W tym roku szkolnym urlop nabiera szczególnego znaczenia. Staje się niezbędnym czasem rehabilitacji, regenerowania sił, dobroczynnego zdystansowania. Wszyscy potrzebujemy aktywności na świeżym powietrzu, bycia razem i wzajemnego słuchania. Chcąc współtworzyć we wrześniu radosną i dynamiczną szkołę teraz musimy odpocząć.

Dlaczego warto zadbać o swój czas wolny? Na co zwrócić uwagę, by dobrze go wykorzystać? Dlaczego tak ważne jest, aby robić to, co po prostu sprawia nam przyjemność?

Czas graniczny

Wakacje to dla nauczycieli nie tylko okres urlopu, ale także czas, który rozgranicza kolejne ważne etapy funkcjonowania szkoły. Wynika to z istoty szkolnego kalendarza. Każdego września swoją edukacyjną przygodę rozpoczynają w danej placówce nowe dzieci. Czwartoklasiści wkraczają w drugi etap edukacyjny, a uczniowie klas siódmych poznają nauczycieli nowych przedmiotów (na przykład chemii lub fizyki). Czerwcowi absolwenci mierzą się już z wyzwaniami nowego środowiska. Nauczycielski urlop wpisuje się więc w czas, który wyznacza następowanie po sobie kolejnych ważnych edukacyjno-wychowawczych przedsięwzięć. Jest czasem „pomiędzy”.

Warto więc zadbać o to, by dobrze go wykorzystać – po powrocie do szkoły potrzebujemy energii i zaangażowania do zmierzenia się z „nowym”. Warto też wyzwolić się od rutyny, bo tylko gotowość do zmian pozwoli nam dobrze wywiązać się z nietypowych zadań. Okres nauki zdalnej w czasie pandemii pokazał, że w poradzeniu sobie w dynamicznym świecie kluczowe są otwartość i umiejętności uczenia się.

Moje potrzeby

Zawód nauczyciela jest wyjątkowy z tego względu, że wymaga emocjonalnego zaangażowania i bliskich kontaktów z innymi osobami w dłuższym okresie czasu. Odpoczynek staje się więc niezbędnym elementem przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu.

Warto odpowiedzieć sobie na pytanie, w jakich sytuacjach się relaksujemy, jakie są nasze rzeczywiste potrzeby w tym zakresie? Czy potrzebujemy towarzyskiego wyciszenia, czy w też jesteśmy nastawieni na wypoczynek w dużym gronie. Dla niektórych konieczność „dostrojenia się” do nowopoznanych osób może być męcząca, dla innych natomiast nie tylko nie jest problemem, a wręcz staje się niezbędnym elementem dobrego urlopu. Należy odpoczywać więc w sposób, który najbardziej nam odpowiada. Osoby introwertywne zdecydowanie częściej niż ekstrawertywne potrzebują odizolowania się od silnych bodźców i wyciszenia.

W innej roli

Urlop to bezcenny czas doświadczania siebie samego w zróżnicowanych rolach, odmiennych od tych, w których funkcjonujemy w życiu zawodowym i które często definiują, w jaki sposób wypada, a w jaki nie wypada nam postępować. Podczas wakacji możemy oderwać się od gorsetu społecznych oczekiwań związanych z pełnioną funkcją. Możemy zachowywać się o wiele swobodniej, w mniejszym stopniu jesteśmy uwarunkowani myśleniem, jak inni nas widzą i co powinniśmy robić. W czasie wolnym, spędzanym w szczególności w gronie bliskich osób, możemy być naprawdę sobą i działać zgodnie z własnymi upodobaniami i pragnieniami.

Wartością dodaną takich sytuacji jest poszerzanie wiedzy o sobie: jak reaguję w nowych sytuacjach, co przynosi mi niespodziewaną radość i zadowolenie, czym samego siebie zaskakuję. Te dodatkowe doświadczenia zmieniają nasze przekonania na temat własnych możliwości. Możemy tę wiedzę o sobie ponieść dalej i dzięki niej na przykład odczuwać mniejszy lęk przed podejmowaniem życiowych, w tym zawodowych wyzwań. Urlop jest więc szczególnym czasem fizycznego odpoczynku, emocjonalnej regeneracji oraz, paradoksalnie, zdobywania umiejętności, których transfer pozwoli nam na poradzenie sobie w przyszłości w nowych lub nietypowych sytuacjach.

Niezbędny dystans

Podczas urlopu zyskujemy dystans, który pomaga nam inaczej spojrzeć na problemy. Kiedy jesteśmy w środku trudnych emocjonujących zdarzeń, nie jesteśmy w stanie dostrzec złożoności sytuacji. Mamy tendencję do schematycznego reagowania, częściej dostrzegamy tylko jedną stronę medalu (na przykład w sytuacji konfliktu z kolegą lub koleżanką z pracy).

Gdy emocje już opadną, łatwiej zauważamy inne elementy danej sprawy i reflektujemy mechanizm, który rządzi naszym zachowaniem. Możemy zastanowić się nad odmiennym reagowaniem w podobnych sytuacjach. Odpoczynek pozwala nam odkryć własne zasoby, także w przestrzeni relacji interpersonalnych. Staje się również niezbędnym elementem budowania zdrowych postaw w pracy w dużym zespole i w ciągłym kontakcie z innymi osobami (współpracownikami, uczniami): realistycznych oczekiwań wobec własnej skuteczności i emocjonalnego wakacyjnego wyciszenia, koniecznego w zachowaniu psychicznej równowagi.

W czasie urlopu należy ograniczyć bodźce związane z życiem zawodowym, na przykład nie planować nadrabiania przez cały czas (chociaż po trochu) służbowych zaległości. Warto zadbać o to, aby był to okres, w którym nie zajmujemy się sprawami szkoły, czas, w którym fizycznie, emocjonalnie i poznawczo jesteśmy poza placówką. Jest to szczególnie ważne w obecnej sytuacji, gdy podczas nauki zdalnej uległy zatarciu granice pomiędzy życiem szkolnym i domowym. Tylko wyraźne określenie czasu na regenerację – czasu dla siebie – pozwoli nam „wyłączyć” stałą gotowość do działania. I prawdziwie odpocząć. W czasie urlopu trzeba pozwolić sobie na słuchanie głosu swojego organizmu i na spełnianie własnych potrzeb: fizycznych (np. wysypianie się), poznawczych (np. czytanie, zwiedzanie) i emocjonalnych. Warto odmówić, gdy ktoś chce w tym czasie obciążyć nas dodatkowymi zobowiązaniami.

Czas niezamierzonych podsumowań

Metaforą urlopowego zatrzymania się może być odpoczynek na wzgórzu, kiedy to dobrze widzimy całą okolicę. Dostrzegamy również drogę, którą przeszliśmy. I zakręty, które musieliśmy pokonać. Cieszymy się z sukcesów, celebrujemy zrealizowanie planów, łagodniej myślimy o porażkach – spowolniły nas tylko na chwilę. Rozważamy, czy coś mogliśmy wykonać inaczej, zastanawiamy się, na co teraz zwrócilibyśmy uwagę, co obdarzylibyśmy większą uważnością.

W wewnętrznym dialogu to, co się wydarzyło, wpasowujemy w całość nie tylko zawodowego, ale i życiowego doświadczenia.

Gdy jesteśmy wypoczęci i zrelaksowani ten dialog dalej w nas się toczy, ale w tej szczególnej sytuacji – spokoju i uwolnienia od zobowiązań – wreszcie mamy czas, aby porozmawiać ze sobą nie tylko łagodnie, ale i wyjątkowo szczerze.






Literatura:

• Katarzyna Growiec „Alergia na alert”, W: Ja, my, oni. Jak pracować z sensem, zyskiem i sukcesem. Wydanie specjalne 2/2013
• Anna Brzezińska, Joanna Janiszewska-Rain „W poszukiwaniu złotego środka – rozmowy o rozwoju człowieka”. Wydawnictwo Znak, Kraków 2005

Magdalena Bucior
Psycholog, oligofrenopedagog, nauczyciel dyplomowany z 20-letnim stażem pracy na łącznie trzech etapach edukacyjnych: nauczania przedszkolnego i wczesnoszkolnego, klas IV—VI oraz gimnazjum. Współtworzy i realizuje programy wychowawcze i programy profilaktyki. Realizuje warsztaty umiejętności wychowawczych dla rodziców i nauczycieli szkół i przedszkoli. Specjalizuje się w poradnictwie psychologicznym oraz we wspieraniu rozwoju intelektualnego i psychospołecznego dzieci z niepełnosprawnością.