Rozmowa wychowawcza – jak obudzić motywację ucznia do zmiany?

Rozmowa, która ma obudzić motywację ucznia do zmiany swojego postępowania, oparta powinna być na współpracy. Aby osiągnąć zamierzone efekty, musimy bardzo dobrze znać potrzeby rozmówcy.

Plan rozmowy wychowawczej

Idąc tropem skutecznej komunikacji i komunikatu Ja, takie spotkanie można zacząć od wyrażenia zrozumienie dla uczuć ucznia, przy okazji upewniając się, że właściwie je odczytujemy. Okazanie zrozumienia nie oznacza zgody na niewłaściwe zachowanie, jest spojrzeniem na problem oczami ucznia i podkreśla szczerość nauczyciela. Teraz czas na swoją ocenę sytuacji, jasne odniesienie do reguł, kontraktu czy norm zachowania. Na koniec propozycja współpracy w celu rozwiązania problemu oraz pytanie o pomysły na rozwiązanie tej sytuacji (lub uniknięcie podobnych kłopotów w przyszłości).

Spotykamy się z uczniami w różnych sytuacjach wychowawczych. Żeby być przygotowanym do spotkania, trzeba zacząć od odpowiedzi na kilka pytań: Po co spotykam się z uczniem? Taki jest obowiązek wychowawcy. Dyrektor (rodzic) tego oczekuje ode mnie. Chcę wesprzeć mojego wychowanka, pomóc mu uporać się z kłopotami. Zależy mi, aby mój uczeń osiągnął sukces, zmienił zachowanie, przejął odpowiedzialność za swój rozwój.

W pierwszych trzech sytuacjach, wystarczy zaplanować spotkanie wg wyżej omówionego schematu i pamiętać o komunikacie Ja. Jeśli jednak rozmowa ma uruchomić lub motywować do wytrwania w procesie zmiany, potrzeba czegoś więcej.

Atmosfera

Podczas spotkania dbamy o dobre samopoczucie rozmówcy.

Dobrze, że jesteś. Miło cię widzieć. Masz ochotę na herbatę? Zapraszam!
Dla ucznia, który zostaje zaproszony na rozmowę do wychowawcy (nauczyciela/pedagoga), ta sytuacja może być bardzo stresująca. Nasza życzliwość, otwartość i szczerość ułatwi poradzenie sobie z emocjami. Nie oznacza to, że nasz gość będzie od razu skłonny z nami rozmawiać. Bywa, że się buntuje (Po co mam z Panią rozmawiać? Czego ode mnie chcecie? Jasne, tylko do mnie macie pretensje, a wszyscy tak robią!) albo zrezygnowany poddaje się sytuacji, ale tylko po to, by szybciej skończyć spotkanie (Dobrze, już dobrze, to czego Pani chce? To i tak nic nie zmieni! Po co o tym gadać?). Jak reagować? 

Doceniam, że zdecydowałeś się przyjść. Widzę, że jesteś zdenerwowany – mogę Ci jakoś pomóc? Wiesz, po co się spotykamy?

Rozmowa, która ma obudzić motywację ucznia do podjęcia wyzwania, oparta powinna być na współpracy. Aby to było możliwe, musimy wiedzieć, czego potrzeba rozmówcy, jakie informacje mogą mu być potrzebne, przydatne. Jaka jest gotowość do podjęcia rozmowy, czy nasz uczeń chce rozmawiać. Najlepiej zapytać wprost:

Czy możemy porozmawiać? Chcesz porozmawiać? Chciałbyś poznać mój punkt widzenia w tej sprawie? Jak mogę Ci pomóc w tej sytuacji?

Jeśli uczeń odmawia, ignoruje nasze słowa, trzeba szukać innej drogi. Skuteczna komunikacja to dialog w atmosferze otwartości i poczuciu wolności, także do odmowy.

Rozumiem, że ta sytuacja może być dla Ciebie trudna. Mam wrażenie, że jesteś podenerwowany. Jak możemy wspólnie rozwiązać ten problem?

Stosowanie pytań otwartych

Otwarte formuły pozwalają naszemu rozmówcy na wyrażenie nie tylko swojego zdania, ale także nazwanie emocji, dylematów i rozterek:

Co o tym sądzisz? Jak się na to zapatrujesz? Jak to rozumiesz? Jakie jest Twoje zdanie na ten temat? A jak Ty widzisz tę sytuację? Chciałabym poznać Twoje zdanie w tej kwestii. Mógłbyś to rozwinąć? Chciałabym poznać więcej szczegółów tego wydarzenia.

Wzmocnić ten proces możemy, używając odzwierciedleń, czyli komunikatów informujących rozmówcę, jak my czujemy jego emocje, wątpliwości, dylematy.

Masz wątpliwości, jakie działania podjąć w tej sytuacji? Widzę, że ważne dla Ciebie jest, aby… Wyglądasz na zdziwionego, zaskoczonego… Niepokoi Cię ta rozmowa? To jest dla Ciebie ważne? Zauważyłam, że Cię to poruszyło…

Wzmacnianie ucznia w dążeniu do celu

Celem takich rozmów zwykle bywa zmiana w zachowaniu. Nie jest to łatwe dla ucznia, który czuje, że wszelkie zmiany mogą być komentowane przez rówieśników – może będą mu dokuczać, wyśmiewać? A może on sam tak właśnie reagował na zmiany u kolegów/koleżanek. To wszystko powoduje, że podjęcie decyzji i wytrwanie w zmianie jest niezmiernie trudne. Pomagają wzmocnienia, które niosą informację, że w trudnych chwilach będziemy go wspierać.

Grafika-artykul_rozmowa_wychowawcza.jpg


Podjęcie tej decyzji wymagało odwagi. Zastanawiasz się, które wyjście będzie najlepsze? Jak się teraz czujesz? Jak to wpłynęło na Twoje widzenie siebie (klasy, rodziny, szkoły…)? Jaki teraz masz cel? Kto może Cię wesprzeć? Jak?

Wzmacnianie naszego rozmówcy wpływa na jego poczucie sprawstwa i wiarę, że może dokonać tego, co sobie zaplanował. Dowartościować można wszystko to, co wpływa na wytrwanie w podjętych decyzjach:

Widzę, że jesteś gotowy podjąć się tego zadania. Wiem, że już kilka razy próbowałeś, doceniam Twoją determinację. Jakie masz doświadczenia w tej dziedzinie? Możesz powiedzieć, jakich trudności się spodziewasz? Jak sobie z nimi poradzisz? Kto/co może Ci pomóc? Jak się wtedy czułeś? Chciałbyś to poczuć znowu? Jak możesz to osiągnąć?

Dokumentowanie rozmów wychowawczych

Na zakończenie rozmowy konieczne jest spisanie ustaleń. (Moja przyjaciółka mawia: Na gębę krem Nivea, reszta na papierze…). Udokumentowana rozmowa nabiera innego znaczenia, a poza tym pamięć bywa zawodna, a papier dokładnie pamięta. Zapisujemy cel, który uczeń sobie wyznaczył i zadania do wykonania na określony czas. To może mu pomóc w wytrwaniu w decyzji, a nam ułatwi kolejną rozmowę, która może się zacząć od pytania:

Co dobrego się wydarzyło od naszego ostatniego spotkania?

Umiejętności prowadzącego rozmowę wychowawczą

  1. Uważne słuchanie, dawanie sygnałów niewerbalnych (potakiwanie, podtrzymywanie kontaktu wzrokowego, lekkie pochylenie ciała w stronę ucznia). 
  2. Zadawanie pytań otwartych, aby zdobyć informacje szczegółowe – co? kto? jak? gdzie? po co? 
  3. Parafrazowanie (powtarzanie wypowiedzi rozmówcy).
  4. Klaryfikacja (porządkowanie, aby ułatwić rozumienie problemu). 
  5. Wykorzystanie ciszy (pozwala rozmówcy zebrać myśli, skłania do szerszego omawiania tematu rozmowy). 

Czego unikać podczas rozmów wychowawczych

Najczęstsze błędy podczas prowadzenia rozmów wychowawczych: ocenianie bez faktów, osądzanie, wartościowanie, żarty lub szyderstwa z pozycji nieomylnego eksperta, skupianie się na problemie, na tym co się wydarzyło, dlaczego tak się stało, kto zawinił, a wreszcie wydawanie poleceń, jak należy postąpić w tej sytuacji. Uczniowie czują się manipulowani, poddani kontroli. Rodzi to coraz większy opór i chęć odwetu. Aby nie dopuścić do takich sytuacji, skupiamy się na opisywaniu konkretnych zachowań i faktów, uczciwie stawiamy sprawę (np. mówiąc: Nie zgadzam się na takie zachowania, inaczej się umawialiśmy. Ze smutkiem przyjęłam informację o Twoich wagarach.) Najwięcej uwagi poświęcamy na szukanie rozwiązań, możliwości wybrnięcia z kłopotów, w jakich znalazł się uczeń, ale to on podejmuje decyzje. (np. Cieszę się, że chcesz to zmienić. Masz jakiś pomysł, jak to zrobić?).

Zanim zacznę rozmowę wychowawczą z uczniem

  1. Dobrze jest pamiętać, że zmiana jest możliwa tylko wtedy, gdy człowiek jest na nią gotowy. Uczeń musi mieć czas, możliwość przemyślenia skutków (korzyści) swojego postępowania i komfort poczucia wolności w podejmowaniu decyzji. 
  2. Zmiana (motywacja, uczenie się, rozwój) wymaga zaangażowania. (Zamiast: To jest najlepsze rozwiązanie. Lepiej: Jaki masz pomysł na rozwiązanie tego problemu? Masz już plan? Czego potrzebujesz, aby go zrealizować?).
  3. Zdanie nauczyciela (rodziców) na temat możliwości osiągnięcia (lub nie) sukcesu, może być znaczące, ponieważ zdeterminuje decyzje podejmowane przez wychowanka. (Zamiast: Ty myślisz o studiach? Lepiej: Jak widzisz swoją dalszą edukację? Myślałeś o jakimś konkretnym kierunku kształcenia? Jaka praca byłaby dla Ciebie satysfakcjonująca? Co musisz zrobić, aby mieć taką pracę?).
  4. Wyznaczenie celu, nazwanie sukcesu, wpływa na nasze osiągnięcia. Jeśli założymy, że coś jest niemożliwe do osiągnięcia, pewnie takim się okaże. (Mechanizm samosprawdzającej się przepowiedni: Jeśli wiem, że się nie da, wszystkie działania potwierdzą, że się nie da).

I jeszcze o słowach i sposobie mówienia

Słowa mają konkretne znaczenie, ale nie wszyscy dysponujemy takim samym zasobem słów. Jeśli nie rozumiemy słów, przestajemy słuchać. Irytujemy się, bo uświadomiono nam naszą niewiedzę. W końcu rośnie w nas przekonanie, że celem nadawcy jest tylko jego korzyść – chce pokazać swoją przewagę nad nami. Nasi uczniowie są w różnym wieku rozwojowym, mają różne doświadczenia rodzinne i środowiskowe, otrzymali różną stymulację w dzieciństwie, kiedy kształtował się ich system języka. Mamy uczniów dyslektycznych, z zaburzeniami rozwoju, z dysfunkcją słuchu czy przetwarzania słuchowego. Każdy z nich wymaga innego sposobu mówienia. W sytuacjach trudnych emocjonalnie lepiej używać prostych słów, najlepiej konkretnych (lub popartych wizualizacją), mówić spokojnie, pozwolić na zadawanie pytań i pytać rozmówcę, czy potrzebuje dodatkowych wyjaśnień. To trudne wyzwanie dla nauczycieli. Wymaga nieustającego treningu i uważności, ale przynosi radość bycia rzeczywistym specjalistą. I niech tej radości będzie dużo!



Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami.


Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:

Najbardziej aktualne artykuły: