Ocenianie kształtujące podnosi znacząco efektywność nauczania w szkole, zwiększa szanse uczniów na dobre wyniki w egzaminach zewnętrznych, wspiera kompetencje w zakresie uczenia się. Taki sposób organizacji procesów edukacyjnych jest przyjazny każdemu uczniowi, także temu, który ma trudności w nauce.

O założeniach oceniania kształtującego pisaliśmy w artykule „Ocenianie kształtujące – od idei do praktyki”, w tym tekście skupimy się na pokazaniu korzyści z tak zorganizowanego procesu.

Korzyści dla ucznia

Uczniowie mają poczucie wsparcia ze strony nauczycieli. Stałe dostarczanie im informacji zwrotnej wpływa na ich samoocenę, a samodzielność, jaką wyzwala ocenianie kształtujące, wzmacnia poczucie wartości. Nauczyciel-sojusznik wspiera działania ucznia, dając mu poczucie bezpieczeństwa, rozwiewając obawy przed porażką i wspierając w dążeniu do sukcesu. Określa i wskazuje uczniom, czego mogą się nauczyć lub nad czym muszą jeszcze popracować, pomaga w rozwoju ucznia mającego trudności w nauce, pozwala „wyrównać szanse”.

Ocenianie kształtujące (OK) to także kapitał na dobre relacje uczniów z nauczycielem. Stawianie na samodzielność w doborze metod i narzędzi, możliwość decydowania o tempie pracy, możliwość uzupełniania i poprawiania pracy powodują, że uczeń w naturalny sposób przejmuje odpowiedzialność za swoje uczenie się. Poprawiają się także relacje między uczniami, ponieważ procesy edukacyjne zorganizowane w duchu oceniania kształtującego wzmacniają integrację zespołu.

Niezmiernie ważną umiejętnością wypracowaną w ocenianiu kształtującym jest wyznaczanie celów z uwzględnieniem kryteriów sukcesu. Taka umiejętność może pozwolić im w dorosłym życiu skupiać się na realizacji swoich aspiracji i pragnień bardziej efektywnie niż wtedy, gdy traktuje się swoje marzenia intencjonalnie.

Jednak z punktu widzenia ucznia w szkole największą i bardzo wymierną korzyścią jest poprawa wyników uczenia się, która ma swoją wykładnię w stopniach na świadectwie i wynikach egzaminów zewnętrznych. To zwiększa szansę ucznia na wybór kierunku edukacji rzeczywiście takiego, jak chce. 

Korzyści dla nauczyciela

Nauczyciel staje się przewodnikiem i sprzymierzeńcem ucznia, wspiera jego indywidualne możliwości i pomaga pokonać trudności. Na podstawie obserwacji i diagnoz dobrze dopasowuje sposób organizacji procesów edukacyjnych do potrzeb i możliwości swoich wychowanków. Poprawia efektywność swojej pracy dydaktycznej, ale też jest skuteczniejszym wychowawcą, ponieważ taka postawa buduje jego autorytet. Stale poszukuje nowych rozwiązań, nieustająco się rozwija.

Nauczyciel pracujący w duchu oceniania kształtującego ma także wysoką świadomość korzyści dla uczniów wynikających ze współpracy nauczycieli, więc doskonali się także w tej dziedzinie. Wymiana doświadczeń i planowanie realizacji treści podstawy programowej przez zespół nauczycieli uczących w klasie przekładają się na lepszą pracę z uczniami, którzy zaczynają dostrzegać spójność pomiędzy przedmiotami, a ich wiedza i umiejętności są rozwijane w różnych sytuacjach, co buduje ich przekonanie o użyteczności wiedzy szkolnej. 

Korzyści dla szkoły

OK poprawia postrzeganie szkoły w środowisku. Szkoła zaczyna być widziana jako miejsce wspierania wszystkich uczniów. Zaczyna być zauważane, że stosuje ciekawe rozwiązania metodyczne i dydaktyczne, wspiera samoocenę dzieci i młodzieży. Ponadto poprawiają się  wyniki nauczania i podnoszą wyniki testów oraz egzaminów zewnętrznych. Uczniowie z trudnościami w nauce dostają lepsze wsparcie, więc także ich wyniki są wyższe. W trakcie samego procesu edukacyjnego poprawiają się relacje pomiędzy uczniami i nauczycielami, szkoła staje się bardziej wspólnotą edukacyjną, w której wszyscy się nawzajem wspierają w osiąganiu sukcesów. OK wzmacnia profesjonalizm nauczycieli, którzy nie tylko współpracują przy planowaniu kształcenia, ale także ewaluują swoją pracę. To pozwala na stałe rozwijanie kompetencji nauczycieli, a tym samym na rozwój szkoły.

Trudności przy wprowadzaniu oceniania kształtującego

Wokół oceniania kształtującego narosło wiele mitów. Jednym z nich jest powtarzane przez nauczycieli przekonanie, że pisanie komentarzy zwrotnych i formułowanie pytań kluczowych jest bardzo trudne i wymaga specjalnego przygotowania, a nawet predyspozycji. Patrząc z punktu widzenia nauczyciela, trzeba sobie uświadomić, że informacje zwrotne są nieustająco ćwiczone. Rzecz jest tylko w tym, aby były one rzeczywiście użyteczne i zawierały to, co dla ucznia korzystne: wskazanie dobrych stron pracy i tego co trzeba poprawić, z informacją gdzie znajdzie pomoc w tej poprawie. W przypadku dobrych prac trzeba wskazać źródło uzupełniające, aby uczeń nie poprzestał na tym, ale mógł się rozwinąć. I zasada ogólna informacji zwrotnej: dla zadań pisemnych – pisemna, dla ustnych – ustna. Rzeczywistym kłopotem może być brak umiejętności powstrzymania się przed ocenianiem – np. Mógłbyś to lepiej zrobić. Gdyby mógł, to by zrobił. Nie wiem, dlaczego nie zrobił, mimo że jak oceniam, mógł zrobić lepiej. Może trzeba zapytać? Nie zauważyłeś drugiego polecenia?

To prawda, że pisanie komentarzy może być pracochłonne i czasochłonne, ale tak bywa przy każdej nowej umiejętności, że dojście do biegłości zajmuje trochę czasu. Więcej przygotowań do lekcji? Innych, ale czy więcej? Jeśli chcę pracować jak specjalista od wspierania sukcesu, bez dobrego przygotowania się nie da. Na pewno zmniejsza się liczba ocen sumujących, ale trudno nazywać to trudnościami z wprowadzeniem oceniania kształtującego.

W ocenie wielu nauczycieli, którzy pracują w duchu oceniania kształtującego, największym kłopotem są bariery w przyzwyczajeniach uczniów, rodziców i nauczycieli, którzy oparli swój wizerunek szkoły na stopniach, a teraz są skłonni do przyjęcia oceniania kształtującego pod warunkiem, że po miesiącu zobaczą spektakularny sukces. Z tym na pewno trzeba się zmierzyć. Dobra atmosfera w szkole, skuteczna komunikacja w społeczności szkolnej, mogą dać szansę tym nauczycielom, którzy ciągle szukają modelu pracy edukacyjnej, który dawałby największe szanse rozwoju zarówno uczniom i nauczycielom. A takim może być ocenianie kształtujące.





Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.