diecie bezglutenowej

Celiakia - jeśli nie znasz nikogo, kto na nią choruje, to słowo może brzmieć dla Ciebie obco. Z pewnością jednak wiesz o diecie bezglutenowej. Niektórzy stosują ją z powodu mody, którą kreują celebryci, wierząc, że dzięki niej schudną i będą się dobrze czuć. Przez popularyzację diety bezglutenowej część osób nie zdaje sobie sprawy, że unikanie glutenu to nie kaprys lub wybór, a konieczność w czasie choroby. Dla coraz większej liczby osób to jedyna efektywna forma leczenia, dzięki której mogą pokonać anemię, biegunki, uporczywe bóle głowy, depresję czy doczekać się upragnionego potomstwa. Znasz kogoś, kto latami wędruje od lekarza do lekarza i nie może skutecznie pozbyć się problemów zdrowotnych? Może mieć celiakię, która dotyka co setną osobę – dorosłych i dzieci.

Celiakia – co to takiego?

Celiakia jest chorobą na całe życie. Ma podłoże genetyczne i należy do grupy chorób z autoagresji. Zachodzi w niej nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na spożycie glutenu – białka zawartego w zbożach (pszenicy, życie i jęczmieniu). W wyniku działania glutenu organizm walczy z własnymi tkankami, w szczególności w jelicie cienkim. Dochodzi do stanu zapalnego i uszkodzenia błony śluzowej jelita. Jak to sobie wyobrazić?

Gdybyśmy delikatnie rozprasowali wypustki jelita cienkiego (tzw. kosmki), wyglądałoby ono jak miękki dywan o wielkości mniej więcej kortu tenisowego. Dzięki tak dużej powierzchni składniki odżywcze są szybko i efektywnie wchłaniane. Jeśli w wyniku celiakii gluten zniszczył kosmki, jelito przypomina gładką kilkumetrową rurę, która nie jest w stanie zaabsorbować z pokarmu składników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dlatego ponad 90% osób z niezdiagnozowaną celiakią doświadcza poważnych niedoborów pokarmowych. A to, wraz z nasilonym stanem zapalnym, manifestuje się nie tylko w obrębie przewodu pokarmowego, ale najczęściej też w innych organach. Jedyną metodą leczenia celiakii jest ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej przez całe życie.

Objawy celiakii

U każdej osoby symptomy choroby mogą być inne (czasem tylko jeden, czasem wiele) i występować z różnym nasileniem.

Klasyczna celiakia to:

• biegunki, utrata masy ciała, chudnięcie, objawy niedożywienia,
• ból brzucha, wzdęcia,
• u dzieci: zaburzenia rozwoju, zmiana usposobienia, niski wzrost, brak masy mięśniowej, utrata apetytu, wzdęty brzuch.

Jednak u 90% chorych celiakia maskuje się, przypominając inne schorzenia.

Objawy choroby to m.in.

• anemia,
• afty i wrzodziejące zapalenia jamy ustnej, niedorozwój szkliwa zębowego,
• zespół przewlekłego zmęczenia, senność,
• problemy neurologiczne: zaburzenia czucia i drętwienie kończyn, zaburzenia koordynacji ruchowej, zawroty głowy, padaczka, migrenowe bóle głowy, tzw. mgła mózgowa – upośledzenie funkcji poznawczych,
• depresja, stany lękowe, zaburzenia odżywiania, psychozy, ADHD,
• wczesna osteoporoza, częste złamania, bóle kostne, stawowe, mięśniowe,
• choroba Dühringa (skórna postać celiakii), łuszczyca, pokrzywka, atopowe zapalenie skóry,
• poronienia, problemy z płodnością, późne pokwitanie i zbyt wczesna menopauza u kobiet,
• wczesna miażdżyca, podwyższony poziom cholesterolu, choroba niedokrwienna serca,
• wysoki poziom transaminaz (tzw. prób wątrobowych),
• współistniejące choroby autoimmunologiczne (np. cukrzyca typu I, choroba Hashimoto, schorzenia stawów),
• niedobór witamin i składników mineralnych.

Dieta bezglutenowa – co jeść, a czego unikać?

Nie wymyślono dotąd innej formy leczenia celiakii, jak ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej. Jest to jednak bardzo skuteczny sposób na walkę z tą chorobą. Jeśli chory wyeliminuje całkowicie i na stałe ze swojego menu tradycyjne pieczywo i wszystkie wyroby zbożowe, ma szansę na zdrowe życie i uniknięcie komplikacji, które wiążą się z wymienionymi wyżej problemami. Bezpieczne w diecie bezglutenowej są warzywa, owoce, nabiał, mięso, ryż, kukurydza, gryka, jaja, orzechy i mnóstwo innych produktów, które nie zawierają żadnych domieszek glutenu.

Schody zaczynają się w przypadku produktów przetworzonych, w których gluten może znaleźć się jako składnik lub jako zanieczyszczenie podczas produkcji. Stąd podstawową umiejętnością, którą powinna nabyć osoba przechodząca na dietę bezglutenową jest właściwa interpretacja informacji na etykietach produktów spożywczych, by umieć ocenić ich bezglutenowość. Pomocą może być lista certyfikowanych produktów bezglutenowych oznaczonych symbolem Przekreślonego Kłosa, którą znajdziesz tutaj.

Jak zdiagnozować celiakię?

Przestrzeganie diety bezglutenowej wiąże się z pewnymi ograniczeniami i wyzwaniami, na przykład z jedzeniem poza domem – w przedszkolu, szkole, w restauracjach czy podczas wyjazdów. Jednak są one do przezwyciężenia. Najważniejsza jest szybka diagnoza i usunięcie glutenu z menu, dzięki czemu osoba z celiakią może liczyć na powrót do zdrowia. A bywa on spektakularny, szczególnie u dzieci.

Jak sprawdzić, czy masz celiakię? Jeśli czytając listę możliwych objawów, nabierzesz podejrzeń, że Ty lub Twoje dziecko możecie mieć celiakię, skontaktuj się z lekarzem gastroenterologiem, który przeprowadzi diagnostykę. O chorobie świadczy obecność specyficznych przeciwciał we krwi oraz zanik kosmków jelitowych, który bada się, pobierając ich fragmenty podczas gastroskopii. Pełną informację na temat diagnostyki celiakii, ale także alergii i nadwrażliwości na gluten, znajdziesz na www.celiakia.pl. Portal prowadzi Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej, które od kilkunastu lat wspiera chorych i prowadzi szeroką działalność informacyjno-edukacyjną. Wśród dostępnych bezpłatnie materiałów znajdziesz poradniki „Celiakia i dieta bezglutenowa” oraz „Dziecko na diecie bezglutenowej”.






Źródła:
1. G. Konińska, A. Marczewska, P. Sabak-Huzior i M. Źródlak "Celiakia i dieta bezglutenowa. Praktyczny poradnik”.
2. www.celiakia.pl

Małgorzata Źródlak
Założycielka i prezes Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. Jej syn od 18 lat jest na diecie bezglutenowej z powodu celiakii.