Kompetencje coachingowe – jak rozmawiać z uczniem

W coachingu bardzo ważna jest jakość dialogu pomiędzy coachem a uczniem. Rozmowa to podstawowe narzędzie coachingowe. Coach zadaje pytania po to, żeby uczeń poprzez refleksję sam doszedł do rozwiązania. Coach słucha, podsumowuje wypowiedzi ucznia i udziela informacji zwrotnej, opierając się na faktach, a nie na opinii, ocenie czy własnej interpretacji. Jakie to są dobre pytania oraz jak w konstruktywny sposób udzielać uczniowi informacji zwrotnej?

W pierwszym artykule poświęconym umiejętnościom coachingowym „Kompetencje coachingowe przydatne dla nauczyciela” (tutaj) pokazywaliśmy, jak budować relację nauczyciel-uczeń. W tym artykule z kolei skupimy się na umiejętności zadawania pytań, aktywnym słuchaniu i konstruktywnej informacji zwrotnej.

Umiejętne zadawanie pytań oraz czekanie w ciszy na odpowiedź to kluczowa umiejętność coacha. Pytania powinny być:
  • Proste i zrozumiałe dla ucznia, który ma na nie odpowiedzieć według swojej wiedzy i umiejętności.
  • Krótkie, pozbawione zawiłości, jedno pytanie na raz.
  • Otwarte, ponieważ tylko takie pytania skłaniają do refleksji. Rozpoczynające się od następujących zwrotów: jak, gdzie, kiedy, co, ile, kto, po co?
W rozmowie z uczniem unikajmy pytania „dlaczego”. Uczniowie po prostu często nie wiedzą, dlaczego coś się dzieje, dlaczego coś zrobili. Nie potrafią udzielić na tak postawione pytanie jasnej i sensownej odpowiedzi. Ponadto w pytaniu „dlaczego” zachęcamy ucznia do refleksji nad przeszłością, nad tym, co już się zadziało, wydarzyło, na co ani uczeń, ani nauczyciel już nie mają wpływu. Pamiętajmy, że w coachingu myślimy o przyszłości i skupiamy się na poszukiwaniu rozwiązań.

Ponadto pytanie „dlaczego” jest nazywane tzw. pytaniem rodzicielskim lub prokuratorskim, w którym oczekujemy wyjaśnienia czy wytłumaczenia się z tego, co zaszło. Uczeń słysząc pytanie „dlaczego”, często czuje się „przyparty do muru”, pojawia się stres, niepokój, co uniemożliwia budowanie relacji.

Jak formułować pytania?

1. Co…?
  • Co to dla Ciebie znaczy?
  • Co możesz zrobić, żeby otrzymać taką ocenę, jaką chcesz?
  • Co już zrobiłeś?
  • Co może Ci w tym przeszkodzić?
2. Kiedy…?
  • Kiedy chcesz zacząć?
  • Kiedy to zrobisz?
  • Kiedy Ci się to przyda?
3. Po co, w jakim celu…?
  • Po co chcesz to zrobić? Co Ci to da?
  • Po co się starasz?
  • Do czego jest Ci to potrzebne?
4. Kto…?
  • Kto może Ci pomóc?
  • Z kim mógłbyś to zrobić?
  • Kto może Ci przeszkodzić?
  • Kto na tym skorzysta?
5. Gdzie…?
  • Gdzie możesz to zrobić?
  • Gdzie możesz poszukać inspiracji?
  • Gdzie możesz najlepiej zrealizować swój pomysł?
6. Jak…?
  • Jakie masz pomysły na realizację zadania, celu?
  • Jak chcesz to zrobić?
  • Jaki masz plan?
  • Jak chcesz to zaplanować?

Pytania przydatne w rozmowie z uczniem

Pierwszy typ pomocnych pytań to tzw. mocne lub ważne pytania, które po części „wytrącają ucznia ze schematycznego myślenia”, czyli sprawiają, że zaczyna on myśleć o danej sytuacji w zupełnie nowy sposób. Np. co się stanie, jeśli nic nie zmienisz? Co się stanie, jeśli nie dokonasz żadnej zmiany? Co się stanie, jak dalej będzie tak, jak jest? Co byś poradził komuś innemu w tej sytuacji?

Pytania uzupełniające, które zachęcają ucznia do szerszego opowiedzenia o sytuacji, np. opowiedz mi coś więcej?

Pytania badawcze to pytania zachęcające ucznia do dyskusji, do poszukiwania alternatywnych rozwiązań, np. w jaki inny sposób mógłbyś o tym pomyśleć? W jaki sposób rozwiązuje to Twój problem?

Pytania o rozwiązania to poszukiwanie różnych alternatywnych rozwiązań problemu czy trudności, skupiają się na przyszłości i na tym, na co mamy wpływ, w myśl powiedzenia „kto chce – szuka rozwiązań, kto nie chce – szuka powodów”. Np. jakie mam opcje? Co ode mnie zależy? Na co ja mam wpływ? Co mogę zrobić, aby rozwiązać problem?

a_coaching2_LS_graf.jpg

Aktywne słuchanie

Dialog nauczyciel-uczeń opiera się na takim słuchaniu, w którym uczeń ma poczucie bycia wysłuchanym. Pomocne w tym jest narzędzie komunikacyjne zwane parafrazą, które polega na powtórzeniu własnymi słowami tego, jak rozumieliśmy komunikat ucznia. Wypowiedź w formie parafrazy zwykle zaczyna się od następujących słów:
  • Jeśli dobrze rozumiem…
  • A więc chodzi ci o to, że…
  • A więc uważasz, że…
oraz kończy się w intonacji „znakiem zapytania”, który ma zachęcić ucznia do potwierdzenia, że został dobrze zrozumiany lub zaprzeczenia i skorygowania tego, jak został zrozumiany przez nauczyciela.

Udzielanie konstruktywnej informacji zwrotnej

Przy udzielaniu informacji zwrotnej bardzo ważne jest oddzielenie faktów od naszych opinii, oceny czy interpretacji. Z faktami się nie dyskutuje, one są takie, jakie są i dlatego zachęcam do udzielania informacji zwrotnej w oparciu o fakty oraz z użyciem języka osobistego, czyli:
  • Co chce, czego nie chcę?
  • Co lubię, czego nie lubię?
  • Co mi się podoba, co mi się nie podoba?
  • Czego potrzebuje, czego nie potrzebuję?
  • Na co się zgadzam, na co się nie zgadzam?
Np. potrzebuję ciszy i Waszego skupienia przez 5 minut, aby wprowadzić Was w temat lekcji. Inną formą udzielania informacji zwrotnej jest użycie narzędzia FUO.
F - fakty
U - ustosunkowanie.
O - oczekiwania.

Można też zastosować czteroelementową informację zwrotną proponowaną w ocenianiu kształtującym:

1. Co uczeń zrobił dobrze?
2. Co należy poprawić?
3. Jak to należy poprawić?
4. Ogólne sugestie, rekomendacje do dalszej pracy, aby uczeń mógł się rozwijać.

Pamiętajmy, że konstruktywna informacja zwrotna powinna:
  • Opierać się na faktach.
  • Być skierowana do konkretnego ucznia.
  • Mówić o określonych, konkretnych zachowaniach – bez generalizowania.
  • Udzielona najszybciej jak się da, po określonym zachowaniu.
  • Wyrażona z szacunkiem, tak by uczeń nie „stracił twarzy” i mógł zachować godność osobistą.
  • Podkreślająca co jest dobre, co jest zasobem ucznia, co może dawać mu energię do pracy.
  • Być powiedziana językiem zrozumiałym dla ucznia.
  • Obejmować takie obszary zmiany, na które uczeń ma wpływ.

Narzędzia coachingowe pomocne w pracy indywidualnej lub grupowej z uczniami

Matryca Eisenhowera – technika skutecznego planowania, zarządzania sobą w czasie. Służy do wyznaczania priorytetów pracy indywidualnej i zespołowej, aby osiągnąć określony cel. Jej autorem jest David Eisenhower (34. Prezydent Stanów Zjednoczonych), który mawiał, „to, co ważne, rzadko bywa pilne, a to co pilne, rzadko bywa ważne”. Stosując to narzędzie w pracy z uczniami, pomagamy im zastanowić się, jakie ich działania dnia codziennego są ważne w realizacji celu, a które są bezproduktywne i może warto je wyeliminować, a już na pewno ograniczyć. Szczegółowy opis narzędzia znajduje się w tutaj.

Koło relacji w naszej klasie – narzędzie inspirowane jest coachingowym kołem życia, które stosuje się najczęściej podczas pierwszej sesji, aby zbadać obszary życia, nad którymi uczeń chciałby popracować. Tymi obszarami są najczęściej zdrowie, rozwój osobisty, kariera, wypoczynek, znajomi i rodzina, rozwój duchowy, środowisko fizyczne i finanse. Podczas spotkania wspólnie z uczniami zastanawiamy się nad swoim stopniem zadowolenia z poszczególnych obszarów w skali 1- 10 i wyborem tych, nad którymi chcemy z uczniami  popracować, które są dla nich najważniejsze. Często do pracy wybiera się ten obszar, w którym zmiana spowoduje poprawę także w pozostałych. W szkole nauczyciel może zastosować tzw. „koło życia” na różne sposoby, np. na zajęciach z technik uczenia się czy diagnozując relacje w klasie. Przykład zastosowania narzędzia tutaj.

a_coaching_2_LS_graf2.jpg

Kończąc nasze rozważania na temat kompetencji coachingowych nauczyciela w pracy z uczniem, warto powołać się na 3 zasady pracy z ludźmi, które wprawdzie wywodzą się z terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach (TSR), ale moim zdaniem są uniwersalne i warto również wprowadzać je do szkół.
  • Jeśli coś się nie zepsuło, to nie naprawiaj tego – czyli nie zmieniaj tego, co dotychczas się sprawdzało i dawało oczekiwane rezultaty.
  • Jeśli coś działa, to rób tego więcej – czyli powtarzaj te działania, czynności, które uważasz za pomocne i prowadzące do konstruktywnych rozwiązań.
  • Jeśli coś nie działa, to nie rób tego więcej – czyli zaprzestań działań nieskutecznych i podejmij się poszukiwania rozwiązań, które coś zmienią.




Literatura:
  • Twoje kompetentne dziecko, Jesper Juul, Wydawnictwo Podkowa Leśna 2014.
  • Materiały własne ze szkoleń i studiów podyplomowych, Coaching SWPS. Kurs on line dla nauczycieli pt. Coaching. Wydawnictwo Operon
  • Kompetencje coachingowe nauczyciela. L. Kupaj, wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2014.
  • Rozmowa skoncentrowana na rozwiązaniach. D. Jong, P. Bery, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków 2007. 
  • https://mariusztomaszewski.pl/blog/matryca-eisenhowera/ dostęp 22.01.2020
  • https://sus.ceo.org.pl/nauczycielska-akademia-internetowa/o-dzialaniu/aktualnosci/o-sztuce-dawania-informacji-zwrotnej, dostęp 23.01.2020.



Marzena Jasińska Trener, dyplomowany coach, doradca rodzinny. Od lat wspiera rodziców w konsultacjach indywidualnych oraz warsztatach psychoedukacyjnych. Swoją pracę opiera na filozofii Jespera Juula, założeniach Rodzicielstwa Bliskości oraz Porozumienia Bez Przemocy. Specjalizuje się w zakresie neurodydaktyki oraz uczenia się uczniów. Ekspert rozwoju osobistego, komunikacji, negocjacji. W swojej pracy zajmuje się także tematyką mediacji szkolnych, procesów grupowych, zarządzania zmianą w organizacji i zarządzania zespołem. Prywatnie mama dwóch dorosłych synów.


Interesuje Cię ta tematyka? Przeczytaj również:

Najbardziej aktualne artykuły: