Szkolne zasady używania mediów cyfrowych – wytyczne i wskazówki

Nie możemy mówić o odpowiedzialnym korzystaniu z technologii informacyjno-komunikacyjnej bez tworzenia zasad używania Internetu, smartfonów czy komputerów. Sytuacja ta odnosi się nie tylko do środowiska domowego, ale ma również szerokie zastosowanie w środowisku szkolnym. 

Smartfon w szkole – kilka faktów w oparciu o prowadzone badania naukowe

W badaniach prowadzonych w latach 2015-2016 przez Uniwersytet Gdański oraz Fundację Dbam o Mój Z@sięg wśród 22 000 młodzieży między 12. a 18. rokiem życia 60,6% respondentów przyznało, że w ich domach nie funkcjonują żadne zasady związane z używaniem smartfonów i Internetu, a 35% rodziców w opinii ich dzieci nigdy nie podejmowało rozmów dotyczących szkodliwości nadużywania cyfrowych dobrodziejstw (Dębski, 2017). W tych samych badaniach wyczytać możemy, że 84,2% uczniów używa swoich smartfonów w przerwach między zajęciami, zaś 33,7% deklaruje częste korzystanie z własnych urządzeń cyfrowych podczas trwania lekcji. Jak się okazuje, badana młodzież w zdecydowanej większości (77%) jest przeciwna wprowadzaniu bezwzględnego zakazu korzystania ze smartfonów na terenie szkoły, jednocześnie co trzeci uczeń (33%) przyznaje, że miał problemy z powodu używania smartfona w szkole. 

Szkolne zasady. Kiedy i dla kogo?

Można sobie wyobrazić, że funkcjonują w Polsce takie szkoły, które praktycznie w ogóle nie mają problemu z zarządzaniem nowymi technologami na swoim terenie. W takich sytuacjach częstym modelem przyjmowanym przez dyrektorów oraz grono pedagogiczne jest wprowadzenie bezwzględnego zakazu przynoszenia smartfonów do szkoły. Takie postępowanie przez wielu nauczycieli postrzegane jest jak rozwiązanie problemu nadmiernego używania nowych technologii przez uczniów. Nic bardziej mylnego. Fizyczne pozbawienie ucznia smartfonu tylko pozornie zmniejsza skalę występowania takich zachowań jak cyberprzemoc, przemęczenie czy brak koncentracji. Jako forma oddziaływania bezwzględne zakazy używania smartfonów w szkole powinny być stosowane tylko w wyjątkowych okolicznościach. W większości przypadków powinniśmy się zastanowić, jak w sposób pozytywny włączyć telefony komórkowe w codzienne funkcjonowanie środowiska szkolnego.

Tworzenie szkolnych zasad używania nowych technologii powinno być procesem zaplanowanym, rozciągniętym w czasie, a przede wszystkim popartym realną potrzebą. Mowa tutaj o tych wszystkich negatywnych sytuacjach, które mogą wystąpić w obecności braku higienicznego używania mediów cyfrowych podczas pobytu ucznia w szkole. Do tego rodzaju sytuacji zaliczyć należy:
  • nadużywanie urządzeń cyfrowych w trakcie trwania zajęć lekcyjnych oraz podczas przerw międzylekcyjnych,
  • przemęczenie uczniów w szkole spowodowane nałogowym korzystaniem z mediów cyfrowych w domu,
  • zwiększenie liczby uczniów mających trudności w przyswajaniu treści przekazywanych przez nauczycieli z powodu nadmiernego rozkojarzenia związanego z nałogowym używaniem mediów cyfrowych (na podstawie formalnie orzeczonych diagnoz wykonanych przez pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych),
  • występowanie zachowań związanych z przemocą w sieci (cyberprzemoc),
  • wchodzenie w konflikt z uczniami i nauczycielami z powodu używania mediów i urządzeń cyfrowych,
  • trudności w nawiązywaniu relacji bezpośrednich, tendencje do autoizolacji i zamykania się w świecie on-line.

a_tik_LS_graf.jpg

Przy ustalaniu szkolnych zasad używania nowych technologii pamiętać należy, że wszystkie przepisy statutu muszą być zgodne tak z ustawami, jak i przepisami wykonawczymi. Tymczasem brakuje podstawy prawnej do wprowadzenia do statutu zapisu całkowicie rugującego komórki ze szkoły. Przepisy oświatowe zobowiązują do ustalenia warunków wnoszenia i zasad korzystania z telefonów, nie wynika więc z nich możliwość wprowadzenia całkowitego zakazu używania komórek, takie działanie byłoby bezprawne. Prawo nie określa katalogu sankcji, które szkoła może nakładać na uczniów, odwołuje się jedynie do przepisów międzynarodowych, które zakazują stosowania tortur i kar poniżających. Statut sporządzony na podstawie nowych przepisów musi natomiast określać, w jakim trybie, formie, terminie i do kogo uczeń może się odwołać od nałożonej kary

Wytyczne do tworzenia szkolnych kodeksów używania nowych technologii

W jaki sposób budować szkolne kodeksy korzystania z nowych technologii? Jaki udział w tych pracach mają mieć nauczyciele, a jaki uczniowie? Czy wypracowane zasady są stałe i niezmienne, i czy powinny dotyczyć jedynie uczniów? Poniżej spisano kilka najważniejszych wytycznych, o których nauczyciele powinni zawsze pamiętać podczas opracowywania tego rodzaju szkolnych kontraktów:
  1. Przedyskutuj pomysł: Dobrze wcześniej przedyskutować pomysł tworzenia szkolnych zasad z innymi nauczycielami, dyrektorem, psychologiem czy pedagogiem szkolnym, a w szczególności z rodzicami.
  2. Praca wspólna: Zasady ustalone w ramach szkolnego kodeksu nie powinny być efektem pracy samych nauczycieli, ale powinny być tworzone przez całe środowisko szkolne. Jeśli uczeń będzie miał realne poczucie wpływu na spisane treści, istnieje większe prawdopodobieństwo ich przestrzegania w przyszłości. Dzięki wspólnej pracy podnosimy poczucie podmiotowości i poczucia ważności ucznia w procesie stanowienia o najważniejszych rzeczach w szkole, do której uczęszcza.
  3. Jesteś liderem: Pamiętaj, że jako nauczyciel sprawujesz pełną kontrolę nad pojawiającymi się pomysłami uczniów. Jesteś liderem tworzonych zasad odpowiedzialnego korzystania z mediów cyfrowych. Podczas tworzenia kodeksu wsłuchuj się w oczekiwania i pomysły uczniów, nie neguj ich, nie mówi, że są złe, tylko że ewentualnie wymagają korekty. W punktach spornych zaproponuj swoje zmiany do zgłoszonych pomysłów. Pamiętaj, że zasady nie powinny być spisywane w formie zakazów ani nakazów, ale raczej w formie wskazówek.
  4. Myśl pozytywnie: Pamiętaj, że zasady nie powinny być spisywane w formie zakazów ani nakazów, ale raczej w formie wskazówek. Takie rozumienie sprawy pozwoli pozbyć się negatywnego kojarzenia pracy, którą należy wykonać.
  5. Wspólnie przestrzegaj: Ustalone szkolne zasady powinny być wspólnie przestrzegane. To jeszcze bardziej podkreśli rolę i znaczenie ucznia w szkole. Uczeń poczuje się pewne siebie, kiedy zobaczy, że również Ty starasz się podążać za wytyczonymi celami odpowiedzialnego korzystania z mediów cyfrowych. Będzie miał poczucie, że nie jest pozostawiony samo sobie, tylko że może liczyć na Twoje wsparcie i Twoją obecność.
  6. Konsekwencja w działaniu: Pamiętaj, że podczas pracy z uczniami powinny zostać ustalone nie tylko zasady odpowiedzialnego korzystania z mediów cyfrowych, ale również konsekwencje ich nieprzestrzegania. A zatem zastanów się dobrze nad każdą spisaną zasadą. Czy rzeczywiście jesteście w stanie jej bez problemu przestrzegać? Pamiętaj: chodzi o proste rozwiązania zmierzające do zwiększenia higieny osobistej w codziennym używaniu mediów cyfrowych. Szkolne zasady nie powinny kojarzyć się z karą i porozumieniem nie do spełnienia.
  7. Monitoruj postępy: Szkolne zasady odpowiedzianego korzystania z mediów cyfrowych mają za zadanie kształtować właściwą postawę w zakresie codziennego używania takich urządzeń mobilnych jak smartfon, tablet, komputer, konsola do gry. Tak rozumiane nie mogą sprowadzać się do jednorazowej wspólnej pracy, ale powinny być wdrażane każdego dnia. Zwróć uwagę na to, aby co jakiś czas – przez Ciebie ustalony – zwracać uwagę na to, w jaki sposób Wasza praca jest wdrażana w codzienne funkcjonowanie szkoły. Być może dojdziesz do wniosku, że potrzebne są zmiany w spisanych zasadach, być może poszczególne punkty wymagają korekty albo całkowitego przeformułowania, a nawet likwidacji.
  8. To naprawdę ważny dzień: Pamiętaj, że proces tworzenia zasad odpowiedzialnego korzystania z mediów cyfrowych nie powinien kojarzyć się z karą i surowym ograniczeniem. Zrób wszystko, aby uczniowie zapamiętali ten dzień jako ważne wydarzenie w swoim życiu. Niech pojawienie się zasad odpowiedzialnego korzystania z mediów cyfrowych kojarzy się z przyjemnie spędzonym czasem, szkolnym piknikiem, wycieczką.
Pamiętaj, że nawet jeśli nie uda się wdrożyć zasad używania nowych technologii na terenie całej szkoły, możesz to zrobić w klasie, w której jesteś wychowawcą.

Praktyka wskazuje, że wielu szkolnych trudności i kłopotów z używaniem nowych technologii udałoby się uniknąć, gdybyśmy modelowali u dzieci i uczniów właściwe postawy dotyczące używania cyfrowych dobrodziejstw. Modelowanie to może dokonywać się chociażby przez wspólne – uczniów i nauczycieli – ustalanie szkolnych zasad związanych z używaniem cyfrowych dobrodziejstw. Taka droga – wspólnego zarządzania – zawsze będzie o wiele lepsza i właściwsza niż bezwzględne zamykanie szkół na obecność smartfonów.





Literatura:
  • Dębski M. (2017). Nałogowe korzystanie z telefonów komórkowych. Szczegółowa charakterystyka zjawiska fonoholizmu w Polsce. Raport z badań. Gdynia, dostępne na http://dbamomojzasieg.com/publikacje-raporty/

dr Maciej Dębski
Pracownik naukowy Uniwersytetu Gdańskiego, założyciel i lider Fundacji Dbam o Mój Z@sięg, socjolog problemów społecznych, edukator społeczny, ekspert w realizacji badań naukowych, ekspert Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Fundator i Prezes Fundacji Dbam o Mój Z@sięg, autor/współautor publikacji naukowych z zakresu problemów społecznych (bezdomność, przemoc w rodzinie, uzależnienia od substancji psychoaktywnych, uzależnienia behawioralne), autor/współautor dokumentów strategicznych, programów lokalnych, pomysłodawca ogólnopolskich badań z zakresu fonoholizmu i problemu cyberprzemocy zrealizowanych wśród 22 000 uczniów oraz 4 000 nauczycieli. W roku 2016 wdrożył pierwszy w Europie eksperyment społeczny odcięcia 100 osób na 72 godziny od wszelkich urządzeń elektronicznych (telefonów komórkowych, tabletów, Internetu, gier on-line playstation, telewizji), który zakończył się sukcesem badawczym.


Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:

Najbardziej aktualne artykuły: