#doskonalenie
Trudne rozmowy z rodzicami uczniów #doskonalenie
Praca z uczniem ze spektrum autyzmu – praktyczne rozwiązania
W pracy z uczniem ze spektrum autyzmu ważne będzie uwzględnianie nietypowych reakcji wynikających z nieneurotypowej komunikacji obszarów w jego mózgu. Stąd początek pracy to przede wszystkim nauczenie się dziecka czy nastolatka i zaakceptowanie go takim, jaki jest.
W relacjach z samym uczniem zacznij od zbudowania wzajemnego zaufania opartego na szacunku dla osoby. Przedstaw się, podaj kilka informacji o sobie, które mogą być dla ucznia ważne (np. „Widzę, że masz na sobie niebieską sukienkę i plecak w tym samym kolorze, a nawet buty. Ja też lubię niebieski kolor”). Rozmawiaj z nim tak, aby poznać jego punkt widzenia. Skupiaj się na indywidualizowaniu pracy nad podstawą programową. Szukaj rozwiązań, które uczeń lubi i sam proponuje. Bądź otwarty na jego potrzeb – nie zakładaj ograniczeń, dopóki do nich nie dotrzesz. Wzmacniaj jego samoocenę i poczucie sprawczości.
Doceniaj podejmowane przez ucznia próby komunikacyjne, ale też wspieraj w poprawie sposobu komunikowania się. Jeśli trzeba, akcentuj zaimki („Ja mówię – Ty słuchasz”), podkreślaj gestem właściwą osobę („Ty chcesz tę książkę?” – „Ja dam Ci tę książkę”). Uważnie obserwuj zachowanie ucznia – może swoim zachowaniem próbować się skomunikować („Widzę, że przyglądasz się, jak chłopcy grają w piłkę. Chciałbyś zagrać z nimi?”). Podpowiedz mu, jak ma się zwrócić do kolegów („Podejdź i powiedz: Chciałbym z Wami zagrać”.) Parafrazuj wypowiedzi ucznia, aby usłyszał inne sformułowania niż schemat, którym się stale posługuje. Naucz zwrotów, jak prosić o pomoc i dokładnie wyjaśniaj, w jakiej sytuacji i do kogo może się z taką prośbą zwrócić.
Zwracaj uwagę ucznia na to, co ma zrobić (a nie, czego ma nie robić!). Podkreślaj intonacją i gestem, co jest ważne, co trzeba zapisać, zapamiętać itd. Jeśli to możliwe, używaj modeli, rysunków, fotografii, przedmiotów tak, aby uczeń mógł zwizualizować sobie to, o czym jest mowa na lekcji, a w języku często stosuj zwroty: „zobacz”, „widziałaś na rysunku”, „było na fotografii”, „oglądaliśmy w parku” itd.
Jeśli występują echolalie, reaguj na nie tak, jakby było to naturalne. Jeśli uczeń np. powtarza: „Tu jest książka”, możesz albo potwierdzić: „O, rzeczywiście, na ławce leży książka”, albo – po uważnym rozejrzeniu się – zaprzeczyć: „Ja nie widzę tutaj żadnej książki”.
Interesuj się życiem Twojego ucznia. Zachęcaj do opowiadania o sobie, zwracając szczególną uwagę na sposób, w jaki mówi o emocjach. Mów również o swoich emocjach, nazywając je i wyjaśniając, jak je odczuwasz. „Uśmiecham się, bo jestem zadowolona, ponieważ spędziłam bardzo przyjemny czas na rozmowie z moją koleżanką”.
Zachęcaj do podejmowania zabaw czy innych aktywności, które wymagają współpracy z innymi. Przygotowuj ucznia do takich działań. Mogą to być zarówno sytuacje w dydaktyce, jak i w czasie wolnym – na przerwach czy po lekcjach.
Naucz technik relaksacyjnych, np.: „Liczysz do pięciu, wdychając powietrze przez nos. Potem liczysz do pięciu, wydychając powietrze przez usta. Powtarzasz kilka razy, aż poczujesz ulgę”. Jeśli uczeń ma kłopoty z opanowaniem reakcji emocjonalnych, możesz zaproponować coś, co go uspokaja: miękką piłeczkę do ugniatania, gumę do żucia, olejek o uspokajającym zapachu, rysowanie itd. W przypadku ucznia, który jest objęty terapią, można skorzystać z podpowiedzi terapeuty.
Zachęcaj i pomagaj w planowaniu. Może się przydać gotowy terminarz – tam będą notowane informacje, dotyczące kolejnych dni: strój galowy na uroczystości szkolne, pomoce na plastykę, nowy zeszyt do przyrody itd. Będzie to także okazja, żeby porozmawiać o ewentualnej zmianie (uroczystości!) porządku dnia czy miejsca. Przygotowywanie planów działań może dotyczyć pracy dydaktycznej (plan: „Jak przygotować się do sprawdzianu z j. polskiego w dniu…”), ale także w działaniach innych (plan: „Chcę zaprosić na moje urodziny kilku kolegów”).
Nagradzaj zachowania pożądane, ignoruj – jeśli nie zagrażają bezpieczeństwu ucznia i innych osób w otoczeniu – zachowania niepożądane. Uważnie obserwuj podopiecznego. Zachowanie może powiedzieć Ci, z jakimi emocjami się zmaga. Np.: zrzuca zeszyt, bo zadanie jest za trudne, odpowiada niegrzecznie, bo jest zmęczony, zachowuje się agresywnie, bo przestraszył się nagłego hałasu lub tłoku na korytarzu szkolnym.
W procesie dydaktycznym dobrze jest bazować na pamięci wzrokowej i wykorzystywać niekonwencjonalne techniki uczenia się, np.: wprowadzanie stopniowania przymiotników: „mały – mniejszy – najmniejszy”, „duży – większy – największy” na przykładzie dinozaurów, którymi fascynuje się uczeń. Pracuj metodą projektu, która sprzyja uczniowi ze spektrum autyzmu, ponieważ najpierw powstaje szczegółowy plan, a potem realizacja kolejnych zaplanowanych działań.
Wyjątkowe uzdolnienia i szczególne zainteresowania można także wykorzystać do wzmocnienia pozycji ucznia w grupie. Jeśli np. interesuje się kosmosem czy dinozaurami, można poprosić (i monitorować na etapie przygotowań), aby przygotował prezentację jakiegoś wybranego aspektu (np. dinozaury roślinożerne). Ilość i jakość informacji, które przedstawi na takiej prezentacji, mogą zachwycić i zadziwić szczegółowością. A to poprawi wizerunek „dziewczyny/chłopca-dziwaka”…
Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.
1. Naucz się swojego ucznia
Zanim rozpoczniesz pracę z uczniem ze spektrum autyzmu, bardzo dokładnie przeczytaj jego dokumentację (orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, informacje od rodziców, od terapeuty, wcześniejsze wielospecjalistyczne oceny funkcjonowania ucznia itd.).W relacjach z samym uczniem zacznij od zbudowania wzajemnego zaufania opartego na szacunku dla osoby. Przedstaw się, podaj kilka informacji o sobie, które mogą być dla ucznia ważne (np. „Widzę, że masz na sobie niebieską sukienkę i plecak w tym samym kolorze, a nawet buty. Ja też lubię niebieski kolor”). Rozmawiaj z nim tak, aby poznać jego punkt widzenia. Skupiaj się na indywidualizowaniu pracy nad podstawą programową. Szukaj rozwiązań, które uczeń lubi i sam proponuje. Bądź otwarty na jego potrzeb – nie zakładaj ograniczeń, dopóki do nich nie dotrzesz. Wzmacniaj jego samoocenę i poczucie sprawczości.
2. Wspieraj w rozwijaniu komunikacji
Uczniowie ze spektrum mają kłopoty z koncentracją uwagi, dość łatwo się rozpraszają. Zanim zaczniesz mówić, zwróć uwagę ucznia. Może to być zwrócenie się po imieniu lub ustalony wcześniej gest. Obserwuj, czy uczeń zareagował właściwie. Pracuj nad swoim sposobem wyrażania myśli i zwracania się do ucznia: mów prostymi zdaniami (szczególnie do uczniów młodszych), ograniczaj metafory, idiomy i przenośnie. Jeśli ich użyjesz, to natychmiast wyjaśniaj sens.Doceniaj podejmowane przez ucznia próby komunikacyjne, ale też wspieraj w poprawie sposobu komunikowania się. Jeśli trzeba, akcentuj zaimki („Ja mówię – Ty słuchasz”), podkreślaj gestem właściwą osobę („Ty chcesz tę książkę?” – „Ja dam Ci tę książkę”). Uważnie obserwuj zachowanie ucznia – może swoim zachowaniem próbować się skomunikować („Widzę, że przyglądasz się, jak chłopcy grają w piłkę. Chciałbyś zagrać z nimi?”). Podpowiedz mu, jak ma się zwrócić do kolegów („Podejdź i powiedz: Chciałbym z Wami zagrać”.) Parafrazuj wypowiedzi ucznia, aby usłyszał inne sformułowania niż schemat, którym się stale posługuje. Naucz zwrotów, jak prosić o pomoc i dokładnie wyjaśniaj, w jakiej sytuacji i do kogo może się z taką prośbą zwrócić.
Zwracaj uwagę ucznia na to, co ma zrobić (a nie, czego ma nie robić!). Podkreślaj intonacją i gestem, co jest ważne, co trzeba zapisać, zapamiętać itd. Jeśli to możliwe, używaj modeli, rysunków, fotografii, przedmiotów tak, aby uczeń mógł zwizualizować sobie to, o czym jest mowa na lekcji, a w języku często stosuj zwroty: „zobacz”, „widziałaś na rysunku”, „było na fotografii”, „oglądaliśmy w parku” itd.
Jeśli występują echolalie, reaguj na nie tak, jakby było to naturalne. Jeśli uczeń np. powtarza: „Tu jest książka”, możesz albo potwierdzić: „O, rzeczywiście, na ławce leży książka”, albo – po uważnym rozejrzeniu się – zaprzeczyć: „Ja nie widzę tutaj żadnej książki”.
3. Pomagaj budować relacje społeczne
Poświęć czas, aby razem z uczniem obserwować zachowania jego rówieśników i podejmuj rozmowy na ten temat. Podpowiadaj, jak zainicjować kontakt społeczny. Zamodeluj, jak można to zrobić w praktyce. Wyjaśniaj, kim jest koleżanka/kolega, przyjaciółka/przyjaciel. Zachęcaj do zawierania przyjaźni. Podpowiadaj, co wspiera utrzymanie dobrych relacji.Interesuj się życiem Twojego ucznia. Zachęcaj do opowiadania o sobie, zwracając szczególną uwagę na sposób, w jaki mówi o emocjach. Mów również o swoich emocjach, nazywając je i wyjaśniając, jak je odczuwasz. „Uśmiecham się, bo jestem zadowolona, ponieważ spędziłam bardzo przyjemny czas na rozmowie z moją koleżanką”.
Zachęcaj do podejmowania zabaw czy innych aktywności, które wymagają współpracy z innymi. Przygotowuj ucznia do takich działań. Mogą to być zarówno sytuacje w dydaktyce, jak i w czasie wolnym – na przerwach czy po lekcjach.
4. Pomóż radzić sobie ze stresem i presją
Wyjaśniaj, jak się odczuwa emocje – pomocna może być skala odczuć (np. kolorowa szeroka linijka z zaznaczonymi punktami, które oznaczają intensywność odczuwanych emocji). Rozmawiaj o sposobach radzenia sobie z niechcianymi emocjami.Naucz technik relaksacyjnych, np.: „Liczysz do pięciu, wdychając powietrze przez nos. Potem liczysz do pięciu, wydychając powietrze przez usta. Powtarzasz kilka razy, aż poczujesz ulgę”. Jeśli uczeń ma kłopoty z opanowaniem reakcji emocjonalnych, możesz zaproponować coś, co go uspokaja: miękką piłeczkę do ugniatania, gumę do żucia, olejek o uspokajającym zapachu, rysowanie itd. W przypadku ucznia, który jest objęty terapią, można skorzystać z podpowiedzi terapeuty.
5. Pomagaj w zwiększaniu elastyczności
Unikaj zaskakiwania swojego ucznia jakąkolwiek zmianą – to może wywoływać ataki paniki, w czasie których pojawią się zachowania trudne: krzyk, rzucanie przedmiotami, uderzanie innych osób itd. Uprzedzaj i wyjaśniaj, na czym zmiana ma polegać. Pomóż w przystosowaniu się do niej. Np.: „Dzisiaj lekcja odbędzie się w innej sali. Jest bardzo podobna do tej. Pokażę Ci Twoje miejsce i usiądę obok Ciebie”.Zachęcaj i pomagaj w planowaniu. Może się przydać gotowy terminarz – tam będą notowane informacje, dotyczące kolejnych dni: strój galowy na uroczystości szkolne, pomoce na plastykę, nowy zeszyt do przyrody itd. Będzie to także okazja, żeby porozmawiać o ewentualnej zmianie (uroczystości!) porządku dnia czy miejsca. Przygotowywanie planów działań może dotyczyć pracy dydaktycznej (plan: „Jak przygotować się do sprawdzianu z j. polskiego w dniu…”), ale także w działaniach innych (plan: „Chcę zaprosić na moje urodziny kilku kolegów”).
Nagradzaj zachowania pożądane, ignoruj – jeśli nie zagrażają bezpieczeństwu ucznia i innych osób w otoczeniu – zachowania niepożądane. Uważnie obserwuj podopiecznego. Zachowanie może powiedzieć Ci, z jakimi emocjami się zmaga. Np.: zrzuca zeszyt, bo zadanie jest za trudne, odpowiada niegrzecznie, bo jest zmęczony, zachowuje się agresywnie, bo przestraszył się nagłego hałasu lub tłoku na korytarzu szkolnym.
6. Wykorzystuj mocne strony podopiecznego
Dobrze poznaj swojego ucznia pod kątem mocnych stron. Często osoby ze spektrum autyzmu mają dobrą pamięć, łatwo skupiają uwagę na szczegółach, są systematyczne i dokładne. Jeśli się czymś interesują, mają bardzo szeroką i szczegółową wiedzę z danego zakresu.W procesie dydaktycznym dobrze jest bazować na pamięci wzrokowej i wykorzystywać niekonwencjonalne techniki uczenia się, np.: wprowadzanie stopniowania przymiotników: „mały – mniejszy – najmniejszy”, „duży – większy – największy” na przykładzie dinozaurów, którymi fascynuje się uczeń. Pracuj metodą projektu, która sprzyja uczniowi ze spektrum autyzmu, ponieważ najpierw powstaje szczegółowy plan, a potem realizacja kolejnych zaplanowanych działań.
Wyjątkowe uzdolnienia i szczególne zainteresowania można także wykorzystać do wzmocnienia pozycji ucznia w grupie. Jeśli np. interesuje się kosmosem czy dinozaurami, można poprosić (i monitorować na etapie przygotowań), aby przygotował prezentację jakiegoś wybranego aspektu (np. dinozaury roślinożerne). Ilość i jakość informacji, które przedstawi na takiej prezentacji, mogą zachwycić i zadziwić szczegółowością. A to poprawi wizerunek „dziewczyny/chłopca-dziwaka”…
7. I najważniejsze…
Pracuj nad sobą, aby tworzyć pozytywny obraz Twojego ucznia. Zamiast negatywnych sformułowań: „Często odmawia pracy”, „Gada jak najęty”, „Nieustająco się rozprasza”, „Unika rówieśników” itd., można stopniowo zmieniać ten obraz, kontrolując sposób myślenia o uczniu ze spektrum autyzmu. Spróbuj myśleć: „Pracuje, gdy jest zainteresowany tematem i rozumie, co ma zrobić”, „Potrafi opowiadać o swoich zainteresowaniach”, „Skupia się na zadaniach, które są na adekwatnym poziomie trudności”, „Jest indywidualistą” itd. A wtedy polubisz tego ucznia/uczennicę i poczujesz, jak bardzo jest wyjątkowy/a! I tego wszystkim nauczycielom pracującym z uczniami ze spektrum autyzmu życzę!Maria Tuchowska
Nauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.
Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:
Najbardziej aktualne artykuły:
