Kreatywne ocenianie – jak nagradzać i wspierać rozwój ucznia

Oceniając postęp u ucznia, powinniśmy go o nim informować, wskazując jednocześnie obszary wymagające poprawy i podpowiadając możliwości rozwoju. To informacja zwrotna, która jest dzisiaj obowiązkiem nauczyciela – specjalisty od organizacji procesów edukacyjnych w sposób sprzyjający uczeniu się. Ale samo trzymanie się zapisów prawa nie wystarczy, aby w pełni zmotywować uczniów do podejmowania wyzwań. Dlaczego? Bo rzecz jest w emocjach.

Środowisko wspierające rozwój

Docenianie wysiłków i nagradzanie postępów to ważne składowe środowiska sprzyjającego uczeniu się, które mocno wspierają motywację uczniów. Dzieje się tak, ponieważ nasze potrzeby są silnym źródłem emocji. Kiedy jesteśmy chwaleni, doceniani, czujemy się ważni i szanowani, nasze zdanie się liczy – wtedy rodzące się w nas emocje o charakterze pozytywnym zwiększają motywację do działania, ukierunkowują i wzmacniają wytrwałość. Dla osiągnięcia przyjemnego (radosnego, zaspokajającego ciekawość) celu jesteśmy gotowi zaryzykować, skupić uwagę, wzmóc wysiłek (nawet, gdy czujemy zmęczenie, jesteśmy gotowi je pokonać) i działać, działać, działać… Emocje to potężna siła, której nie można zlekceważyć, jeśli proces edukacyjny ma być skuteczny. Jak więc nagradzać?

Pierwszym skojarzeniem nauczycieli pytanych przeze mnie o docenianie wysiłków uczniów, było: stopień. Myślę, że podobnie odpowiedziałoby wielu uczniów i ich rodziców. Jednak żeby dobrze motywować stopniami, musi istnieć system komunikowania wymagań, w którym nie tylko uczeń wie, co trzeba zrobić, aby osiągnąć taki poziom (stopień), jaki go satysfakcjonuje, ale także wie, co zmienić, aby osiągnąć więcej. Ale to zagadnienie na dłuższy tekst. A inne sposoby?

Dla młodszych uczniów:

  • Stosowane dość powszechnie sposoby ze znaczkami, „buźkami”, naklejkami, ale też systemy punktów, tablic z zaznaczanymi plusami (i ranking oczywiście). To nauczyciel może ocenić, czy zaproponowana forma wpływa motywująco na uczniów. Jeśli tak – świetnie, jeśli nie – szukamy dalej.
  • Worek (torba, koszyk, sakiewka…) zadowolenia: Potrzebny jest długi wieszak (np. listwa drewniana z haczykami), na którym każdy uczeń zawiesi swój worek zadowolenia. Mogą to być gotowe torebki na prezenty lub woreczki z tkaniny (może uczniowie sami ozdobią, podpiszą, spersonalizują swoje pojemniki). Podczas zajęć dzieci same decydują, co zapiszą, narysują na małych karteczkach, które w dowolnym momencie zajęć mogą włożyć do swojego worka. Przykładowe wpisy: Pochwała. Dobrze rozwiązane zadanie. Wymyśliłam, jak rozwiązać zagadkę. Byłem najlepszy w konkursie. Wygrałam zawody. Zdobyłam pierwsze miejsce w biegu. Ale mogą to być także inne zapisy: Podobały mi się zajęcia plastyczne. Narysowałam wielkiego bociana i żonkile. Sama zaśpiewałam piosenkę. Nie pomyliłem się, recytując wiersz. Ani razu nie pokłóciłam się z Kaśką. Metody trzeba oczywiście nauczyć, a potem przypominać (można wprowadzić sekwencje do lekcji, kiedy dzieci piszą sobie pochwały czy też notują sukcesy). Oczywiście wpisy nauczyciela także są wskazane. Taki sposób doceniania różnych osiągnięć dziecka skutkuje nie tylko większą motywacją, ale silnie wpływa na jego samoocenę. To zawsze sprzyja rozwojowi.
  • Chwalimy się… – cykliczne spotkania dla dzieci i ich rodziców. Mogą to być dwa spotkania w półroczu, przygotowane przez uczniów, podczas których każde dziecko może pokazać swoje osiągnięcia. Takim spotkaniom towarzyszy np. wystawa prac dzieci, zdjęcia z różnych zajęć, mogą to być występy uczniów, ale równie dobrze może to być spotkanie przy herbacie, na którym rozmawiamy o sukcesach dzieci.
  • A może lekcje z oklaskami? Raz w miesiącu (lub w innym rytmie) nauczyciel ogłasza lekcję z oklaskami. Przygotowuje listę sukcesów dzieci (trzeba pamiętać, aby były sukcesy każdego dziecka), czyta, dziecko się kłania i otrzymuje oklaski całej klasy. A może oklaski na zakończenie dnia zajęć? Wtedy wyróżnione są konkretne dzieci, ale po kilku dniach już każde cieszy się pochwałą z oklaskami.
  • Dobrze odbierane są oczywiście także pochwały indywidualne, nawet wzniesiony kciuk i towarzyszący mu uśmiech nauczyciela, który dziecko zobaczy podczas lekcji, poprawi mu nastrój i zmotywuje do wysiłku.

Dla starszych uczniów:

  • Zeszyty dobrych zdarzeń szkolnych (prowadzone przez uczniów, ale nauczyciele mogą tam także wpisywać swoje pochwały). Istotne będzie wtedy, aby nauczyciele naprawdę pamiętali o wpisywaniu takich dobrych wiadomości albo – jeśli trudno nam znaleźć na to czas – poprosić ucznia, aby je zapisał w swoim zeszycie. Np. Świetna praca, czytałam z wielką uwagą i przyjemnością. Zanotuj ten fakt, bo warto cieszyć się nim dłużej! Nie zapomnij zapisać dzisiejszego osiągnięcia, taki czas w biegu to świetny wynik! Cieszę się, że zdecydowałaś się na udział w olimpiadzie, zapisz to, bo to ważna decyzja…
  • Listy do uczniów – np. dwa (cztery) razy w roku, w których zbieramy osiągnięcia w różnych obszarach (mogą to być także doceniane wysiłki w zakresie postaw, np. Obserwuję znaczną poprawę w dyscyplinie na lekcjach, widzę i doceniam wysiłki, które wkładasz w tę poprawę).
  • Listy do rodziców uczniów – podobnie jak listy do uczniów, mogą zawierać informacje (pochwały) dotyczące zarówno sukcesów edukacyjnych, wychowawczych, ale też wysiłki ucznia związane z zachowaniem.
  • A może kartki świąteczne z pochwałą?
  • Wielka księga zasług – w wyznaczonym miejscu (np. w sali, której klasa jest gospodarzem) wykładamy lub przyczepiamy do ściany dość duże sztywne kartki (np. A3 lub większe). Będą wymieniane co tydzień lub w innym stałym rytmie. Uczniowie sami zapisują tam sukcesy własne, kolegów i koleżanek, całej grupy i indywidualne, ale wpisują tam także pochwały nauczyciele uczący lub ci, którzy mieli konkretne dobre doświadczenie z klasą lub uczniem tej klasy. Kiedy karta zostaje zmieniona na nową, ta zapisana zostaje włączona do teczki i tym sposobem rośnie księga zasług konkretnego zespołu i konkretnych osób. Wykładana podczas spotkań z rodzicami, będzie źródłem wielu wzruszeń i satysfakcji. A może podczas specjalnych apelów takie księgi będą prezentowane przez klasy, a największe sukcesy (w ocenie klasy i wychowawcy) będą tam odczytywane?

Podsumowując

Wspieranie rozwoju uczniów to nieustająca uważność nauczycieli i dorosłych opiekunów, skupiająca się na możliwościach dziecka. Docenianie postępów, a nade wszystko włożonego wysiłku, zamiast ciągłego eksponowania błędów, wpływa motywująco na każdego. Wypisane powyżej sposoby są oczywiście jakimś pomysłem na wzbudzanie motywacji. Ale zadziałają tylko wtedy, gdy uczniowie będą czuli, że ich potrzeby są ważne. Kiedy usłyszą: Jaki macie pomysł na rozwiązanie tej sytuacji (zadania, problemu itd.). Jak mogę Ci pomóc? Rozumiem, że może to być trudne, każdy miewa kłopoty w rozwiązywaniu zadań… Widzę, że się mocno zaangażowałaś w tę pracę, chyba jesteś zadowolona? Słyszę radość i satysfakcję w Twoim głosie, też byłabym dumna z siebie… Wtedy czują: Nauczyciel jest ze mną, nie jestem z tym kłopotem sama… Warto zaryzykować, bo nawet jeśli popełnię błąd, to i tak się wiele nauczę… Jestem ważna/y dla zespołu/klasy… Mogę… Potrafię… Jestem zadowolona/y… I działają. Z zaangażowaniem i radością. A przecież o to właśnie chodzi…


Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.


Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:

Najbardziej aktualne artykuły: