Dobra relacja uczeń-nauczyciel to niezastąpiony element szkolnej codzienności. Sprzyja uczeniu się, ponieważ to dzięki niej w grupie obecne są życzliwość i zaufanie. Uczniowie, którzy lubią swoich nauczycieli, pracują z większym zaangażowaniem i z wyższą motywacją. Nie obawiają się błędów i pomyłek i mają świadomość, że nieodłącznie łączy się to z poszukiwaniem wiedzy i z eksperymentowaniem. Częściej biorą współodpowiedzialność za to, co dzieje się w klasie. Dobra relacja nauczyciel uczeń przekłada się nie tylko na klimat współpracy. Dla naszych podopiecznych to przede wszystkim ważne wyposażenie na dalszą życiową wędrówkę i bezcenny wzorzec wartościowego kontaktu.

Nauczycielskie oddziaływania na rzecz dobrej relacji mogą być bardzo zróżnicowane. Wśród nich istotną rolę odgrywa spotkanie z dzieckiem w dialogu. Szczególne miejsce, jakie w tworzeniu więzi przypada rozmowie, czyni ją bohaterem naszych dzisiejszych refleksji. W kolejnych artykułach będziemy odnosić się do jeszcze innych elementów, które budują w szkole wartościową relację dziecko-dorosły.

Rozmowa określa przestrzeń spotkania i jest zarazem jego najistotniejszym elementem. O czym warto pamiętać, rozmawiając z uczniami?

• Bądź otwarty na rozmowę z dzieckiem wtedy, gdy ono tego potrzebuje. W sytuacji, gdy nie możesz porozmawiać, a dziecko mówi, że jego sprawa jest ważna, skontaktuj je z innym nauczycielem – pokażesz mu, że nie lekceważysz jego kłopotu i że chcesz, aby otrzymało pomoc.
  
  
• Bądź świadomy dysproporcji znaczenia – rozmowa, która dla nauczyciela jest jedną z wielu, dla ucznia może być czymś bardzo znaczącym. Zadbaj o czas i miejsce, abyś mógł rozmawiać spokojnie i bez pośpiechu. Uczeń, który opowiada nauczycielowi o sprawach wyjątkowo dla siebie trudnych (strata, doświadczenie przemocy), musi przekroczyć własne bariery zawstydzenia i lęku (na przykład: obwinia siebie za trudną sytuację w domu; sądzi, że koledzy wyśmiewają się z niego, ponieważ na to zasłużył). Potrzebuje czasu, aby prawdziwie opisać to, co go niepokoi.
  
  
• Pamiętaj o zasadach komunikacji. Nawet jeżeli wydają Ci się sztuczne, mogą porządkować sposób, w jaki rozmawiasz. Unikaj jednak sformułowań, które są dla Ciebie nienaturalne – traktuj zasady dobrego komunikowania się jak drogowskazy, a nie bezwzględne zalecenia.
  
  
• Bądź elastyczny w reagowaniu na daną sytuację – zachowuj się zgodnie z jej wymaganiami, a nie – z założonym z góry bezwzględnymi wytycznymi. Nawet wtedy, gdy sytuacja wymaga bezwzględnego przestrzegania określonych procedur, Twoje sprawności komunikacyjne, mediacyjne, życzliwość i empatia w stosunku do ucznia, a także rozsądny ogląd sytuacji, w dalszym ciągu mają duże znaczenie.
  
  
• W rozmowach z dzieckiem, które doświadczyło sytuacji trudnych lub wręcz traumatycznych – tonuj swoje emocje. Poprzez opanowanie wzmacniasz w nim tak bardzo mu potrzebne poczucie bezpieczeństwa i przekonanie, że dorośli kontrolują sytuację.
  
  
• Nie składaj obietnic, których nie jesteś w stanie dotrzymać – na przykład uczniowi, który doświadcza odrzucenia, nie możesz obiecać, że poprzez działania dyscyplinujące innych uczniów wzmocnisz jego pozycję w klasie. Możesz jednak zapewnić go o tym, że zrobisz to, co powinieneś jako nauczyciel lub wychowawca, aby mu pomóc (powinieneś zaplanować działania, które poprawiają spójność klasy, rozmawiać z konkretnymi uczniami, zaprosić do współpracy specjalistów z poradni psychologiczno-pedagogicznej).
  
  
• Nie obiecuj dyskrecji w sytuacji, w której zagrażałoby to bezpieczeństwu ucznia – nie możesz na przykład zobowiązać się do milczenia i powstrzymania od interwencji wtedy, gdy dziecko powiedziało Ci o doświadczaniu przemocy. Odpowiedzialność oznacza poinformowanie ucznia o tym, do jakich działań jesteś bezwzględnie zobowiązany, oraz do zapewnienia mu bezpieczeństwa i wsparcia na każdym etapie rozwiązywania problemu.
  
  
• Dbaj o spójność pomiędzy tym, co mówisz do ucznia, a tym co robisz. Jeżeli umówiłeś się z nim na jakieś konkretne działanie (na przykład na kolejną rozmowę lub na to, że porozmawiasz o jego sytuacji z innym nauczycielem) – postaraj się zrobić wszystko, aby dotrzymać słowa. Są dzieci, których zaufanie do dorosłych zostało wcześniej wielokrotnie nadszarpnięte. Nauczyciel bywa czasami tą osobą, która ma szansę dać wzorzec bezpiecznego i opartego na dojrzałej lojalności kontaktu. Stałość jego zachowań ma duże znaczenie.
  
  
• Nie uchylaj się od podjęcia właściwych działań, nawet jeżeli jest to dla Ciebie trudne.
  
  
• Zawsze, jeżeli wymaga tego sytuacja, pracuj w zespole – czasami dziecko może być zamknięte na Twoje argumenty, ale usłyszy głos innego dorosłego.

Dobra relacja z uczniem procentuje w szczególności w tych sytuacjach, w których trzeba pokonać jakąś trudność, chociażby trudność edukacyjną. Nauczyciel, który ma z dzieckiem dobry kontakt, jest w stanie bardziej zmobilizować go do pracy niż ten, z którym relację uczeń ocenia jako neutralną. To, że dorosły odnosi się do problemu ucznia, nazywa go wprost i podkreśla konieczność zmiany, nie oznacza, że przestaje budować z uczniem dobrą relację. Wprost przeciwnie: profesjonalne oddziaływania nauczyciela, nawet jeżeli mają charakter porządkujący, wzmacniają jego autorytet i działają na rzecz dobrego kontaktu z dzieckiem. Ich podjęcie musi być jednak podyktowane rzeczywistą troską o podopiecznego.

W pracy z uczniami rozmowa jest narzędziem do przekazywania spostrzeżeń i informacji, dotyczących osiągnięć i tego, co jeszcze należy zrobić. Obejmuje to zarówno sytuacje edukacyjne, jak i wychowawcze. W prowadzeniu rozmów, które odnoszą się do trudnych zachowań dziecka, pomocne mogą być następujące wskazówki:

• Przekazuj swoje spostrzeżenia dotyczące problemu i mów o tym, na co dziecko powinno zwrócić szczególną uwagę. Analizuj z uczniem konkretne działania wspierające i formułuj jasno swoje oczekiwania.
  
  
• Określaj zasady, których uczeń musi przestrzegać i odnoś się do granic, które powinny być przez niego szanowane. Jeżeli wymaga tego sytuacja – powołuj się na zapisy statutu szkoły i na określone procedury.
  
  
• Nazywaj nawet niewielkie zauważone przez Ciebie pozytywne zmiany w funkcjonowaniu ucznia, w komentarzu do oceny podkreśl na przykład, który etap pracy został przez dziecko właściwie wykonany – unikaj ogólników, staraj się precyzyjnie nazwać ten element, który zasługuje na pochwałę. Podczas rozmowy daj wyraz własnemu przekonaniu, że trudność można złagodzić.
  
  
• Nazywaj osiągnięcia ucznia w rozmowach z rodzicami. Wykorzystaj wiedzę o mechanizmie wpisywania w rolę – Twoja postawa może być tym elementem, który będzie przeciwwagą dla negatywnego obrazu szkolnego funkcjonowania potomka.
  
  
• Podkreślaj na forum klasy zaangażowanie ucznia w pokonanie trudności. Pokaż, że cieszysz się z jego konkretnych sukcesów.
  
  
• Pozwól sobie na zadowolenie nawet z małych zmian, które zauważasz. To, że dziecko przekracza swoje ograniczenia, to w dużej części pochodna Twojego przekonania, że tak rozumiany sukces był możliwy, i Twojego indywidualnego zaangażowania.

Relację z dzieckiem budują spotkania, w których rozmowa bywa najistotniejszym elementem. W szkolnej codzienności okazji do takich spotkań jest wiele. Szczególna rola przypada wychowawcy klasy, który częściej widzi ucznia w okolicznościach mniej sformalizowanych i jest przez niego spostrzegany jako ta osoba, która z racji pełnionej funkcji będzie bardziej wspierająca. Teoretycznie większą szansę na dobry kontakt i dobrą rozmowę z uczniem ma ten nauczyciel, który widzi dziecko codziennie, niż ten, który spotyka się z nim na przykład tylko na zajęciach dodatkowych. Częstotliwość kontaktu w żaden sposób nie musi być jednak ograniczająca – niezależnie od tego, jak często z danym dzieckiem pracujemy, zawsze możemy korzystać z rozmowy jako narzędzia budującego z nim wartościową i znaczącą relację.






Magdalena Bucior
Psycholog, oligofrenopedagog, nauczyciel dyplomowany z 20-letnim stażem pracy na łącznie trzech etapach edukacyjnych: nauczania przedszkolnego i wczesnoszkolnego, klas IV—VI oraz gimnazjum. Współtworzy i realizuje programy wychowawcze i programy profilaktyki. Realizuje warsztaty umiejętności wychowawczych dla rodziców i nauczycieli szkół i przedszkoli. Specjalizuje się w poradnictwie psychologicznym oraz we wspieraniu rozwoju intelektualnego i psychospołecznego dzieci z niepełnosprawnością.