Refleksyjność to jedna z najbardziej pożądanych cech nauczyciela. Nie może on ograniczać się do przekazywania wiedzy. Zadawanie sobie pytań: co dzieje się w klasie, jakie są alternatywne drogi osiągnięcia zamierzonych celów, jak swoją pracę uczynić bardziej efektywną – powinno być praktyką powszechną. Nie jest to możliwe bez refleksji nauczyciela nad swoimi działaniami, a więc bez autoewaluacji. 

Po co nauczycielowi ewaluacja (autoewaluacja) pracy

Autoewaluacja jako systematyczna refleksja nad własną pracą pedagogiczną jest podstawą planowania i rozwoju. Cechą szczególną tej formy jest to, że zasady, na których opiera się proces ewaluacyjny, są określone przez samych zainteresowanych. Oni też definiują kryteria sukcesów i standardy. Choć metody i techniki mogą być zapożyczone z badań, to wyniki są podstawą dla wprowadzenia zmian i poprawy konkretnej sytuacji w szkole. 

Samoocena (autoewaluacja) to celowe i systematyczne zbieranie informacji o przebiegu i wynikach własnej pracy w celu planowania własnego rozwoju. Jeżeli wynik samooceny odbiega od własnych oczekiwań, a także szkoły, uczniów czy rodziców, należy zastanowić się nad swoją pracą, umiejętnościami i dotychczasową wiedzą. Dobrze jest wtedy sporządzić plan własnego rozwoju, w którym opiszemy planowane działania, prowadzące do zmian na lepsze.

Dla nauczyciela autoewaluacja jest zatem osobistym sposobem gromadzenia wiedzy o jakości swojej pracy. Może być także oceną pracy zespołowej, jeśli trud oceny podejmą wszyscy członkowie zespołu, albo oceną własnego zaangażowania w pracę zespołu. Samoocena to także cenne źródło identyfikujące problemy, rozwiązanie których może stać się celami działań w osobistym planie rozwoju.

O ewaluacji realizacji celów była mowa w poprzednich artykułach z cyklu „Motywuję-Wspieram”. Dodatkowe materiały do ewaluacji treści, metod i atmosfery lekcji znajdują się tutaj. W tym artykule natomiast o innych aspektach badania skuteczności pracy nauczyciela.

Co może podlegać autoewaluacji

Wybór obszaru badania do autoewaluacji to decyzja samego nauczyciela. Badać można wszystkie działania na rzecz ucznia, rodziców, szkoły, środowiska lokalnego, własnego rozwoju.

Przykładowe obszary:

• Planowanie pracy dydaktycznej i wychowawczej.
• Stosowanie zapisów przedmiotowego i szkolnego systemu oceniania.
• Sposób sprawdzania osiągnięć uczniów.
• Możliwość indywidualnego rozwoju uczniów na lekcjach mojego przedmiotu.
• Dostosowanie form i metod pracy do potrzeb i możliwości uczniów.
• Stosowanie różnych metod i techniki pracy z uczniem.
• Rozwijanie umiejętności uczenia się.
• Skuteczność stosowanych metod diagnozy uczniów.
• Współpraca z innymi nauczycielami i dzielenie się wiedzą i doświadczeniem.
• Własny rozwój zawodowy.
• Relacje z uczniami.
• Relacje z rodzicami uczniów.
• Relacje z innymi nauczycielami.
• Organizacja własnej pracy.
• Wykorzystanie bazy dydaktycznej.
• Organizacja spotkań z rodzicami.

Arkusz służący do autodiagnozy mogą przygotować zespoły nauczycieli, pytania mogą odnosić się do zbadanych wcześniej oczekiwań i potrzeb uczniów, rodziców, programu szkoły. Ciekawą formą może być propozycja pytań od uczniów, na jakie nauczyciel dokonujący samooceny powinien sobie odpowiedzieć. Pytania te będą zarazem zawierały oczekiwania uczniów wobec nauczyciela.

Jak można przeprowadzać autoewaluację swojej pracy – narzędzia

Propozycja 1: Przykładowy formularz autoewaluacji lekcji



Przydatne narzędzia do badania

Propozycja 2: Przykładowy arkusz autoewaluacji – tutaj

Taki arkusz może być stosowany przez całe półrocze lub rok szkolny. Może dotyczyć różnych aspektów pracy nauczyciela, zarówno tych na lekcji, jak i poza nią. Prowadzony w dłuższej perspektywie może stać się podstawą do prowadzenia autoewaluacji z konkretnego obszaru. Np. przez pół roku w obszarze dostosowania wymagań nauczyciel wpisywał ocenę: bardzo rzadko. Na II półrocze zaplanował autoewaluacje z tego zakresu.

Propozycja 3: Przykładowy arkusz – tutaj

Jednym z obszarów autoewaluacji pracy nauczyciela może (i powinno być) adekwatność dostosowań wymagań edukacyjnych do potrzeb i możliwości uczniów z orzeczeniami o kształceniu specjalnym lub specyficznymi potrzebami edukacyjnymi. Arkusz zamieszczony tutaj został przygotowany na II półrocze. Istotą jest stała refleksja nad skutecznością podejmowanych działań. Wyniki posłużą nie tylko do autoewaluacji pracy konkretnego nauczyciela, ale także do ewaluacji działań z IPET lub innej dokumentacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Wsparcie zespołu przedmiotowego

Nieocenionym wsparciem w samoocenie pracy nauczyciela może być zespół przedmiotowy. Takie wsparcie to nie tylko poczucie bezpieczeństwa, ale profesjonalne korzystanie w wiedzy i umiejętności współpracowników do doskonalenia własnego warsztatu pracy.

Zespół może wspierać:

• Na etapie planowania procesów edukacyjnych.

Nauczyciel (każdy z zespołu) zyskuje lepsze rozeznanie w treściach podstawy programowej realizowanej równocześnie w danej klasie. To pozwala na integrację międzyprzedmiotową, wspólne planowanie metod (np. wykorzystanie projektu edukacyjnego), a także wycieczek edukacyjnych, konkursów i innych działań szkoły, dla wsparcia realizowanych zadań.

• Na etapie realizacji.

Nauczyciel może zyskać wsparcie w trudnościach związanych z procesem dydaktycznym (np. przygotowanie uczniów do posługiwania się konkretnymi metodami i technikami pracy na lekcji), edukacyjnym (np. kłopot z precyzyjnym określaniem celów edukacyjnych w języku zrozumiałam dla ucznia) lub wychowawczym (np. trudne zachowania uczniów, wynikające z zaburzonych zachowań).

• Na etapie podsumowania.

Nauczyciel korzysta z informacji zwrotnej innych nauczycieli, dotyczącej wybranego obszaru pracy. Przykładowa instrukcja do pracy zespołu nauczycielskiego, która zwiększa efektywność współpracy i pozwala na lepsze wykorzystanie czasu dostępna tutaj.

Po co ta wiedza?

Odpowiedzialny nauczyciel musi regularnie ewaluować jakość swojej pracy. Czasem to, co sami uważamy za rewelacyjne, po praktycznej weryfikacji okazuje się zupełnie inne dla uczniów. Wyciągnięte wnioski pozwalają wtedy wyeliminować błędy i poprawić jakość pracy nauczyciela i wyniki uczniów, mogą wpłynąć na planowanie i organizację procesów edukacyjnych.

Dla dyrektora autoewaluacja pracy nauczyciela to oznaka profesjonalizmu jego pracowników, a także możliwość pozyskania szczegółowej wiedzy na temat działań podejmowanych przez nauczycieli na rzecz poprawy jakości pracy szkoły.







Literatura:

• Petty G.: Nowoczesne nauczanie. Praktyczne wskazówki i techniki dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniowców. Sopot 2010.
• Przywództwo i zmiana w edukacji. Ewaluacja jako mechanizm doskonalenia. Red. Mazurkiewicz G. WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO. Kraków2013.
• Różne drogi ewaluacji – poradnik dla dyrektorów szkół i placówek. Red.: Borek A., Kowalczyk – Rumak E. WYDAWNICTWO ERY EWALUACJI. Warszawa 2015.

Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.