Coraz więcej uczniów ma kłopoty ze skupieniem uwagi, nauczycielom coraz trudniej uczyć. Tradycyjny układ lekcji nie przynosi spodziewanych efektów. Uczniowie we współczesnej szkole mają inne oczekiwania i potrzeby. Wiedza na temat pracy mózgu także pomaga szukać innych rozwiązań organizacyjnych na lekcji. Układ 4 x U jest jednym z nich.

Organizacja lekcji 4U jest dość czytelnym dla nauczyciela i dla uczniów sposobem uporządkowania pracy na lekcji w sposób sprzyjający uczeniu się. Przy stałym porządku następujących po sobie części lekcji, jest tu miejsce na sporą swobodę w doborze aktywnych metod. To pozwala dobrze dopasować lekcje do potrzeb i możliwości uczniów z konkretnego zespołu klasowego.

Czas poszczególnych faz lekcji

1. URUCHAMIANIE uwagi

Jak uruchomić uwagę uczniów? Kilka minut zaraz na początku lekcji może zdecydować o skuteczności (lub jej braku) zastosowanych metod w kolejnych fazach. To bardzo ważny czas, w którym nie tylko budujemy relacje, wprowadzamy uczniów w dobry nastrój, budujemy poczucie bezpieczeństwa, ale przede wszystkim chwytamy uwagę uczniów tak, aby w następnej fazie przejść do ukierunkowania na cel danej lekcji.

Ta część lekcji nie powinna być długa, raczej dwie – trzy minuty rozpoczynające lekcję (zaraz po czynnościach organizacyjnych i przywitaniu uczniów). Przychodzą oni do klasy często rozbawieni i rozgadani, czasem jeszcze lekko śpiący (bo jest ranek) lub znużeni (bo jest to np. 6 godzina lekcyjna), bywa, że rozdrażnieni (jakąś sytuacja z poprzedniej lekcji lub z przerwy) albo fizycznie zmęczeni (bo poprzednią lekcją było wychowanie fizyczne).  Przychodzą także z tym, co niosą w swoich głowach z domu, z grupy rówieśniczej, ze środowiska. Ta krótka część powinna spowodować, że umysły młodych ludzi staną w czujnej gotowości do tego, co się wydarzy później. Powinna być zatem przyjemna (umysł lubi przyjemne chwile, będzie zatem kodował informacje z uczuciem, że są warte wracania do nich), zaskakująca (pobudzająca ciekawość) i oddziałująca na różne zmysły. Mowa oczywiście o tzw. rozgrzewkach umysłowych (intelektualnych, mentalnych). Pomysłów jest nieskończenie wiele. Taka rozgrzewka nie musi się wiązać z tematem i celami. Jest czasem na zbudowanie dobrej atmosfery na lekcji. Zasoby Internetu mogą tutaj być nieocenioną pomocą. Gotowym wsparciem mogą być karty Motywuję-Wspieram.

Przydatne mogą być także: 

• pytanie na dobry początek, prowokacyjne wprowadzenie,
• stworzenie klimatu tajemniczości, przygody, może klimat baśni,
• ukazanie korzyści,
• krótki film, muzyka, sentencja, przysłowie,
• zdanie niedokończone i runda bez przymusu, 
• burza mózgów lub odwrócona burza mózgów,
• „Lista gdybania” (Gdybyś był… królem zwierząt w lesie, to co byś zrobił dla ochronienia ich przed człowiekiem?).

2. UKIERUNKOWANIE uwagi

To czas na pokazanie celów lekcji. Ta część to kilka minut (długość uzależniona będzie od liczby i stopnia skomplikowania celów). Pamiętać trzeba, żeby cel był podany w sposób interesujący, językiem zrozumiałym dla uczniów, pobudzający ciekawość, wymagający wysiłku, ale możliwy do osiągnięcia, poza tym mierzalny, czyli posiadający wskazówki do sprawdzenia stopnia osiągnięcia sukcesu samodzielnie przez uczniów. Istotne jest, aby nastrojem korespondował z rozgrzewką. Można sobie wyobrazić sytuację, gdzie rozbawieni i zaciekawieni uczniowie słyszą monotonnym głosem podaną informację: Na dzisiejszej lekcji będziemy mówić o skali i ćwiczyć jej obliczanie. Dobry nastrój i zaciekawienie wywołane na początku znikną, a lekcja stanie się trudnym doświadczeniem  dla obu stron. Może więc, zamiast wcześniejszej frazy, postawić pytanie: Jak myślicie, czy istnieje uniwersalne narzędzie, które może uczynić rzeczy wielkie małymi, a maleńkie ogromnymi? To skala. Dzisiaj nauczymy się jak tego narzędzia używać.

Można także wykorzystać tutaj wypracowane na poprzednich lekcjach wnioski, tezy, problemy do omówienia np. Pamiętacie ostatnią lekcję? Przyniosłam Wasze plakaty z wnioskami z podsumowania wycieczki edukacyjnej, podczas której poszukiwaliśmy brył w otoczeniu naszej szkoły. Dzisiaj zajmiemy się szczegółowo jedną nich: będzie to stożek. Gdzie go widzieliśmy?

Ciekawym pomysłem na ukierunkowanie uwagi może być wykorzystanie technik planowania: metaplan, diagram Ishikawy (ości ryby), analiza sił, gwiazda pytań.

Wymagają one jednak sprawności w posługiwaniu się nimi, dlatego jeśli wprowadzane są po raz pierwszy, wymagają czasu, a w tej części tego czasu jest niewiele. Korzystniej więc będzie najpierw nauczyć uczniów posługiwania się tymi narzędziami, a potem możemy je włączać w tę fazę lekcji. 

3. UTRZYMANIE uwagi

Ta faza lekcji trwa najdłużej. To podczas tej części uczniowie ćwiczą nowe umiejętności, zdobywają nową wiedzę, oswajają trudne treści i dzielą się swoimi spostrzeżeniami. Utrzymanie uwagi na tym etapie jest trudne, wymaga zmienności bodźców, ponieważ jednostajność nuży i zniechęca.  Wskazane są zatem metody aktywizujące, które – odpowiednio dobrane – wesprą utrzymanie uwagi. Bardzo przekonującym sposobem dobierania metod jest zasada wędkarza, który idąc na ryby zabiera przynętę, która smakuje rybom, a nie wędkarzowi.

W tej części przydadzą się kolorowe stożki (sygnalizatory), białe tablice i pisaki suchościeralne, karty Mam – Oddam z projektu indywidualni.pl (pobierz tutaj),  praca w parach lub grupach, elementy dramy, plakaty, różne formy dyskusji i debaty, karty pracy i zestawy do ćwiczeń (stacje dydaktyczne),  metoda puzzli (Grupa ekspercka), śnieżna kula, metoda 635, akwarium czy gry dydaktyczne.

4. UKOŃCZENIE

Jest rzeczą niezmiernie ważną, aby uczeń wychodząc z klasy, miał w głowie „domknięte” treści z lekcji. Pozostawienie otwartej części trzeciej, spowoduje bardzo szybkie zapominanie tego, co się wydarzyło. Część czwarta ma dać uczniowi szansę na refleksję nad tym, czego się dowiedział, co go zdziwiło, zaskoczyło itd.

Przydatne będą: różne formy podsumowań (Uporządkuj… Sklasyfikuj… Dołącz do odpowiednich grup…), powtórek (powrót do wskaźników realizacji celów i powtórzenie tego co działo się na lekcji), zdania podsumowujące (Dowiedziałem się, że … Zdziwiło mnie … Zaczynam się zastanawiać.. Zrozumiałem… Podobało mi się…  Znudziło mnie…) itp.

Ważnym elementem tej części jest praca domowa. W proponowanym układzie lekcji raczej nie zadaje się pracy domowej, ale uczniowie wybierają ją spośród propozycji nauczyciela. Wybór może dotyczyć czasu, formy zadania lub liczby wykonanych zadań. Uczniowie mogą także sami proponować rodzaj zadania domowego. Istotne jest, aby uczniowie mieli motywację do tego, by wrócić w domu myślą do zagadnień z lekcji. Wtedy uzyskuje się efekt drugiej powtórki (pierwsza to podsumowanie lekcji), jeśli rozpoczniemy następną lekcje od powrotu do najważniejszych zagadnień z tej lekcji dajemy szansę na trzecią powtórkę, przed kartkówką lub sprawdzianem na czwartą, a na podsumowanie półrocza – piątą. Tym sposobem kotwiczymy wiedzę w pamięci długotrwałej uczniów i nauczanie staje się bardziej efektywne. 

Podsumowanie

Porządek lekcji 4U sprawdza się na większości przedmiotów i na każdym poziomie edukacyjnym. Nie wymaga szczególnego przygotowania uczniów. Jest bardziej w głowie nauczyciela, który może efektywniej wykorzystać  czas lekcji.

Korzyści dla ucznia wynikające z układu lekcji 4U: 

• Nowa wiedza jest skuteczniej zapisywana w pamięci krótkotrwałej, ponieważ uczniowie pracują w sprzyjającym uczeniu się środowisku (dobra atmosfera, wyznaczony cel, jasne kryteria, podsumowanie).
• Uczniowie mogą pracować aktywnie, współpracować, włączając w procesy poznawania nowości różne zmysły.
• Wzmacniają samoocenę i wzrasta ich poczucie wartości.
• Poprawia się integracja grupy. 

Korzyści dla nauczyciela wynikające z układu lekcji 4U: 

• Jest profesjonalnym specjalistą w swych działaniach. 
• Wykorzystuje efektywnie czas lekcji, wprowadza atmosferę spokoju i porządku, która sprzyja efektywnemu uczeniu się. 
• Układ 4U pozwala na dużą swobodę w dobieraniu metod i technik aktywnym, utrzymując stały rytm lekcji. 

Opracowano na podstawie: 
Merrill Harmin, Jak motywować uczniów do nauki, CIVITAS, 2015.



Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.